tag:blogger.com,1999:blog-69180837756785491432024-02-02T12:51:44.583-08:00THE UNIVERSEГ.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.comBlogger36125tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-38435853165875997452011-03-22T19:46:00.000-07:002011-03-24T23:53:34.099-07:00<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTEwueoCOYRqzYs9OwCjLYYu-qv-vOn7jZFodJYL6kkU1nqQ_HcUQ6zH-jAYnKWpgQHQJ8ZfFDjQRFFFhDRqE_Ig5JoU3YKt-18Fw2ygsZpdtyj-JYfkm4LNXRduEW2nBMJqB8_JuqOvo/s1600/DSC_1034.JPG"><img style="display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center; cursor: pointer; width: 400px; height: 266px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTEwueoCOYRqzYs9OwCjLYYu-qv-vOn7jZFodJYL6kkU1nqQ_HcUQ6zH-jAYnKWpgQHQJ8ZfFDjQRFFFhDRqE_Ig5JoU3YKt-18Fw2ygsZpdtyj-JYfkm4LNXRduEW2nBMJqB8_JuqOvo/s400/DSC_1034.JPG" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5587102654807500354" border="0" /></a><br /><span style="font-size:130%;"><span style="font-weight: bold;">ТАВАНТОЛГОЙН ЗУЛАЙД ХҮРСЭН ТЭМДЭГЛЭЛ</span></span><br /><br /><span style="font-size:100%;"><br /></span><span style="font-size:100%;"> </span><div style="text-align: justify;"><span style="font-size:100%;"><span style="font-family:arial;"><br />“...За даа, ийм нимгэхэн хувцастай, дээр нь сурвалжлага энэ тэр бэлтгэх хүн говьд очоод осгох вий” гэж Амгаа ахыг хэлмэгц битүү цасан тал, хаврын эхэн сарын улаан түйрэн юу юугүй л нүдэнд буугаад ирэв. “Өмнөговьд+2 хэм” гэсэн өмнөх өдрийн цаг агаарын тойм мэдээнд эргэлзэн, онгоцны цонхоор байн байн өндөлзөн харахуйд говь нутгийн цасан бүрхүүл аль хэдийнэ хайлсан нь илхэн, нүцгэн бор тал гарын алга мэт тэнийсээр... Ноднин зуны эхээр Цэций нутагт очиход айхтар шуурч байж билээ. Ажилчдын кэмпээс толгой цухуйлгангуут л хамхуул шиг авч шидчих гээд байсан юм чинь, өвөл бүр тамтаггүй хүйтэрдэг биз гэсэн шүү юм бодож явсан юм. Гэтэл “Цогтцэций хавиар хэд хоног орсон цас ганцхан өдөр хайлчихлаа, аргагүй л хавар иржээ” гэх үл таних эрхмийн үг таатай сонстов. </span> <span style="font-family:arial;">Хэдхэн хоногийн өмнө, Монголын байгаль хамгаалах иргэний хөдөлгөөнүүдийн эвслээс “Ногоон од” өргөмжлөл хүртэж, эко гишүүнээр шалгарсан Ц.Сэдванчиг, Г.Баярсайхан нарын УИХ-ын гишүүд онгоцны урд хэсэгт тухалжээ. Ганц цагийн нислэгийг сонин сэтгүүл гарчигласан шигээ өнгөрөөлөө. “Тавантолгой” нисэх буудалд газардахад санасныг бодвол салхи шуурга багатай, цасны ул мөргүй, урьдын танил Цогтцэций сум угтлаа. Улаанбаатарын нүд хорсом гашуун утаанаас эндхийн агаар тэс ондоо. Хүв хүйтэн цэнгэг ус залгилан цангаагаа тайлах шиг л санагдав. </span> <span style="font-family:arial;">Бид шуудхан л сумын төвийг зорьж, сурвалжлагаа бэлтгэхээр төлөвлөсөн байсан юм. Тэгэхнээ УИХ-ын хэсэг гишүүн Тавантолгойн Цанхийн зүүн хэсэг дэх хөрс хуулалтын ажилтай биечлэн танилцахаар явна гэсэн мэдээ чих дэлсэв. Оюутолгой, Тавантолгойн уурхайн газруудад байгаль орчны холбогдолтой хууль, тогтоомжийн хэрэгжилтийн байдалтай танилцахаар Ажлын хэсгийнхэн яваа нь энэ аж. Сурвалжлагч хүн ийм боломжийг алдаж болохгүй гэж дотроо бодоод, шуудхан л шийдвэрээ өөрчилж орхив. Монголчуудыг хэдэн арван жилийн турш тэжээж, хөгжилд хөтлөх аварга орд үүцээ дөнгөж нээх гэж буй эхний алхмыг нүдээр харах нь “алтан боломж” биш гэж үү. Магадгүй, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хөрс хуулалтыг нүдээр үзэх анхны сэтгүүлч ч байж мэднэ гэсэн олзуурхалдаа давхар хөтлөгдөх нь тэр. </span> <span style="font-family:arial;">Хээр талын хуурай шороо пургиулан давхисаар “Эрдэнэс МГЛ” компанийн ажилчдын гэр хотхонд хүрч очлоо. Энэ хооронд арваадхан минут л зарцуулав. Эгнүүлж барьсан 30 гаруй таван ханат гэр, явган хүний засмал зам, бие засах газрууд гээд хэрэндээ тохичихож. Энд 150 гаруй ажилчин хоёроос гурван ээлжээр байрлаж буй ч алс хэтдээ 600 ажилчинтай том кэмп болж өргөжих юм байна. Кэмп төдийхөн бус, дагалдах олон арван барилга байгууламж сүндэрлэж, тэр хавьдаа олны хөл бужигнасан орчин үеийн тохилог хотхон босох нь гэсэн өөдрөг төсөөлөл эхнээсээ төрж эхлэв. </span> <span style="font-family:arial;">“Нүүрсний томоохон уурхайтай, дэлхийн зургаан том компанийн зах зээлийн үнэлгээг харьцуулж үзэхэд хамгийн дээд тал нь “Би Эйч При Биллитон” групп 200 тэрбум ам.доллараар, хамгийн бага нь Шведийн “Экстрата” компани 52 тэрбум ам.доллараар үнэлэгддэг. Дэд бүтэц бүрэн шийдэгдсэн, үйлдвэрлэл эрчтэй явагдаж байгаа, бүтээгдэхүүн борлуулалтаараа тэргүүлэгч компаниудын үнэлгээ ийм байна. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьд олборлолт, борлуулалтын үйл ажиллагаа хараахан эхлээгүй, дэд бүтэц гэхээр зүйл огт байхгүй. Төрийн өмчийн хороотой хамтарч хийсэн урьдчилсан тооцоогоор тус компанийн зах зээлийн үнэлгээг 15 тэрбум ам.доллар гэж тогтоосон” хэмээн “Эрдэнэс МГЛ” компанийн Тавантолгойн орд хариуцсан дэд захирал Б.Ганхуяг танилцуулгаа эхлэв. </span> <span style="font-family:arial;">“Манай компани энэ жилдээ доод тал нь 1,5 сая тонн нүүрс олборлохоор төлөвлөж байгаа” хэмээн түүнийг ярихад Ц.Сэдванчиг гишүүн “Тэгээд нэгдүгээр сараас нүүрсээ олборлоод эхэлчихсэн үү” гэсэн гэнэн асуулт тавьж байв. Тус ордод одоогоор нүүрсний ямар ч олборлолт хийгдээгүй. Нүүрсний агуулахаа л бэлдсэн. Уурхайн бусад барилга байгууламжийн ажил хавраас хийгдэж эхэлнэ гэдгийг эрхэм гишүүд газар дээр нь очиж байж л “ойлгож” байгаа бололтой. Юутай ч уурхайн ам нээх, хөрс хуулалтын ажил 90 гаруй хувьтай явж буйг “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийнхан дахин давтан онцолж байлаа. </span> <span style="font-family:arial;">Төрийн зуун хувийн өмчит “Эрдэнэс МГЛ” компани Тавантолгойн ордын баталгаат нүүрсний 96 хувийг эзэмшдэг. Өөрөөр хэлбэл, тус ордын нийт коксжих нүүрсний нөөцийн 87-88 хувь нь энэ компанийн мэдэлд байгаа юм. Гэхдээ үүнийг нарийвчилсан хайгуул, өрөмдлөгийн үр дүнд илүү тодорхой болгох учиртай. </span><span style="font-family:arial;"><br /><br /></span><span style="font-family:arial;">Тавантолгой гэсэн ашигт малтмалын арвин баялаг нөөцтэй энэ бүлэг ордод зуун хувь төрийн мэдлийн “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, төр, хувийн хэвшлийн холимог менежмэнттэй жижиг “Тавантолгой” ХК, үндэсний компаниудын нэгдэл буюу хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалттай “Энержи Ресурс” гэсэн гурван компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, менежментийн огт өөр бодлоготой гурван компани нэг ордыг тал бүрээс нь ашиглах юм. Бүгд дор бүрнээ цахилгаан станцтай, төмөр замын сүлжээтэй болох зорилго тавьсан эдгээр компанийн үйл ажиллагаанд төрийн нэгдсэн бодлого, зохицуулалт хэрэгтэй гэх үг гишүүдийн амнаас унаж байв. </span><span style="font-family:arial;"><br /></span><span style="font-family:arial;"><br />Уурхай, улс төр хоёр тэс ондоо ухагдахуун гэдгийг говийн хөрсөн дээр буусан хойноо л ойлгож байна, манай төрийн түшээд. Тодруулбал, асар нарийн төлөвлөгөөтэй, хатуу механизмын дагуу эрчимтэй явагддаг уурхайн ажлыг ойлгодоггүйгээс бодит байдлаас тасархай, дээр нь маш их удаж байж шийдвэр гаргадаг юм байна гэдгийг “Энержи ресурс” компанийн бүтээн байгуулалттай танилцсан гишүүд ярьж байна лээ.</span> <span style="font-family:arial;"><br /><br /><span style="font-weight: bold;">30 ЖИЛИЙН ХУГАЦААНД ОЙРОЛЦООГООР 410 САЯ ТОНН НҮҮРС ОЛБОРЛОНО</span></span> <span style="font-family:arial;"><br /><br />Тавантолгойн ордын нөөцийн хэмжээг 1988 онд Орос, Монголын эрдэмтдийн хамтарсан зөвлөлийн үнэлгээгээр тогтоосон. Энэ тооцоогоор өнөөг хүртэл явж байгаа. Өнгөрсөн хугацаанд манай ашигт малтмалын салбарт олон удаа хууль журам өөрчлөгдлөө. Ашигт малтмалын ордын нөөцийг Эрдэс баялгийн зөвлөлөөр оруулж бүртгэдэг боллоо. Гэхдээ Тавантолгой ордын нөөцийг Эрдэс баялгийн зөвлөлөөр эцэслэн тогтоогоогүй. Нөөцийг дахин тогтоож, үнэлгээ гаргах ёстой”. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн Уурхайн дарга Р.Нацагдаш Ажлын хэсгийнхнийг Цанхийн зүүн хэсгийн дөрөвдүгээр хучаас буюу давхаргад явуулж буй хөрс хуулалтын ажилтай танилцуулах үеэрээ ийн ярьсан юм. “Вагнер Ази”, Комацу”, “Моннис”-ийн хүчирхэг техникүүд уурхайн хөрс хуулалтын ажлыг чөлөө завгүй гүйцэтгэх ба хүчтэй салхи шуурганы улмаас агаарт дэгдэх тоос шороо нь хүртэл бараа сүртэй. </span> <span style="font-family:arial;">Эрдэнэтийн хүдрийн ил уурхайг “Яг л зураг шиг” гэж олон улсад тодорхойлж байсан юм билээ. Цанхийн зүүн хэсгийн уулын ажлын өнгийг харсан хэнд ч болов ийм бодол төрнө. “Эрдэнэс МГЛ” компани өөрийн хөрөнгөөр худалдаж авсан таван ширхэг өөрөө буулгагч Белазыг уурхайн ажилдаа дайчилж байна. Угсраад хоёр хонож буй шинэ эксковатор ч хэзээ мөдгүй ажилдаа гарахад бэлэн болжээ.</span> <span style="font-family:arial;">Цанхийн зүүн хэсэг буюу Тавантолгой ордын “зулай”-гаас нүүрс гаргаж авахад бэлэн болжээ. Хөрс хуулалтын ажил бага шаарддаг, тэрэг техник ажиллахад хүндрэлгүй хэсэг гэнэ. Р.Нацагдаш даргын хэлснээр бол уурхайн ашиглалтын дөрөвдүгээр давхаргад урьдчилсан ТЭЗҮ-гээр тогтоосон 9.8 сая тонн коксжих нүүрс бий аж. Энэ оны нэгдүгээр сард нөөцийн хэмжээг Улсын комисст албан ёсоор танилцуулж, хүлээлгэн өгчээ. Дөрөвдүгээр давхаргаас доошоо гуравдугаар, бүр “0” хэсэг гэж бий. Хамгийн доод хэсэг гэсэн үг. </span> <span style="font-family:arial;">“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК эхний жилдээ дөрөвдүгээр давхаргаас олборлолтоо явуулаад гурав, дөрөв дэх жилээсээ “том” гэж нэрлэсэн ТЭЗҮ-ийн дагуу “0” давхаргаас олборлож эхлэхээр тооцоолжээ. Жилд 15 сая тонн коксжих нүүрс олборлоно гэж үзвэл 30 жилийн хугацаанд ойролцоогоор 410 сая тонн нүүрс гаргаж авах ТЭЗҮ хийгджээ. </span> <span style="font-family:arial;">Тавантолгой ордын Цанхийн баруун хэсгийг стратегийн хөрөнгө оруулагчидтай хамтран ашиглах бол зүүн хэсгийг “Эрдэнэс Тавантолгой” компани бие даан, гэхдээ эхний 5-10 жилд гэрээт олборлогчтой хамтран ашиглах төлөвлөгөөтэй. Цанхийн баруун хэсэг 1204 сая тонн нүүрсний нөөцтэйгээс 65 хувь нь коксжих нүүрс, харин “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн дангаар эзэмших зүүн хэсэг 1078 сая тонн нүүрсний нөөцтэйгээс 78 хувь нь коксжих нүүрс гэсэн албан ёсны тооцоо ч гарсан байна. </span> <span style="font-family:arial;"><br /><br /><span style="font-weight: bold;">“ЭРДЭНЭС МГЛ” ӨӨРИЙН ХӨРӨНГӨӨР ХӨРС ХУУЛАЛТ ХИЙЖ БАЙГАА</span></span><br /><br /><span style="font-family:arial;">Уурхайн ам нээх болон хөрс хуулалтын гол ажлыг өнгөрсөн оны наймдугаар сарын 26-наас арваннэгдүгээр сарын хооронд нугалжээ. Асар их ажил хийгдсэн нь нүднээ илхэн. Нийтдээ 530 гаруй мянган шоо метр уулын цулыг хуулах ажил хийсэн агаад 50 гаруй мянган тонн нүүрс олборлоход бэлэн болжээ. Олборлох нүүрсний зузаан нь 15-18 метр. Үүнээс доошоо, гуравдугаар давхаргад 5-7 метрийн зузаантай коксжих нүүрс хүлээж байгаа. Ерөнхийдөө 280-300 метрийн гүнд ашиглалт явуулж байж, 410 сая тонн нүүрс олборлох байдлаар ТЭЗҮ боловсруулсан гэдгийг уурхайн дарга танилцууллаа. Дараа жилээс байгаль орчны нөхөн сэргээлтийг хамтад нь хийж эхлэх юм байна. Энгийнээр хэлэх юм бол олборлосон хэсгээ шимт хөрсөөр хучаад ногоожуулалт хийнэ.</span> <span style="font-family:arial;">Ерөөс Цанхийн зүүн хэсгийн “0” давхаргыг ашиглахдаа аяндаа дотоод овоолгуудаа хийж, нөхөн сэргээлтийг ном журмаар гүйцэтгэх юм байна. “Уг нь Австралид уурхайн овоолгыг бетоноор хашаад маш том агуулах юм уу, тунель байгуулдаг юм билээ” гэж Д.Энхбат гишүүн харь улсад очиж уурхайн туршлагатай танилцсанаа хуваалцах гэтэл хэн нэгэн “Энэ бол асар их хөрөнгө мөнгө шаардах ажил шүү дээ. Ийм зүйлийг манайд хийж чадахгүй байх аа” гэх нь дуулдав. Нарийн тооцоон дээр тулгуурлаж ажилладаг уурхайн мэргэжилтнүүдэд энэ үг хэт хөнгөн, оновчгүй санагдсан ч байж магад. </span> <span style="font-family:arial;">Тавантолгойд хөрс хуулалт гүйцэтгэх ажлын тендерийг ч зарлаагүй байхад Цанхийн зүүн хэсэгт гэв гэнэт л машин техникийн дуу нүргэлж, уурхайн ам нээлээ гэх мэдээг сонсоод олон хүн цочирдсон. Тэр ч бүү хэл, “Энэ ажилд зарцуулах хөрөнгө мөнгийг хаанаас гаргаж байна вэ” гэсэн хартай асуулт ч тэнүүчилсэн билээ. “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчийн компани учраас оператор компани орж ирэхээс өмнө төсвийн хөрөнгө оруулалтаар л үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа гэсэн энэ хардлага үнэндээ цөөнгүй улстөрч, иргэний хөдөлгөөнийхний цөсийг хөөргөдсөн гэхэд буруудахгүй. Гэхдээ 2011 оны Улсын нэгдсэн төсөвт тус компанийн үйл ажиллагааны зардал гэхээр тусгай хөрөнгө оруулалт огт тусгагдаагүй нь энэхүү эргэлзээг бага ч болов тайлсан билээ. </span> <span style="font-family:arial;">“Хэдийгээр “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчийн компани ч гэлээ тодорхой хэмжээнд өөрийн хөрөнгөтэй. Хөрс хуулалтыг өөрийн нөөц бололцоондоо тулгуурлан явуулж байгаа. Үүнд ямар нэгэн “но” байхгүй. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг Хөрөнгийн бирж дээр гаргахаас өмнө нөөцөөсөө гадна үйл ажиллагаа нь тодорхой хугацаанд явагдсан, нэлээд жигдэрсэн компани гэдгийг харуулах хэрэгтэй. Аливаа уул уурхайн компанийн зах зээлийн үнэлэмжид энэ нь их чухал нөлөө үзүүлдэг” гэж “Эрдэнэс МГЛ” компанийн Гүйцэтгэх захирал Б.Энэбиш хэвлэлийнхэнд учирлаж байсан удаатай. Юутай ч, хөрс хуулалтад асар их мөнгө урсаж байгаа нь ойлгомжтой ч гэрээт олборлогчийг орж ирэхэд уурхайн хөрс хуулалтын ажил жигдэрчихсэн, бэлэн талбай угтаж авах нь. Нүүрсээ ухаж эхлэхэд өөр асуудал байхгүй гэсэн үг. </span> <span style="font-family:arial;">Ажлын хэсгийн гишүүд “Хөрс хуулалтын ажил маш шуурхай явж байна. Гурав, дөрөвдүгээр сараас нүүрсээ олборлоод эхлэх нь. Бидний бодож төлөвлөснөөс ч түргэн хугацаанд ажил өрнөж байна шүү” гэхээс өөр дүгнэлт хийсэнгүй. “Энэ чигээрээ төлөвлөлтөө бариад ажиллаад байгаарай” гэсэн захиас үгийг дайхаа ч бас мартсангүй. </span> <span style="font-family:arial;">Тавантолгой ордын дэвсгэр нутаг дээр одоогоор 17 айлын өвөлжөө, хаваржаа, байшин сууц бий гэнэ. Бүгдийг нь нүүлгэж, шилжүүлэх том ажил мэндлээд удаагүй байгаа “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид ногджээ. Хувийн өмчийг трактороор хамаагүй түрээд буулгачихаж болохгүй, эзэдтэй нь урьдчилан тохиролцож, шаардлагатай бол мөнгө төгрөг өгөх хэрэг гарах нь. Гэхдээ иргэн хүн өмчөө хэдээр үнэлэх нь дурын хэрэг ч “арай дэндэнэ ээ” гэмээр явдлууд ч гарч байгаа бололтой. </span> <span style="font-family:arial;">Уг нь, “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн удирдлага тэдгээр айлын өвөлжөө, хаваржааг өөр газарт нүүлгэж, хүсвэл бүр сайжруулаад, орчин үеийн хэлбэрт оруулаад барьж өгье гэж амлажээ. Малчид одоо л хөрөнгөжих боломж гарлаа гэж ойлгов уу, тус компаниас санаанд багтамгүй их мөнгө шаардаж эхэлжээ. Нэг малчин 900 гаруй сая төгрөг нэхэмжилсэн гэж байгаа. Гэхдээ Б.Ганхуяг захирал сумын иргэдтэй уулзах үеэрээ “Энэ асуудлыг иргэн хүнээ хохироохгүйгээр, хууль журмаа баримтлаад шийдчихнэ. Малчид өмч хөрөнгөө хувьцаа хэлбэрт оруулах замаар өөрт ашигтай сонголт хийх боломж бий” гэж хэлж байсан. </span> <span style="font-family:arial;"> </span> <span style="font-family:arial;"><br /><br /><span style="font-weight: bold;">ЦОГТЦЭЦИЙД ГАЗРЫН БИЗНЕС ЦЭЦЭГЛЭЖЭЭ</span></span><br /><br /><span style="font-family:arial;">Өрх толгойлсон нэг эмэгтэй төрөөд удаагүй нялх үрээ гэртээ гаднаас нь цоожилж үлдээгээд, сумын захиргааны үүдийг хэдэн өдөр сахиж байж, алга дарам газар хэмжүүлж авчээ. Одоо л нэг хувийн газартай боллоо гэж баярласан бүсгүй хулхидуулснаа харин хожим нь мэджээ. Учир нь, түүний хэмжүүлж авсан газрын гэрчилгээг сумын эрх мэдэлтнүүд өөр хүний нэр дээр гаргачихаж. Эрхэм гишүүдэд тэрээр энэ явдлыг гомдлын нулимс унаган байж ярьсан юм. Гэтэл энэ юу ч биш гэнэ. Цогтцэций сумд насаараа амьдарсан өвгөн олон жилийн өмнө газар хүссэн өргөдлөө сумын удирдлагад өгчээ. Хариу хүлээсээр байгаад залхсан өвгөн одоо айлын хашаа түрээслэн амьдарч байна. “Би газартай болж чадахгүй байгаа юм чинь үр хүүхдүүд маань ч бүр хэцүүдэх байлгүй дээ” хэмээн өгүүлж байлаа. </span> <span style="font-family:arial;">Өмнөговь аймаг, тэр дундаа Цогтцэций, Ханбогд сумд хэдхэн жилийн дараа хот болж өргөжих нь нэгэнт тодорхой тул бэл бэнчинтэй хүмүүс түрүүлээд хамаг л өөдтэй газрыг нь худалдаад авчихсан гэсэн яриа сумаар тархжээ. Өрхийн хэрэгцээний 0.07 га газар 15 сая төгрөгийн үнэ хүрдэг гэхээр газрын наймаа хэр хөгжиж байгаа нь харагдах биз ээ. Шатахуун түгээгүүрийн газар 808 сая төгрөг, кэмп байгуулах дөрвөн га газар 560 сая төгрөг, үйлчилгээний зориулалт бүхий хагас га газар 55 сая төгрөгөөр дуудлага худалдаагаар зарагдсан гэж сумын иргэд ярьж байв. Сумын төвөөр явж байхад саарал блокоор барьсан хэд хэдэн хоосон хашаа харагдаж байна лээ. Зургийн аппарат хэрэгсэл барьсан мань мэтийн сурвалжлагчийг “Та кадастрын газраас явж байна уу. Аль газрыг хэмжих гэж байгаа юм” хэмээн хоргоох шинжтэй.</span> <span style="font-family:arial;">“Газартай холбоотой зүйлийг сонин хэвлэлээр хамаагүй ярьж болдоггүй юм. Сумын удирдлага биднийг мэдчихээд хавчиж мэднэ” гэх хүн ч таарлаа. Шинэхэн банзан хашаа бүхий сумын гудамжууд эгнээ шугамаа эрчимтэй тэлж байна. </span> <span style="font-family:arial;">Монгол улсын хэмжээнд газар хувьчлал 2012 оноор дуусгавар болно. Тэгэхээр хоёр жилийн дараа Цогтцэций сумд шинээр газар олгохгүй юм байна. “Сум дээр яагаад иргэн хүнд газар олгохгүй байна вэ. Төрийн ажлыг ингэж хийж болдог юм уу” гэх уурсангуй үгсийг эрхэм гишүүдийн хийсэн уулзалтын үеэр иргэд амнаасаа унагаж байлаа. Сумын удирдлагыг төлөөлж ирсэн нэг эмэгтэй “Бид төрийн ажлыг хуулийн дагуу хийж байгаа. Энэ тогтоол шийдвэрээ харна уу” гээд Ц.Сэдванчиг гишүүн рүү өнөө цаасаа “чулуудаж” харагдав. </span> <span style="font-family:arial;">Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын нутагт аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулахаар төлөвлөсөн 3512.5 га, Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Оюутолгой орд газрын орчим 7736.1 га, Цогтцэций сумын Тавантолгой орд газрын орчим 3661.3 га, Дорноговь аймгийн Замын-Үүд сумын нутагт 882.3 га, Төв аймгийн Сэргэлэн сумын Хөшигийн хөндийд баригдах “Олон улсын нисэх онгоцны буудал”-ын нутаг дэвсгэрт хамаарах 12084.9 га газрыг томоохон бүтээн байгуулалтын тусгай хэрэгцээнд авч, хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүдэд олгохгүй, Тусгай хэрэгцээний газарт хамааруулахаар Засгийн газрын 2010 оны зургадугаар сарын 2-ны өдрийн тогтоолоор журамлажээ. Цогтцэций сумын иргэд энэ тогтоол шийдвэртэй огт танилцаагүй, ам дамжсан мэдээлэлтэй л байна. Сумын удирдлагууд болохоор энэ мэдээллийг иргэдэд өч төчнөөн удаа сурталчилсан гэж “гүрийж” байна лээ. Х.Баттулга сайд уг тогтоолтой холбогдуулан “Орон нутаг газрыг дур мэдээд бусдад өгчихдөг болохоор төр тухайн газрыг авсан хүмүүстэй наймаалцах хэрэг гардаг юм. Үүнээс урьдчилан сэргийлж ийм арга хэмжээ авлаа“ гэж тухайн үедээ хэвлэлийнхэнд мэдэгдэж байсан билээ. </span> <span style="font-family:arial;"> </span> <span style="font-family:arial;"><br /><br /><span style="font-weight: bold;">ӨРХ ГЭРЭЭСЭЭ НЭГ ХҮНИЙГ Ч БОЛОВ УУРХАЙД АЖИЛД ОРУУЛЧИХ ДАВХАР ТӨЛӨВЛӨГӨӨТЭЙ</span></span><br /><br /><span style="font-family:arial;">Амьдарч суух газар олдохгүйн зовлонг мэдэх атлаа Цогтцэций рүү тэмүүлэгсдийн цуваа тасрахгүй нь. “Говьд хүн болж төрснөөс хангайд бух болж төрсөн нь дээр” гэсэн нэгэн цагийн ёж үг бий. Хоёр мянга хүрэхтэй үгүйтэй байсан Цогтцэций сумын хүн ам өдгөө 9000 хол давсан гэх мэдээ байна. Олон хөлийн газар болохоос нь урьтаж, бушуухан газар авч, дэлгүүр нээе, бизнес эрхэлье гэж дор бүрнээ нэгийг бодсон хүмүүс сумын хүн амыг гэрлийн хурдаар нэмэгдүүлжээ. Өрх гэрээсээ нэг хүнийг ч болов уурхайд ажилд оруулчих давхар төлөвлөгөөтэй. Гэхдээ тэдэнд тулгарч буй нэг бэрхшээл бол хүүхдүүд нь сургуулиас завсардах вий гэсэн айдас. Сумын дунд сургууль 750 хүүхдийн багтаамжтай атал өнөөдөр хоёр мянга гаруй сурагчтай болжээ. Цэцэрлэгийн хувьд бүр ачааллаа дийлэхээ больсон гэнэ. Цогтцэций сумд нэн тэргүүнд хоёр сургууль, гурван цэцэрлэг шаардлагатай байгаа ч сумын удирдлага мөнгө төсөв байхгүй гэсэн ганцхан хариулттай байдаг хэмээн иргэд ярьж байв. Цогтцэцийн хэдэн айлаар орж, ахуй амьдралынх нь зах зухаас сонирхлоо.</span> <span style="font-family:arial;">Б.Жаалбаатар гэдэг хувиараа бизнес эрхлэгч залуу сумын төвөөс холгүйхэн, ил задгай хогийн цэгийн дэргэд жижигхэн бор гэртээ амьдарна. Бор дарсанд автаж явсан тэрээр Өмнөд Солонгост очоод сайн сайхан амьдрах боломж Монголд дүүрэн байдгийг ухаарчээ. Хувьдаа 20 гаруй гахайтай. Уул уурхайн компаниудаас гарсан хоол хүнсний хаягдлаар хэдэн гахайгаа тэжээчихнэ. Хогийн цэг дээрх элдэв лааз, сав суулгыг ангилж ялган хэдэн төгрөгөөр борлуулдаг, сүйхээтэй эр. “Хүний нүдэнд хог муухай харагддаг ч үнэндээ мөнгө шүү дээ” гэж тэрээр ярьсан юм. Ирээдүйн хөрөнгөтөн эндээс төрөхийг хэн байг гэх вэ. Жаалбаатар сумын удирдлагад хэдэнтээ хандаж, дэмжлэг хүссэн ч тоймтой хариу сонсоогүй аж. “Цогтцэцийн эрүүл орчин” төрийн бус байгууллагыг толгойлж, сумын цөөн хэдэн ядуусыг хөдөлмөрийн доод хөлсөөр цалинжуулдаг байна. “Дэлхийн хэмжээний том уурхайтай Цогтцэций сумд ядуу хүн дэндүү олон бий шүү” хэмээн тэрээр яриагаа үргэлжлүүлэв. 40 хүрсэн хүнийг уул уурхайн компаниуд ажилд авдаггүй болохоор түүнээс ажил хүсч ирдэг гэнэ. Сумын ойролцоо ил задгай хаясан хог хаягдал салхи шуурганд туугдан, талаар нэг тарчихна. Дийлэнх нь компаниудын хаягдал. “Баялгийг маань олборлочихоод, байгаль дэлхийгээ ингэж хорлож болохгүй шүү дээ. Үүний эсрэг би зүтгэнэ ээ. Байгаль орчны яаманд хандана гэж бодож байгаа” хэмээн Жаалбаатар өгүүлэв. </span> <span style="font-family:arial;">UBS телевизээр нэг хэсэг “Гэртээ харих замд” хэмээх төслийн цуврал нэвтрүүлэг гарсныг уншигчид санаж байгаа биз ээ. Нэвтрүүлгийн гол баатар болох залуу хос Цогоо, Баярмаа нарт “Энержи ресурс” компани ажлын санал тавьж, улмаар өнгөрсөн оны сүүлээр Цогтцэцийд онгоцоор авчирчээ. Авчраад зогсоогүй, “Энержи хашаа”-нд байрлуулж, шинэ гэр барьж өгсөн байна. Цогоогийнх дөрвөн хүүхэдтэй. “Нөхөр маань одоо галчийн ажилтай. Яваандаа оператор болбол амьдрал илүү сайжрах байх” хэмээн Ухаахудагийн Галерей кэмпийн үйлчлэгч Баярмаа ярилаа. Улаанбаатар хотод хог түүх шахам амьдарч байсныг бодвол энд өөрийн гэсэн ажил албатай, найз нөхөдтэй ч болжээ. Нялх нойтон хүүхдүүдтэй айлд асуудал мундах биш. Энэ байдлыг байгууллагаас нь харж үзэн, тэр хоёрын ажлын цагийг хүртэл зохицуулж өгчээ. “Энержи ресурс” компани ажилчдынхаа хүүхдүүдэд зориулж цэцэрлэг барьж байна. Цогоогийнх энэ цэцэрлэгт хүүхдүүдээ оруулна гэсэн бодолтой. </span> <span style="font-family:arial;">Мөн л Улаанбаатараас өмнийн говийг зорин, энэ нутагт өөрийн гэсэн байр сууриа олж авах гэж зүтгэж яваа хүн бол Д.Отгонбаяр. Айлын хашаанд, жижигхэн шавар байшин түрээслэн гэрийн тавилга энэ тэрийг хийдэг ажилтай. Сумын гэрэл цахилгаан байсхийгээд тасарчихдаг болохоор ажил зогсох энүүхэнд гэнэ. “Морин хуураас авахуулаад гэрийн бүх төрлийн тавилга хийдэг. Хүссэн загвар, хийцээр нь хийж өгөхөд бэлэн. Энд төвхнөчихвөл эхнэр хүүхдээ авчрах санаатай” хэмээн Д.Отгонбаяр хуучиллаа. </span> <span style="font-family:arial;">Цогтцэций суманд мод, түүхий эдийн үнэ тийм ч хямд биш. Урт хугацаатай зээлд хамрагдан, жижигхэн ч хамаагүй ажлын байртай болчихвол түүний хүсэл биелэх нь тэр. Тэрээр бас зах зээл дээрх өрсөлдөгчдөө ч судлаад амжсан гэж байгаа. Лав хоёр мужаантай өрсөлдөх хэрэг гарах юм билээ. Залуус бол над шиг мод хөрөөтэй ноцолдож байснаас уурхайд ажилд орсон нь дээр дээ гэж ярьдаг гэнэ. </span> <span style="font-family:arial;">Д.Отгонбаярын найз Түвшинжаргалынх Дундговь аймгаас шилжиж иржээ. Жижигхэн бор гэрт нь хөл тавих зай алга. Аргагүй л үйлчин айл юм. Эхнэр, дөрвөн хүүхдийн хамт шилжиж ирээд нэг жил болсон ч сарын 70 мянган төгрөгөөр гэр түрээслэн бизнесээ эрхэлж байна. Буриад гутлаас авахуулаад сумынхны өмсөх дуртай “жолооч гутал”-ыг хүртэл хийнэ. Ялангуяа эмээл хийдгээрээ олонд сайн танигджээ. Монголын олон алдартай уяачид, малчид түүний эмээлээр гангардаг байна. Суманд гутлын түүхий эд байхгүй. Улаанбаатар хотоос нэг гутлын материалыг 40-50 мянган төгрөгөөр авдаг ба 70 мянган төгрөгөөр зарж борлуулдаг аж. Цэвэр ашиг нь тун бага. Гэр түрээсэлж амьдрахын зэрэгцээ хажуу айлаасаа гэрэл цахилгаан “хулгайлдаг”-аа Түвшинжаргал нуусангүй. Ёстой л бор зүрхээрээ зүтгэж байж хэдэн төгрөг олдог гэнэ. “Заавал энд ирэх шаардлага байсан юм уу. Хотод гарын дүйтэй хүн амьдрах боломжтой шүү дээ” гэхэд “Тэнд гутал хийдэг хүн дэндүү олон, харин худалдаж авах нь цөөн шүү дээ” гэв. Энэ сумын удирдлагуудаас бусад нь Түвшинжаргалаар гутлаа хийлгэж, янзлуулдаг тул Цэцийчүүдийн итгэлийг огт алдаж болохгүй гэсэн зарчмыг өөртөө хатуу барьдаг гэнэ. “Дундговь аймагт байхдаа авсан одон медаль, шагнал өргөмжлөлөө бүгдийг хамж аваад Цогтцэцийн Засаг дарга дээр орж үзсэн. Тусламж гуйх санаатай. Гэтэл эд нар чинь ийм жижиг зүйлд толгойгоо гашилгадаг улс биш байна. Нүүрс, уул уурхай гээд л давхилдаад байх юм” хэмээн гомдоллох. </span> <span style="font-family:arial;">“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн анхны ажилчдын нэг, Үйлчилгээний хэлтсийн ахлах Н.Адъяасүрэн дэлхийн хэмжээний болж томрох компанид ажиллаж буйгаараа, тэр тусмаа Өмнөговийн иргэн болж төрснөөрөө бахархаж байна. Н.Адъяасүрэнгийн нөхөр нь “Энержи ресурс” компанид жолоочоор ажилладаг. Цогтцэцийд арав гаруй жил амьдарсан тэднийх өдгөө 30 гаруй сая төгрөгөөр боссон тохилог сууц, жип машин, хувийн томоохон хашаатай. </span> <span style="font-family:arial;">Цогтцэций суманд олон өнгийн амьдрал ийн сүлэлдсээр. Говийн тэнэгэр тал нутагт Цэций хороолол удахгүй сүндэрлэнэ. Дагаад зах зээл нь өргөжинө, хүмүүсийнх нь амьжиргаа сайжирна. Ирээдүйн хот улс ийнхүү шинэ цагийн их нүүдлийг даллан дуудаж байн</span>а. <br /><br /></span> <span style="font-weight: bold;font-size:100%;" >Г.Идэрхангай 2010.02.04 </span><span style="font-size:100%;"><br /></span> <span style="font-weight: bold;font-size:100%;" >Өмнөговь аймаг. Цогтцэций сум</span><span style="font-size:100%;"><br /></span><br /></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-74533013300261186102011-01-09T18:51:00.000-08:002011-01-09T18:59:17.132-08:00<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiK0gu20yJMpeDsSY8FiyZM2Cxh7a326HOnrliLB_bL8WZE8gASZnzkric1u9KckCRMQg4-yoNL0S5aPCtjLd3UtC_yJpgxndExmps3Kqxz1alXKmey_NzUkQZIiWIusr8Aqx6pfAj6144/s1600/zurag+01.bmp"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5560386232230448018" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 400px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiK0gu20yJMpeDsSY8FiyZM2Cxh7a326HOnrliLB_bL8WZE8gASZnzkric1u9KckCRMQg4-yoNL0S5aPCtjLd3UtC_yJpgxndExmps3Kqxz1alXKmey_NzUkQZIiWIusr8Aqx6pfAj6144/s400/zurag+01.bmp" border="0" /></a><br /><div><span style="font-size:130%;"><strong>Minerals Law needs amendments,<br />carefully considered</strong></span></div><br /><div><strong><span style="font-size:130%;"></span></strong></div><br /><div align="justify"><span style="font-size:85%;">Given the primacy of the country’s mineral resources in its development, it is no surprise that both the people and the lawmakers in Mongolia want to get their minerals law absolutely right. The original law was adopted in 1994, introducing new concepts of investment and mining standards in a country that had only recently embraced the market economy. An amendment was made in 1997, incorporating incentives to foreign investment and hailed as opening up the economy further. Private companies started to make mineral research and exploring.<br />Another amendment came in 1998. After some years of global stagnation in the mineral sector, commodity prices began to rise and more foreign investment began to flow into the mining sector of Mongolia. The amendment made in 2006 to reflect this was a contentious one, and was followed by another in 2008, three more in 2009 and one again in 2010. This has laid Mongolia open to charges from foreign analysts and investors that its legal environment is fickle, hindering long-term investment in the mining sector. The joke among them used to be that in Mongolia, you go to sleep under one mineral law and could wake up under quite another. It was not an unfounded complaint maybe, and even D.Batkhuyag, troubled by the various problems these frequent change posed to the work of the Mineral Resources Authority of Mongolia, which he heads, said, “The rules have to be unambiguous and must not be changed in the middle of a game”. But there is urgent need to address some anomalies and deficiencies in the present law.<br />Parliament is seized of the matter, but cannot be oblivious of the fact that mining, more than many other businesses, is a long-term process, where investments are usually big and it takes time for returns to start coming in. A change in the legal environment makes investment more risky, so the amendments it makes should be equitable as well as long-term.<br />It is a big error to think the Minerals Law provides the legal environment for activities in the mineral resources area only. In any case, “legal environment” is a very wide term, and several other issues, not directly related to mineral resources but inextricably related to them, have to be incorporated in the Minerals Law. Take, for example, the Special License Law which governs cancellation of licences issued under special considerations. However, the Minerals Law also has similar provisions, leading to widespread confusion on which law takes precedence if there is a contradiction.<br />The 2006 amendment dealt with “mineral accumulation”, without, however, being clear about exactly what the term meant. Geologists complained that even a heap of soil could be considered “mineral accumulation” and in, a way, the entire 1.5 million hectares of Mongolian territory can be seen as mineral accumulation.<br /><br /><strong>Defining strategic importance</strong><br /><br />Another major confusion in the Minerals Law is how it defines a mineral deposit of strategic importance. Industry professionals want Parliament to make the definition more accurate and less ambiguous. At present, Article 4.1.12 of the Mineral Law says, “A mineral deposit of strategic importance means a deposit of a size that may have a potential impact on national security, or on economic and social development of the country at the national and regional levels or one that is producing or has a potential to produce more than five (5) percent of the total Gross Domestic Product in a given year.” Thus even a small deposit can be termed strategic if it is felt to have a potential impact on economic and social development at a regional level. Even a reserve of 100 kg of gold can be claimed important for local development.<br />Junior mining companies, working in the distant countryside with poor infrastructure, have been complaining about this for years, but the decision makers have not paid heed. The reference to a possibility of producing more than five percent of total GDP in a given year is also confusing. Which year’s GDP should be taken and will the figures relate only to mining products? GDP estimates change constantly, and with commodity prices always fluctuating in the world market, the financial value of a mine’s output cannot be calculated to everybody’s satisfaction.<br />There have been suggestions that to qualify as strategically important, a deposit must have more than 500 million tons of coking coal. There is no internationally followed standard in this, but whatever an individual nation decides is usually determined by clearly understood logic and is not enforced arbitrarily. The mining sector waits for Parliament to adopt clearer criteria to identify mineral deposits of strategic importance when it next amends the Minerals Law.<br /><br /><strong>Mining with a license for exploration</strong><br /><br />The present Minerals Law is often criticised as being no more than a document of simple licence registration. Licensing in the mining industry is done under the 1997 amendment and allows exploration activities only with the investor’s money. This leads rich foreign companies to begin mining proper even when they hold a licence for exploration and no more. The President’s decree to stop any fresh issue of exploration licence went some way towards limiting illegal mining but Parliament allowed the order to lapse with effect from December 01 and the licence selling business will boom again, unless a Parliamentary resolution firmly puts an end to the practice.<br />The licence issue cannot be seen in isolation and has to be coordinated with the Land Law. Today there are 1,149 mining licences covering 520,900 hectares of area and 3,048 exploration licences over 25.7 millions hectares. The total area under licence is 16.7% of the territory of Mongolia. Many see the grant of so many exploration licences to foreign companies as a threat to national security, but we have been wooing foreign investors since the 1997 amendment and instead of rebuffing them, the Government should ensure a more efficient utilisation of this investment flow. The money should come and stay in Mongolia, instead coming in only to go out again, with some profit.<br />Another thing the Minerals Law does not and should do is to clearly define the period of validity of an investment agreement as well as of a mining licence. For example, the mining licence of the Oyu Tolgoi deposit will expire after 25 years but the investment agreement is for 30 years. It is anomalous to allow a licence extension simply because of the terms of an investment agreement.<br /><br /><strong>Royalty rates</strong><br /><br />Revenue from copper export has been the mainstay of the budget for years. Coal will now earn as much as or more than copper. This calls for a change in Article 47 of the Minerals Law which deals with royalty rates. With no 68% windfall tax from next year, only more royalty charges can make up for the loss, even if they bring in less than 50% of what the windfall tax earned. A sliding royalty rate has been agreed on, but MPs are considering a special higher rate for the Erdenet copper. Not all of them are in favor of a different tax system. D.Damba-Ochir has expressed concern that a 20% tax on Erdenet Mining will be self-destructive. Same rates for all minerals will earn MNT58 billion while higher rates on copper will raise receipts by MNT150 billion. This is tempting in the short term but could very well be self-defeating in the long. However, the proposed sliding royalty rates should be coordinated with other taxes, including the import tax, so that investors are encouraged to bring in modern technology.<br /><br /><strong>Mines-related regional development</strong><br /><br />The Minerals Law gives to local budgets 10% of the royalty collection, but this contradicts the General Budget Law. Besides, local Civil Representatives Assemblies have no legal authority over the area’s budget. Parliament has to empower local Governments to take 10% of the royalty. There should be local participation when mining companies prepare the technical and economic feasibility study for their projects so that money is earmarked for regional development. “We should at least have a say in the reclamation schedule,” says Tsog-Ornokh, Governor of Tsogttsetsii soum in Omnogovi province.<br />Mining professionals are unanimous in their support for making it a mandatory responsibility for licence holders to contribute to regional development. For example, Energy Resources is constructing a town for 15,000 people in Omnogobi while Erdenes Mongol will build one for 10,000 residents. Another new town is planned by Xinhua MAK, but the Minerals Law should make mining-based regional development a statutory obligation .<br />P.Tsagaan, Advisor to the President, is heading a team charged with recommending amendments to the Minerals Law. Its suggestions should be submitted for public debate so that the law becomes an instrument of sustainable development and also does not need further revision for a reasonable period. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-size:85%;"></span></div><br /><div align="right"><span style="font-size:85%;"><strong>The Mongolian Mining Journal 2010.12</strong></span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-20176922034226095582010-12-01T02:20:00.000-08:002010-12-01T02:30:49.108-08:00СУРВАЛЖЛАГА<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjHyJ4ToFcUHJjewe5A0eHJF_U9biTyMBRdIRjYVx2L4Nwl4ZKpmKsEB-tVTkIBsTH_DmmTiYkAF22C-jwYKVNeEOkUR9FClu2MUEMHeK1qM-_nGllNP-yLxIhB6aKSFzvnWxTSQ6Pmy8/s1600/gyals.bmp"><img style="display: block; margin: 0px auto 10px; text-align: center; cursor: pointer; width: 400px; height: 267px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjHyJ4ToFcUHJjewe5A0eHJF_U9biTyMBRdIRjYVx2L4Nwl4ZKpmKsEB-tVTkIBsTH_DmmTiYkAF22C-jwYKVNeEOkUR9FClu2MUEMHeK1qM-_nGllNP-yLxIhB6aKSFzvnWxTSQ6Pmy8/s400/gyals.bmp" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5545657818417777506" border="0" /></a><br /><span style="font-weight: bold;font-size:180%;" >Хөрөнгө оруулагчдын шинэ урсгалыг Монгол руу нээсэн чуулган</span><span style="font-size:100%;"><br /></span><span style="font-size:100%;"><br /></span><div style="text-align: justify;"><span style="font-size:100%;"><span style="font-family:arial;">Талын монголчууд жихүүн өвөлдөө бэлдээд завгүйхэн байх өдрүүдэд арлын Хонконгод уул уурхайн хөрөнгө оруулагчдын уулзалт бөмбөрцөг дэлхийн анхаарлыг Монгол руу эргүүлэв. “Хонконгод Монголын долоо хоног болж байна” гэж Д.Зоригт сайд онцлох нь аргагүй ээ. Аравдугаар сарын 13-ны өглөөнөөс Монголын үндэсний компанийн үнэт цаас санхүүгийн ертөнцөд цахиур хагалан мэндэлсэн юм. Үүнээс ердөө нэг өдрийн өмнө олон улсын хөрөнгө оруулагчдын “Mining Investment Insight-2010” чуулга уулзалт эхэлсэн агаад гурав дахь өдрөө “Монголын хөрөнгө оруулалтын чуулга уулзалт” /Mongolia Investment Summit-2010/-аар үргэлжлэв.</span><span style="font-family:arial;"> </span><span style="font-family:arial;">“Дэлхийн нэр хүндтэй бизнесмэнүүдийг шинэ цагийн санхүүгийн төв Хонконгод урьсан маань учиртай. Монголчуудад яг одоо хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй” хэмээн бүтэн гурван өдрийн турш хурал даргалсан, “The Mining Journal” сэтгүүлийн Гүйцэтгэх захирал Крис Хинд даруухнаар тодотгож байна.</span><span style="font-family:arial;"> </span><span style="font-family:arial;">Уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын хэтийн төлөв, ““junior” компаниудад хөрөнгө оруулах, эрсдлийг тооцох, металлын үнийн чиг хандлага гэх зэрэг олон талт сэдэв бүхий илтгэлүүд чуулганы эхний хоёр өдрийг өнгөлсөн. Жижиг компаниуд голдуу удаан хугацааны туршид муу төсөл хэрэгжүүлж, менежментээ сул явуулснаас өрсөлдөх чадвараа үргэлж алддаг. Дэлхийн уул уурхайн “акул” Рио Тинто групп анхандаа “жуниор” байсан ч сайн төсөл, сайн удирдлагын хүчинд өнөөгийн өндөрлөгт хүрсэн юм шүү гэж “ING BANК”-ний тэргүүн Винсент Пойзат хэлж байна. </span> <span style="font-family:arial;">“Mongolia Investment Summit”-ийг Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригт нээж үг хэлсний дараа олон сонирхолтой илтгэл хөврөв. </span> <span style="font-family:arial;"><br /><span style="font-weight: bold;"><br />Том төслүүд эздээ хүлээсээр...</span></span> <span style="font-family:arial;"><br /><br />Монголын ДНБ таван жилийн дараа гэхэд тав дахин нэмэгдэнэ. Оюутолгой ордын үйлдвэрлэл эхэлбэл тус улсын эдийн засаг жилдээ 20 хувиар өсөх хандлага ажиглагдаж байгаа. Нэг хүнд ногдох ДНБ-ний хэмжээ 9000 ам.доллар болно. Ийм боломжуудыг хөрөнгө оруулагчид ашиглаж чадвал ганц уул уурхай гэлтгүй бусад салбарын хөгжилд хувь нэмрээ оруулах боломж бий шүү... Худалдаа хөгжлийн банкны Ерөнхийлөгч Рэндолф Коппа ийн “уриалаад”, шинэ хот суурин байгуулах, хөдөө аж ахуйн боловсруулах үйлдвэрүүд барихаас өгсүүлээд дэд бүтцийн чанартай аварга төслүүд та биднийг хүлээж байгаа гэв. </span> <span style="font-family:arial;">15 жилийн туршид ДНБ 20 дахин өсөх хандлага ажиглагдаж буй бөгөөд энэ хэмнэлээрээ явбал Монгол улс Малайз, Сингапур шиг болох ирээдүй тун ойрхон гэж “Mongolia Development Resources”-ын захирал Алишер Аль Жуманов илтгэлдээ мөн онцолсон. </span> <span style="font-family:arial;">Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын урсгал жилд 30 хувиар өсчээ. “Дэлхийн банк”-ны судалгаанд “2010 онд Монгол дахь хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 810 сая ам.доллараас давсан үзүүлэлттэй байна. Энэ нь хөрөнгө оруулалт мөдхөн 1,5 тэрбум ам.долларт хүрэхийг харуулж байгаа юм” гэж дурьдаж. Гэхдээ банкны салбар тэлж байгаа ч өмнөх жилүүдийнх шиг хөрөнгийн хомсдоос гарч чадахгүй байгаа учир хөрөнгө оруулалтын банкууд энэ чиглэлд төвлөрч ажиллах хэрэгтэй гэсэн үг чуулганд оролцогчдын амнаас унаж байв. Монгол дахь хөрөнгө оруулалтын хэмжээ далайцыг өргөжүүлж, уул уурхайгаас орж ирж буй хөрөнгийн урсгалыг зөв зохицуулахад юуны өмнө улстөрийн тогтвортой байдал чухал шүү гэж тэд сануулж байна. Гэнэтийн ашгийн татвар гарсын дараа хөрөнгө оруулагч компаниуд Монголоос гарч явсан. Хуулиа яаж ч өөрчилж магадгүй улс юм байна, алт зэс хайгаад оллоо гэхэд татвараар хамаг ашгийг нь авчихдаг. Харин “гэнэтийн” тодотголтой энэ татвар хүчингүй болсноос хойш компаниуд Монголд итгэл өвөрлөн очих болжээ. </span> <span style="font-family:arial;"><br /><span style="font-weight: bold;"><br />Монголд очиж үзсэн хүн байна уу, гараа өргөөрэй...</span></span> <span style="font-family:arial;"><br /><br />Танхимын индрээс хуралд оролцогчдод энэ асуултыг тавихад тун цөөхөн хүн гараа өргөв. Энэ нь “Саусгоби ресурсес” компанийн Гадаад харилцаа, нийгмийн асуудал эрхэлсэн дэд Ерөнхийлөгч Лэйтон Крофтийг хөрөнгө оруулагчдад хандан “сэтгэл хөдөлгөм” үг хэлэхэд нөлөөлөв бололтой. Тэрбээр, гадаадын хөрөнгө оруулагчид нэг л зүйлийг умартдаг. Монголд амжилттай хөрөнгө оруулагч байхын тулд Улаанбаатар юм уу, эсвэл хөдөө орон нутагт ажиллах ёстой. Монгол хэл сурч, соёл иргэншлийг нь ойлгож мэдэр. Монголчуудтай найзал. Тэдний оронд өөрийгөө тавьж үзэж, тэдний нүдээр асуудлыг хараарай” гэсэн юм. </span> <span style="font-family:arial;">“Рио Тинто” компанийн Арилжааны зэсийн хөгжлийн Ерөнхий менежер Петер Николс “Хөрөнгө оруулагчдад гурван зүйлийг сануулъя. Нэгдүгээрт, Оюутолгой орд үйлдвэрлэлээ эхлүүлэх гэж байна. Тэгэхээр бидэнд цахилгаан станц, дэд бүтэц, зам харгуйн том том төслүүдэд маш их хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, Оюутолгой орд дангаараа Монголд болоод хөрөнгө оруулагчдад арилжааны боломж олгож, Монголыг гадаадын бусад хөрөнгө оруулагчидтай хамтран ажиллах хэв загварыг тогтоож өгсөн” гэлээ. “Монголд хөрөнгө оруулах хамгийн тохиромжтой цаг зөвхөн одоо шүү” гэсэн “ХААН” банкны захирал Симон Моррисийн үг ч цагаа олсон зөвлөгөө байв. “Ноён Чулуунбат аа, танай улсад очиж аятайхан төслүүдэд хөрөнгө оруулъя. Төслүүдээ бидэнд үзүүлнэ үү” гэж эрхэм гишүүнээс “шалгаах” хүмүүс олон байна билээ. </span> <span style="font-family:arial;"><br /><span style="font-weight: bold;"><br />Дэд бүтэц... дэд бүтэц...</span></span> <span style="font-family:arial;"><br /><br />Дэлхийн эдийн засгийн талаарх 2010 оны тайлан судалгаанд Монгол улс дэд бүтцийн чанар чансаагаараа дэлхийн орнуудын жагсаалтын 133 дугаарт бичигджээ. Агаарын тээврийн дэд бүтцийн хөгжлөөрөө 128, эрчим хүч 112 дугаарт орсон тухай “Frontier Securities” компанийн үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал Оскар Мендоза илтгэв.</span> <span style="font-family:arial;"> “Монголын ашигт малтмалын салбарыг бүрэн нээхийн тулд дэд бүтцийг хөгжүүлэх нь” сэдэвт хуралдааны эхэнд Д.Тэрбишдагва гишүүн хууль тогтоох байгууллагын зүгээс дэд бүтцийн чиглэлд хэд хэдэн зоримог алхам хийснийг тодотгоод “Улаанбаатар хот өвөлдөө агаарын бохирдол ихтэй. Тиймээс Улаанбаатар хотыг 15-20 жилийн дотор дэлхийн өндөр хөгжилтэй хот болгох чиглэлээр “Шинэ Улаанбаатар” хөтөлбөр хэрэгжүүлэх гэж буй. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид энэ чиглэлд түлхүү хөрөнгө оруулаарай” гэж “ захисан”. </span> <span style="font-family:arial;">“Quintana capital group”-ийн Азийн уул уурхай, байгалийн нөөц баялаг хариуцсан менежер Дэвид Роханна эрхэм гишүүнтэй санал нэг байгаагаа хэлээд “Монгол улс социализмын нийгмээс дэд бүтцийн асар том гажуудалтай үлдсэн. Гажуудлаа засахын тулд Хятадын одоогийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлаж, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын дэмжлэгийг авах хэрэгтэй” гэж тайлбарлаж байсан. “Дэд бүтэц асар их хөрөнгө оруулалт шаарддаг. Тиймээс стандартын дагуу хийгдэх ёстой. Хувийн хэвшилтэйгээ хамтарч үүнийг хийх юм бол илүү бодитой зардлаар, чанар сайтай дэд бүтэц тавих боломжтой” гэсэн бол “Quintana capital group“-ийн Уул уурхай, байгалийн нөөцийн Азийн хэлтэс хариуцсан захирал Дэвид Роханна “Дэд бүтцийн салбарыг хөгжүүлэхэд дан ганц хувийн хэвшлийнхэн оролцох нь маш эрсдэлтэй. Тэдэнд бүхнийг найдаж болохгүй. Засгийн газраас онцгой анхаарах ёстой. Танайх Концессын хуулиа батласан нь хувийн хэвшлийнхэн болон хөрөнгө оруулагчдад том боломж олголоо” гэлээ. </span> <span style="font-family:arial;">Чуулганы үеэр “Монголд гадны том группууд хоорондоо өрсөлдөж, зах зээлээ “булаацалддаг” байсан бол одооноос тус улсын үндэсний хүчирхэг компаниудтай өрсөлдөх шаардлага тулгарлаа” гэх үг олонтаа сонсогдов.</span><span style="font-family:arial;">Үүнийг “Монголын саммит” эхлэхийн өмнө үндэсний томоохон групп анх удаа нэр хүндтэй хөрөнгийн бирж дээр IPO хийсэнтэй холбон тайлбарласан. </span> <span style="font-family:arial;">Төлөөлөгчдийн дийлэнх нь Төв Азийн орнуудын болон Хятад, ОХУ-ын бизнес эрхлэгчид, банк санхүүгийн удирдлагууд байв. “Бид илүү найдвартай түнш болж чадна, Манай улсын хөрөнгө оруулалтын орчин илүү таатай” гэх зэргээр өөрсдийгөө тайлбарлах нь улс орондоо ашигтай төсөл татах зорилгоор ирсэн нь анзаарагдана. </span> <span style="font-family:arial;">Уул уурхайн чиглэлээр олон улсын хурал чуулган зохион байгуулдаг, “мэргэжлийн” тодотголтой “ВЕАCON”, 100 жилийн түүхтэй “The Mining Journal” сэтгүүл, Монгол улсын Гадаадын хөрөнгө оруулалтын газар хамтран дэлхийн санхүүгийн төвд 300 орчим төлөөлөгчдийг цуглуулсан нь Монголд хөрөнгө оруулалтын шинэ урсгалын үүд хаалгыг нээлээ. </span> </span><div style="text-align: right;"><span style="font-size:100%;"><span style="font-family:arial;"> <span style="font-weight: bold;"><br />Хонконг. 10 дугаар сарын 14. “CONRAD” зочид буудлаас сурвалжлав</span></span> </span></div></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-16725104673225630192010-10-25T02:56:00.000-07:002010-10-25T03:00:49.161-07:00<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8NnKKdqHc9aiuq9Uu4Y9R-ve1SHTvf4DvTttoV3uc654_D5joqxAWfwrjp8d0MuggTn0rhzZOm6gLpgDYfSwzpTWTEGOpRZVmMMGOBdK87QiggVVeO-16HnHpbAu5a-tz2YAlOovnqNo/s1600/4723.jpg"><img style="margin: 0px auto 10px; display: block; text-align: center; cursor: pointer; width: 400px; height: 266px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8NnKKdqHc9aiuq9Uu4Y9R-ve1SHTvf4DvTttoV3uc654_D5joqxAWfwrjp8d0MuggTn0rhzZOm6gLpgDYfSwzpTWTEGOpRZVmMMGOBdK87QiggVVeO-16HnHpbAu5a-tz2YAlOovnqNo/s400/4723.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5531921402577224258" border="0" /></a>
<br /><span style="font-size:85%;"><span style="font-size:130%;"><span style="font-weight: bold;font-family:arial;" >Монголын “Клондайк” ба айдас</span></span> </span><meta equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"><meta name="ProgId" content="Word.Document"><meta name="Generator" content="Microsoft Word 12"><meta name="Originator" content="Microsoft Word 12"><link style="font-family: arial;" rel="File-List" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_filelist.xml"><link style="font-family: arial;" rel="themeData" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_themedata.thmx"><link style="font-family: arial;" rel="colorSchemeMapping" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_colorschememapping.xml"><!--[if gte mso 9]><xml> <w:worddocument> <w:view>Normal</w:View> <w:zoom>0</w:Zoom> <w:trackmoves/> <w:trackformatting/> <w:punctuationkerning/> <w:validateagainstschemas/> <w:saveifxmlinvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:ignoremixedcontent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:alwaysshowplaceholdertext>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:donotpromoteqf/> <w:lidthemeother>EN-US</w:LidThemeOther> <w:lidthemeasian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:lidthemecomplexscript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:compatibility> <w:breakwrappedtables/> <w:snaptogridincell/> <w:wraptextwithpunct/> <w:useasianbreakrules/> <w:dontgrowautofit/> <w:splitpgbreakandparamark/> <w:dontvertaligncellwithsp/> <w:dontbreakconstrainedforcedtables/> <w:dontvertalignintxbx/> <w:word11kerningpairs/> <w:cachedcolbalance/> </w:Compatibility> <m:mathpr> <m:mathfont val="Cambria Math"> <m:brkbin val="before"> <m:brkbinsub val="--"> <m:smallfrac val="off"> <m:dispdef/> <m:lmargin val="0"> <m:rmargin val="0"> <m:defjc val="centerGroup"> <m:wrapindent val="1440"> <m:intlim val="subSup"> <m:narylim val="undOvr"> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:latentstyles deflockedstate="false" defunhidewhenused="true" defsemihidden="true" defqformat="false" defpriority="99" latentstylecount="267"> <w:lsdexception locked="false" priority="0" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Normal"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="heading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="35" qformat="true" name="caption"> <w:lsdexception locked="false" priority="10" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" name="Default Paragraph Font"> <w:lsdexception locked="false" priority="11" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtitle"> <w:lsdexception locked="false" priority="22" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Strong"> <w:lsdexception locked="false" priority="20" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="59" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Table Grid"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Placeholder Text"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="No Spacing"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Revision"> <w:lsdexception locked="false" priority="34" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="List Paragraph"> <w:lsdexception locked="false" priority="29" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="30" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="19" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="21" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="31" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="32" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="33" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Book Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="37" name="Bibliography"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" qformat="true" name="TOC Heading"> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><style> <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Calibri; panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1073750139 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Tahoma; panose-1:2 11 6 4 3 5 4 4 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:553659015 -2147483648 8 0 66047 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin-top:0in; margin-right:0in; margin-bottom:10.0pt; margin-left:0in; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; mso-bidi-font-size:11.0pt; font-family:"Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-fareast-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:12.0pt; mso-ansi-font-size:12.0pt; mso-ascii-font-family:Arial; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-fareast-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Arial; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} .MsoPapDefault {mso-style-type:export-only; margin-bottom:10.0pt; line-height:115%;} @page Section1 {size:8.5in 11.0in; margin:1.0in 1.0in 1.0in 1.0in; mso-header-margin:.5in; mso-footer-margin:.5in; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --> </style><!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin-top:0in; mso-para-margin-right:0in; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0in; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;} </style> <![endif]--> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Галт зэвсэгтэй “галзуу” нинжа нар <span style=""> </span>буюу үндэсний аюулгүй байдал<o:p></o:p></span></b></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN"><o:p> </o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Яасан хүнээ байчихсан улс вэ, энэ нинжа нар гэж зурагт үзэж суусан ээж маань уулга алдаж байх юм. Галт зэвсэгтэй, галзуу догшин<span style=""> </span>бүхэл бүтэн нинжа нарын давхрага харь ертөнцөөс л сонсогдоод байдаг өнөө гайтай “террор”-ыг яг бодит утгаар нь Монголд цэцэглүүлж байгааг уншигч та ч гэсэн <span style=""> </span>анзаарч байна уу. “Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын цаатнууд болон нинжа нар хоорондоо үе үехэн буудалцаж байна”... Энэ бол бидний<span style=""> </span>зүгээр л сонсож суудаг, чихэнд дасал болох мэдээлэл лав биш ээ. Ганц нэг түмпэн, хүрз зээтүүнээс илүү юмгүй байсан тэд Монгол эх орондоо “зэвсэгт мөргөлдөөн”-ий суурийг тавих вий гэсэн айдас<span style=""> </span>төрж байх чинь. Африкийн алмааз эрдэнэсээр арвин баялаг олон орныг <span style=""> </span>ядуу гуйланчлалын тарчигт<span style=""> </span>өвдөг<span style=""> </span>сөхрүүлсэн, гайтай <span style=""> </span>дайны эхлэл ингэж л тавигдсан. Хууль үйлчилдэггүй, зэрлэг газар л гэмт хэрэгтнүүд өөрсдийн дүрэм журмаа хүчээр тогтоодог. Тэдэнд <span style=""> </span>хүний амь нас гэдэг ширхэг тэвнээс ч үнэгүй. <span style=""> </span>“Нинжа нар сумын засаг даргыг мод чулуугаар балбан эгээтэй л хөнөөчихсөнгүй”, “Хууль ёсоор үйл ажиллагаа явуулж байгаа компанийн эзэмшил газар руу дайрч, хамаг эд зүйлсийг нь эвдэн сүйтгэлээ”, “Буудалцаан болж хүний амь үрэгдлээ” ”Хадгаламж банкны сейф хулгайллаа”... <span style=""> </span>Хар мөртэй, бараан дүрстэй энэ мэт мэдээлэл <span style=""> </span>нинжа нарын буюу бидний арай соёлтойгоор хэлж заншсан “гар аргаар алт олборлогчид”, “бичил уурхай эзэмшигчид”-ийн <span style=""> </span>ертөнцөөс <span style=""> </span>чиг зүггүй нисэн ирэх болов. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN"><span style=""> </span>“Нинжа” нарыг бөөгнүүлж байгаад лицензээр батлагаажсан хувийн эзэмшил<span style=""> </span>талбай руу<span style=""> </span>турхирдаг, зохион байгуулалттай улстөржсөн бүлэглэл<span style=""> </span>бий болсныг саяхны явдлууд гэрчилнэ. Гэмт хэргийн шинжтэй ийм алхам<span style=""> </span>эцэстээ хүний алтан амь хохирсноор дуусгавар болно. Ашиг хонжооны төлөө юу ч хийхээс буцахгүй “нинжа” нар<span style=""> </span>магадгүй улстөржсөн бүлэглэлийн зорилгодоо хүрэх хамгийн<span style=""> </span>хямд хөсөр “тулгуур хүч” болж мэдэх юм. Энэ бол айдас хүрэм мэдээ. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Эдийн засагч Д.Жаргалсайхан “Нийгмийн хавдар” нийтлэлдээ<span style=""> </span>“Дөрвөн шалтгаанаас болж хүмүүс гар аргаар ашигт малтмал олборлодог тухай гадаадын нэг мэргэжилтэн надад ярьсан юм. Эдийн засгийн цочрол болон байгалийн гамшгаас болж амьдрах эх үүсвэрээ алдах, амархан хүртэж, түргэн баяжих гэнэтийн боломж гарах, улирлын чанартай хөдөлмөр эрхэлдэг бөгөөд ажилгүй үедээ түр хугацаагаар ажиллах болон дагнан эрхлэх зэргийг үүнд оруулдаг. Харин Монголд бол дөрвүүлээ байна гэнэ. Тэгээд яах билээ. Ямарч гэсэн гар аргаар алт олборлохыг алга болгох ёстой. Үүнийг хуульчилж болохгүй гээд суугаад байх тусам энэ хавдар улам бүр томорч хортой болон хувирч байна. Энэ утгаараа ямарч арга хэмжээ аваагүй буюу өөрийн үл гүйцэтгэсэн үйлдлээрээ өнөөгийн улстөрчид нинжа нарыг улам өөгшүүлж байгаа учир нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээх ёстой” гэж бичжээ. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Нинжа нарын <span style=""> </span>арга ажиллагаа<span style=""> </span>улам нарийсч, нэгдсэн зохион байгуулалтад орж эхлэв. Шоронгоор “хүмүүжсэн” юм уу, хэнийг юунд ч золиосолж чадах<span style=""> </span>заль мэхтэй нь “нинжа” нарыг нэг<span style=""> </span>гал болгож даргалдаг. Тэдгээр гал нь<span style=""> </span>дотроо хэсэг хэсгээр<span style=""> </span>нэгтгэн удирддаг хэд хэдэн даргатай. <span style=""> </span>Түүнийг “Азарга” гэнэ. “Азарга” мэдээж бүхнийг зохицуулна. <span style=""> </span>Дэлхийд гайхагдсан Чингисийн аравтын системийг Монгол “нинжа” нар <span style=""> </span>л хамгийн муу хувилбарт <span style=""> </span>оруулж хэрэглэж байна. Бүтцийн хувьд ингэж нягтаршсан “нинжа” нар хууль сахиулахынхны баргын дайралтыг сөрж чадахаар болжээ. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Монголын нийгэмд бугшсан <span style=""> </span>хамгийн муу муухай бүхэн <span style=""> </span>“нинжа” нарын ертөнцөөс дэлгэрч <span style=""> </span>байна гэхэд буруудахгүй. Хоосон мухар сүсэг, биеэ үнэлэлт, архидалт, хүн амины болоод хүчингийн хэрэг, бохир заваан орчин... Алт дагасан хэнээрхэл тэдний ахуй амьдралыг өөдлүүлсэнгүй, харин бүр <span style=""> </span>уруудан доройтуулав. <span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Архидаж наргих тусам олз омог улам их болохоос гадна<span style=""> </span>есөн хүнтэй эхэлбэл ямарч лус савдгаас хүчтэй болно. 1930-аад оны хэлмэгдүүлэлтийн үеэр энд олон ламыг хороосон. Тиймээс эндээс алт ургах ёстой. Нар жаргасны дараа ухаж байгаа нүхнийхээ аман дээр нялхсыг зодож уйлуулбал олз ихээр орж ирнэ гэх зэрэг эрүүл ухаанаас төрөмгүй хиймэл “дэг жаяг”, мухар сүсэг тэдний отогт <span style=""> </span>үйлчилнэ. <span style=""> </span>Баянхонгорт нэгэн ээж хүү хоёр алтны эрэлд гарчээ. Тэр хоёрт аз нь таарсан уу, олз омог ч гайгүй байж. Ээж нь “Одоо миний хүү, болно оо. Гэртээ харья” гэхэд хүү “Ээж ээ, сүүлийн удаа ёндоогоо үзнэ” гэж гараад шороонд дарагдаж үхжээ. Хүү амиа алдсан нь нинжа нарт харин ч <span style=""> </span>аз дуудаж байгаа хэрэг гэж байгаа. Хүний ёсонд баймгүй гаж үзэгдэл. <span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Хэдхэн жилийн өмнө 10 мянга гаруйхан байсан “нинжа” нар өнөөдөр 120 мянга хол давжээ. <span style=""> </span>“Нинжа” нарын фронт өргөжин тэлэх <span style=""> </span>тусам<span style=""> </span>хууль бус үйлдэл газар авна, <span style=""> </span>тэр хэрээр <span style=""> </span>Монгол улсын үндэсний аюулгүй байдал алдагдана биш үү. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN"><o:p> </o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Зарлигаар дархалсан газрууд нүд хальтирам болсоор...<span style=""> </span></span></b><span lang="MN" style="color:black;"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Нинжа нар дан алт ухдаг гэвэл эндүүрэл. <span style=""> </span>Нүүрс, жонш, үнэт чулуу, чулуужсан мод, барилгын материалын түүхий эд гэх зэргээр мөнгө олж болох бүгд рүү хүрз, жоотуу барин дайрдаг. <span style=""> </span>Нийслэлийн эргэн тойронд элс хайрга олборлодог 229 бичил гэх тодотголтой уурхай байгааг Улсын мэргэжлийн хяналтын газрынхан илрүүлсэн. Ихэнх нь голын сав газарт байрладаг. Хатан Туул “амь тавихад”<span style=""> </span>гайхахааргүй байгаа биз. <span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Алтны шороон ордын үлдэгдэл дээр “дадлагажсан” нинжа нар<span style=""> </span>зарлигаар дархалсан улсын тусгай хамгаалалттай, байгалийн цогцолбор газруудад халддаг болсон. Говийн бага дархан цаазат газрын Б хэсгийн Модон шанд орчмын хэд хэдэн толгодыг<span style=""> </span>нүд хальтирмаар болгож орхисон. Сүүж уулын тухайд бүр хэлэх ч юм биш. Зөвхөн энэ хэсэгт гар аргаар алт олборлогчдын ухсан нүхийг булж, нөхөн сэргээхэд улсаас олон сая төгрөг зарцуулсан байх <span style=""> </span>жишээний. Улсаас юу байхав, үнэндээ татвар төлөгч бидний л мөнгө.<span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">“Нинжа” нар эвдэж сүйтгэсэн газрын хэвлийг нөхөн сэргээхийг огт хүсдэггүй.<span style=""> </span>Зөвхөн нэг аймгийн нутагт олон мянган “нинжа” газрын хэвлийг<span style=""> </span>эвдэж, хэдэн зуун мянган ухсан нүх үлдээдэг нь үйлдвэрлэлийн аргаар алт олборлосноос ч их хор уршиг тарьж байгаа. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Аль нэгэн компанийн <span style=""> </span>хувийн<span style=""> </span>лицензэт талбай руу<span style=""> </span>дур зоргоороо дайрч, тонуул дээрэм үйлдэж буй явуургүй үйлдлээрээ бол <span style=""> </span>“нинжа” нар <span style=""> </span>юун нөхөн сэргээлт хийж, бичил уурхайг ном журмаар ажиллуулах.<span style=""> </span>Уг нь саяхан Бичил уурхайн<span style=""> </span>үйл ажиллагааг хуульчилсан юмсан. Гэтэл “нинжа” нар<span style=""> </span>үүнийг огт <span style=""> </span>сонсоогүй л тууж явна. Тэдний хагас зэрлэгшсэн ертөнцөд<span style=""> </span>хууль аятайхан сурталчлан таниулах зүрх <span style=""> </span><span style=""> </span>зоригтон ч<span style=""> </span>ховор аж. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Ямар сайндаа Шарын голд үйл ажиллагаа явуулдаг<span style=""> </span>“Буянтын хөндий-Шарын гол” төрийн бус байгууллагын тэргүүн О.Цэцэгмаа саяхан сэтгүүлчдэд “Хууль батлагдсан л гээд байгаа юм. Тэрийг нь нэг харчих юм сан” гэж<span style=""> </span>хэлж байх вэ. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;"><span style=""> </span></span><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Орон нутгийн засаг захиргаа, тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид, малчид, “нинжа” нарын хооронд<span style=""> </span>үзүүр шийдэл нь олдож өгдөггүй<span style=""> </span>зөрчил их гардаг. Тиймээс<span style=""> </span>“нинжа” нарын хууль бус үйлдлийг зогсоох зорилгоор “бичил уурхай”-н хэлбэрт шилжүүлж, дэг жаягжуулах ажлыг төрийн зүгээс<span style=""> </span>хийгээд эхэлсэн.<span style=""> </span><span style=""> </span></span><span lang="MN" style="color:black;"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Швейцарийн хөгжлийн агентлаг манай улсад “Тогтвортой бичил уурхай төсөл” хэрэгжүүлж байгаа. Үр дүнд нь 2010 оны долдугаар сарын нэгэнд УИХ Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль, Газрын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийг баталсан. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span style="color: rgb(32, 31, 47);" lang="MN">Үүнтэй холбогдон хэд хэдэн хуульд өөрчлөлт орно. Гол хуулиудын нэг нь Орлогыг нь тухай бүр тодорхойлох боломжгүй ажил, үйлчилгээ эрхлэгч иргэний орлогын албан татварын тухай хууль. Гэхдээ<span style=""> </span>бичил уурхай эрхлэгчдэд яг хэдэн төгрөгийн татвар ногдуулах гэдэг дээр хууль тогтоогчид<span style=""> </span>одоо хэр санал нэгдээгүй. УИХ-ын намрын чуулганаар энэ талаар нухацтай хэлэлцэх болов уу гэсэн хүлээлт нийгэмд бий. Улам зэрлэгшиж, нийгмийн хөгжлөөс тасарч буй <span style=""> </span>“нинжа” нарыг<span style=""> </span>хууль ёсны “бичил уурхайчин” болгоно гэдэг тийм амар ажил биш. <span style=""> </span>Бичил уурхайн төсөл хэрэгжлээ гэхэд нөөц ихтэй газар бичил уурхай ажиллуулж байгаа хүмүүсийг “нинжа” нар давхиж ирээд зодож нүддэг бичигдээгүй хуультай. Энэ тулаанд хүний амь нас эрсдэхгүй гэсэн баталгаа байхгүй. Засгийн газар болон УИХ-ын гишүүд бичил уурхай гэдэгт тухайн орон нутгийн ард иргэд ажиллаад байх юм шиг ойлгодог. Гэтэл энэ нь амьдрал дээр биелэшгүй зүйл. Нинжа ирээд бөөгнөрөхөд сумын цагдаа битгий хэл, аймгийн цагдаа нар бүхлээрээ ирээд ч тарааж дийлдэггүй.<span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;"><o:p> </o:p></span></b></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;"><span style=""> </span>“Урт нэртэй хууль” ба<span style=""> </span>ханган нийлүүлэгчид<span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></b></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;"><span style=""> </span><o:p></o:p></span></b></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Өмнө нь худалдагдсан гэх лицензүүдийг төр <span style=""> </span><span style=""> </span>өөрийн мэдэлд буцаан авахдаа <span style=""> </span>ямар ч хараа хяналтгүй орхисноос нинжа нар өнөө талбай руу нь үер ус шиг дайрч ордог болсон. Энэ нь хачир дээрээ<span style=""> </span><span style=""> </span>төр өөрөө <span style=""> </span>далд утгаараа нинжа нарт<span style=""> </span>хууль бус үйлдэл хийх<span style=""> </span>аятай <span style=""> </span>боломж олгожээ гэж ойлгогдохоор байна. Хоосон, эзэнгүй талбай руу дайрч орсон нинжа нартай орон нутгийн бороохойноос өөр зэвсэггүй шахам хэдэн цагдаа тэмцээд тэмцээд<span style=""> </span>хүч хүрэхгүй. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">“Урт нэртэй” хууль цагаа олж гарлаа” гэж баярлах “нинжа” нар<span style=""> </span>цөөнгүй. <span style=""> </span>Хуулийн алдаа нь тэдэнд олз болон харагдаж буй хэрэг. <span style=""> </span>Хуулиар 1400 гаруй аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрөл буюу лицензийг цуцалсан. Өнөөх “чөлөөлөгдсөн” <span style=""> </span>талбайнууд руу <span style=""> </span>“нинжа” нар сүрэг сүргээрээ дайрч ороход бэлэн. Яагаад гэвэл, тэр<span style=""> </span>“эзэнгүй“ талбайг хамгаалж, хадгалж суудаг <span style=""> </span>хууль сахиулагч <span style=""> </span>Монголд хэр олон билээ. Ойн хамгаалагчид <span style=""> </span>хүртэл “нинжа” нартай сүлбэлдсэн <span style=""> </span>энэ цаг үед.<span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">“Нинжа” нарыг <span style=""> </span>тэтгэж, тэнхрүүлдэг,<span style=""> </span>амь бөхтэй оршин тогтнох гол </span><span lang="MN" style="color:black;">баталгаа нь болсон <span style=""> </span>хүмүүс бол <span style=""> </span>мэдээж тэднийг хэрэгцээт зүйлсээр ханган нийлүүлэгчид. <span style=""> </span><span style=""> </span></span><span lang="MN" style="color:black;"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул сумаас холгүй орших Хөгийн голын хөндий бол хүн хүрэхийн аргагүй. Гэтэл өвлийн идэр ёсийн хүйтэнд <span style=""> </span>Хөгийн голын хавцлаас алт олдлоо гэх сургаар улаан хөлтөн хүрэмгүй тэр айхтар цавчим хавцлуудын дунд алт хайсан отог язганаж эхэлсэн. Нинжа нар хүнд хүчир хөдөлмөрийнхөө ард мэдээж архи дарс, хоол хүнсний хүчээр л <span style=""> </span>гарч байгаа. <span style=""> </span>4500 төгрөгийн үнэтэй нэг шил архи тэнд 25.000<span style=""> </span>төгрөг болж нугардаг гээд бод доо. <span style=""> </span>Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн Ерөнхийлөгч Д.Дамба “Би нинжа нарын отог дээр очиж чадсангүй. Амь насаа ч алдаж мэдэхээр <span style=""> </span>юм. “Нинжа” нарын бусармаг<span style=""> </span>үйлдлийг зогсооё гэвэл <span style=""> </span>тэднийг харин хоол хүнс, хэрэгцээт зүйлсээр ханган нийлүүлэгчдийг эхлээд хүчээр тараах хэрэгтэй. Тэдэнд хуулийн хатуу хариуцлага ногдуулъя. <span style=""> </span>Ходоод нь хоосон, өлсөж туйлдсан “нинжа” нар<span style=""> </span>уулнаас <span style=""> </span>хүссэн хүсээгүй буугаад ирнэ” гэж ярьж байв. Энэ бол “нинжа“ нарыг хөөж тараахаас ч хялбар бөгөөд үр дүнтэй “эдийн засгийн хориг арга хэмжээ”. <span style=""> </span></span><span style="color:black;"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">“Нинжа” нар дайралт хийсэн өдөр л ардаас нь фургон фургоноор архи зөөж ирдэг хүмүүс бий. Архиар хүнийг хордуулдаг ченжүүд бэлэн байж байдаг байна. Зарим тохиолдолд алт олдог нинжагаасаа илүү шагчид, хоол хүнс, биеэ үнэлэгч худалддаг хүмүүс ашиг олох нь их. “Нинжа” нар олсон алтаа ченжүүдэд өгч мөнгө олоод тэр мөнгөө архинд зориулж дуусгана. Архи уугаад эхэлсэн өдрөөсөө алт ухах үндсэн ажлаа мартаж өдөр болгон согтуу явж бусад багийн хүмүүстээ гай тарьдаг “нинжа” нар ч цөөнгүй. Тиймээс “нинжа” нарын хууль бус үйлдлийг зогсооё гэвэл хамгийн түрүүнд тэдний “ханган нийлүүлэгчид”-тэй тэмцэх хэрэгтэй. <span style=""> </span><span style=""> </span><span style=""> </span></span><span lang="MN" style="color:black;"><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Зуу гаруй жилийн өмнө Канадын Юкон мужийн “Клондайк” гэдэг газарт<span style=""> </span>алтны солиорол газар авч, ямарч хууль журам үйлчлэхээ больж, хүчирхийлэл, архидалт хэрээс хэтэрсэн тухай алдарт Жек Лондон зохиолдоо өгүүлсэн нь бий.<span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Гэхдээ Канадын Засгийн газар үүнийг хуулийн далайлтаар,<span style=""> </span>хүчээр л<span style=""> </span>шийдсэн. Өөр арга байгаагүй. <span style=""> </span>“Нинжа нарын амьдрал хэцүү, ингэж л амьдрахаас аргагүй улс” <span style=""> </span>гэж манайхан шиг толгойг нь илээгүй юм. Өдгөө Канадад хүрээлэн буй орчны хууль, дүрэм журмыг маш нарийн баримтладаг. Хэрвээ алт олборлогч ямар нэг компани, хувь хүн мод огтлох, ашиглах үйл ажиллагаа явуулдаг бол нэг мод тайрсныхаа оронд гурван мод шинээр суулгах ёстой гэх зэрэг хатуу чанга хууль үйлчилдэг. <o:p></o:p></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="margin: 6pt 0in 0.0001pt; text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><span lang="MN" style="color:black;">Канадын “Клондайк”-ийг санагдуулам Монгол “нинжа” нарын ертөнцөд эмх журмыг тогтоох зохицуулалтыг<span style=""> </span><span style=""> </span>хуулийн хатуу зохицуулалтаар л <span style=""> </span><span style=""> </span>хийж чадна. <span style=""> </span><o:p></o:p></span></span></p>
<br />Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-71522148016841297742010-10-25T02:35:00.000-07:002010-10-25T02:56:05.256-07:00<a onblur="try {parent.deselectBloggerImageGracefully();} catch(e) {}" href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiIvGkQC-C3Qb-7BKxLOo1wqdmBzTXOy-TVDuYO0OcDW0AAnwIOcLi8Sm_PKYcEShIBJQPfwDUhbpMizgHXL7MzL1W9TGqD-MqGRAuHOMW2lJEVxQeZ0T0zX_bbo_-tsbBcKm3NTZ0r6c/s1600/12.jpg"><img style="margin: 0px auto 10px; display: block; text-align: center; cursor: pointer; width: 230px; height: 320px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiIvGkQC-C3Qb-7BKxLOo1wqdmBzTXOy-TVDuYO0OcDW0AAnwIOcLi8Sm_PKYcEShIBJQPfwDUhbpMizgHXL7MzL1W9TGqD-MqGRAuHOMW2lJEVxQeZ0T0zX_bbo_-tsbBcKm3NTZ0r6c/s320/12.jpg" alt="" id="BLOGGER_PHOTO_ID_5531917877381705362" border="0" /></a>
<br /><meta equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"><meta name="ProgId" content="Word.Document"><meta name="Generator" content="Microsoft Word 12"><meta name="Originator" content="Microsoft Word 12"><link rel="File-List" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_filelist.xml"><link rel="themeData" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_themedata.thmx"><link rel="colorSchemeMapping" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_colorschememapping.xml"><!--[if gte mso 9]><xml> <w:worddocument> <w:view>Normal</w:View> <w:zoom>0</w:Zoom> <w:trackmoves/> <w:trackformatting/> <w:punctuationkerning/> <w:validateagainstschemas/> <w:saveifxmlinvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:ignoremixedcontent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:alwaysshowplaceholdertext>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:donotpromoteqf/> <w:lidthemeother>EN-US</w:LidThemeOther> <w:lidthemeasian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:lidthemecomplexscript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:compatibility> <w:breakwrappedtables/> <w:snaptogridincell/> <w:wraptextwithpunct/> <w:useasianbreakrules/> <w:dontgrowautofit/> <w:splitpgbreakandparamark/> <w:dontvertaligncellwithsp/> <w:dontbreakconstrainedforcedtables/> <w:dontvertalignintxbx/> <w:word11kerningpairs/> <w:cachedcolbalance/> </w:Compatibility> <w:browserlevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel> <m:mathpr> <m:mathfont val="Cambria Math"> <m:brkbin val="before"> <m:brkbinsub val="--"> <m:smallfrac val="off"> <m:dispdef/> <m:lmargin val="0"> <m:rmargin val="0"> <m:defjc val="centerGroup"> <m:wrapindent val="1440"> <m:intlim val="subSup"> <m:narylim val="undOvr"> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:latentstyles deflockedstate="false" defunhidewhenused="true" defsemihidden="true" defqformat="false" defpriority="99" latentstylecount="267"> <w:lsdexception locked="false" priority="0" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Normal"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="heading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="35" qformat="true" name="caption"> <w:lsdexception locked="false" priority="10" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" name="Default Paragraph Font"> <w:lsdexception locked="false" priority="11" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtitle"> <w:lsdexception locked="false" priority="22" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Strong"> <w:lsdexception locked="false" priority="20" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="59" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Table Grid"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Placeholder Text"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="No Spacing"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Revision"> <w:lsdexception locked="false" priority="34" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="List Paragraph"> <w:lsdexception locked="false" priority="29" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="30" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="19" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="21" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="31" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="32" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="33" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Book Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="37" name="Bibliography"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" qformat="true" name="TOC Heading"> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><style> <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Calibri; panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1073750139 0 0 159 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin-top:0in; margin-right:0in; margin-bottom:6.0pt; margin-left:0in; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} p {mso-style-priority:99; mso-margin-top-alt:auto; margin-right:0in; mso-margin-bottom-alt:auto; margin-left:0in; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman";} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-hansi-font-family:Calibri;} @page Section1 {size:8.5in 11.0in; margin:1.0in 1.0in 1.0in 1.0in; mso-header-margin:.5in; mso-footer-margin:.5in; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --> </style><!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} </style> <![endif]--> <p style="text-align: justify;"><span style="font-size:100%;"><b style="font-family:arial;"><span lang="MN" style="color:black;">Д.Батхуяг:</span></b><i style="font-family:arial;"><span lang="MN" style="color:black;"> </span></i><b style="font-family:arial;"><span lang="MN" style="color:black;">Б</span></b><b style="font-family:arial;"><span lang="MN" style="color:black;">ид “тоглоомын дүрэм”-ээ нэг мөр, ойлгомжтой болгох ёстой</span></b></span></p> <meta equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"><meta name="ProgId" content="Word.Document"><meta name="Generator" content="Microsoft Word 12"><meta name="Originator" content="Microsoft Word 12"><link rel="File-List" href="file:///C:%5CDOCUME%7E1%5CADMINI%7E1%5CLOCALS%7E1%5CTemp%5Cmsohtmlclip1%5C01%5Cclip_filelist.xml"><!--[if gte mso 9]><xml> <w:worddocument> <w:view>Normal</w:View> <w:zoom>0</w:Zoom> <w:trackmoves/> <w:trackformatting/> <w:punctuationkerning/> <w:validateagainstschemas/> <w:saveifxmlinvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:ignoremixedcontent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:alwaysshowplaceholdertext>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:donotpromoteqf/> <w:lidthemeother>EN-US</w:LidThemeOther> <w:lidthemeasian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:lidthemecomplexscript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:compatibility> <w:breakwrappedtables/> <w:snaptogridincell/> <w:wraptextwithpunct/> <w:useasianbreakrules/> <w:dontgrowautofit/> <w:splitpgbreakandparamark/> <w:dontvertaligncellwithsp/> <w:dontbreakconstrainedforcedtables/> <w:dontvertalignintxbx/> <w:word11kerningpairs/> <w:cachedcolbalance/> </w:Compatibility> <w:browserlevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel> <m:mathpr> <m:mathfont val="Cambria Math"> <m:brkbin val="before"> <m:brkbinsub val="--"> <m:smallfrac val="off"> <m:dispdef/> <m:lmargin val="0"> <m:rmargin val="0"> <m:defjc val="centerGroup"> <m:wrapindent val="1440"> <m:intlim val="subSup"> <m:narylim val="undOvr"> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:latentstyles deflockedstate="false" defunhidewhenused="true" defsemihidden="true" defqformat="false" defpriority="99" latentstylecount="267"> <w:lsdexception locked="false" priority="0" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Normal"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="heading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="9" qformat="true" name="heading 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 7"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 8"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" name="toc 9"> <w:lsdexception locked="false" priority="35" qformat="true" name="caption"> <w:lsdexception locked="false" priority="10" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" name="Default Paragraph Font"> <w:lsdexception locked="false" priority="11" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtitle"> <w:lsdexception locked="false" priority="22" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Strong"> <w:lsdexception locked="false" priority="20" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="59" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Table Grid"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Placeholder Text"> <w:lsdexception locked="false" priority="1" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="No Spacing"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" unhidewhenused="false" name="Revision"> <w:lsdexception locked="false" priority="34" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="List Paragraph"> <w:lsdexception locked="false" priority="29" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="30" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Quote"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 1"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 2"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 3"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 4"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 5"> <w:lsdexception locked="false" priority="60" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="61" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="62" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Light Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="63" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="64" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Shading 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="65" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="66" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium List 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="67" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 1 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="68" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 2 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="69" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Medium Grid 3 Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="70" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Dark List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="71" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Shading Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="72" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful List Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="73" semihidden="false" unhidewhenused="false" name="Colorful Grid Accent 6"> <w:lsdexception locked="false" priority="19" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="21" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Emphasis"> <w:lsdexception locked="false" priority="31" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Subtle Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="32" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Intense Reference"> <w:lsdexception locked="false" priority="33" semihidden="false" unhidewhenused="false" qformat="true" name="Book Title"> <w:lsdexception locked="false" priority="37" name="Bibliography"> <w:lsdexception locked="false" priority="39" qformat="true" name="TOC Heading"> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><style> <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1107304683 0 0 159 0;} @font-face {font-family:Calibri; panose-1:2 15 5 2 2 2 4 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-1610611985 1073750139 0 0 159 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin-top:0in; margin-right:0in; margin-bottom:6.0pt; margin-left:0in; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Arial","sans-serif"; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} p {mso-style-priority:99; mso-margin-top-alt:auto; margin-right:0in; mso-margin-bottom-alt:auto; margin-left:0in; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman","serif"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman";} .MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; font-size:10.0pt; mso-ansi-font-size:10.0pt; mso-bidi-font-size:10.0pt; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-fareast-font-family:Calibri; mso-hansi-font-family:Calibri;} @page Section1 {size:8.5in 11.0in; margin:76.55pt 82.2pt 1.0in 87.9pt; mso-header-margin:.5in; mso-footer-margin:.5in; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} --> </style><!--[if gte mso 10]> <style> /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} </style> <![endif]--><i style=""><span style=";font-family:";font-size:11pt;color:black;" >Ашигт малтмалын газрын дарга Д.Батхуягтай сэтгүүлч Г.Идэрхангай ярилцла</span></i><i style=""><span style=";font-family:";font-size:11pt;color:black;" lang="MN" >а<o:p></o:p></span></i> <p class="MsoNormal" style="text-align: justify; line-height: normal;"><b style=""><span style=";font-size:12pt;color:black;" lang="MN" >
<br /></span></b></p><p class="MsoNormal" style="text-align: justify; line-height: normal;font-family:arial;"><span style="font-size:100%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Т<span style="font-size:85%;"><span style="font-family: arial;">а Засгийн газрын</span></span><span style="font-family: arial;font-size:85%;" > </span><span style="font-size:85%;"><span style="font-family: arial;">хэрэгжүүлэгч агентлагийн даргын албыг хүлээн авсан даруйдаа хууль бусаар олгогдсон хайгуулын болон ашиглалтын 5000 орчим лицензийг хураах арга хэмжээ</span></span></span></b><span style="font-size:85%;"><b style="font-family: arial;"><span lang="MN" style="color:black;"> </span></b><b style="font-family: arial;"><span lang="MN" style="color:black;">авсан. Гэвч лиценз хураалгаж байгаа компаниудын зүгээс <span style=""> </span>нэлээд гомдол гарч байна. Энэ ажлын явц хэр байна вэ? <o:p></o:p></span></b></span></span></p> <p class="MsoNormal" style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="line-height: 115%;font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Би Ашигт малтмалын газрын даргын албыг хүлээж аваад хоёр жил гаруй болж байна. Ерөнхий сайдын өгсөн чиглэлийн<span style=""> </span>дагуу<span style=""> </span>лиценз олголтыг хууль журмын хүрээнд цэгцлэх<span style=""> </span>үүрэг надад ногдсон. Нэг үгээр, дөрвөн жилийн хугацаанд миний хийж гүйцэтгэх гол ажлуудын нэг энэ байх болно. Анх намайг ажил хүлээж авахад 48.2 сая орчим га газар нутагт хайгуулын болон ашиглалтын 5187<span style=""> </span>лиценз үйлчилж байсан. Өнөөдөр <span style=""> </span>үүнээс 21 сая га гаруй газрыг чөлөөлж, төрийн мэдэлд аваад байна. Яг одоо хайгуулын 3155, ашиглалтын 1134 орчим лиценз дээр бидний ажил төвлөрч байгаа. Ашиглалтын лицензийн тоо тодорхой хэмжээгээр өсч байна. Хайгуулаас ашиглалтын лиценз рүү шилждэг болохоор ингэж өсөх нь ч аргагүй. 3155 лиценз дотор хууль эрх зүйн шүүлт хийнэ. Тэгэхээр лицензийн тоо буурах л байх. Ашигт малтмалын газартай харьцаж байгаа гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид Монгол улсын хууль дүрэмд захирагдах ёстой гэсэн ганц, тодорхой зарчим<span style=""> </span>үйлчлэх ёстой.<span style=""> </span>Түүнээс биш төр засаг лицензээ дураа хүрэхээр өгчихөөд, дургүйгээ хүрэхээр буцаагаад авчихаж байгаа хэрэг биш юм. Хууль тогтоомжийг огт хэрэгжүүлдэггүй, тоодоггүй компани, аж ахуйн нэгжүүдтэй<span style=""> </span>бид хариуцлага тооцож ажиллаж байна. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Лицензийг тоо цөөрүүлэх нь<span style=""> </span>Монгол улсын уул уурхайн салбарт ямар эерэг үр дүн авчрах юм бэ. Нүдэнд харагдаж, гарт баригдахуйц шууд үр дүнг хэлээд байна л даа?</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Энэ бол тусдаа асуудал. Лицензийн тоог цөөрүүлэх нь цаашид Монгол улсын хөгжил дэвшилд хэр сайн нөлөөтэй юм, уул уурхайн салбарт ямар давуу тал, үр өгөөж өгөх юм бэ. Энэ чиглэлээр Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам бодлого гаргаж ажиллана. Бодлогын хүрээнд авч хэрэгжүүлэх үүрэг даалгаврууд ч бий. Лицензийг тоог энэ байдлаар бууруулаад байвал уул уурхайн салбар<span style=""> </span>ирээдүйд ямар үр дүнд хүрэх нь одоохондоо<span style=""> </span>яг таг хэлчихээр ойлгомжтой биш байна. Үр дүн нь Монгол улсын эдийн засаг, хөгжил дэвшилтэй уялдаж байж л тодорхой болох болов уу. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Ер нь Монголын уул уурхайн лицензтэй холбоотой бүх газар нутгийг ухаж, төнхөөд гадаадынханд өгөөд байна гэсэн буруу ойлголт иргэдэд байх шиг байна. Гэтэл амьдрал дээр нийт газар нутгийн 17,1 хувьд нь хайгуулын, 0,3 хувьд нь ашиглалтын лиценз олгосон. Эндээс<span style=""> </span>Монгол улс газраа бага судлаж байгаа нь харагдаж байна. Нөөцийн асуудал бол яах аргагүй хөндөгдөх сэдэв. Монгол улс газар доорх баялгийнхаа нөөцийн хэмжээг өнөө хүртэл нарийн, тодорхой гаргаж амжаагүй байна. Хэчнээн тонн алт, нүүрсний нөөцтэй юм бэ гэсэн чиглэлээр судалгаа явагдаж<span style=""> </span>байна. Нөөцөө тогтоосны дараа үүнийгээ хэнтэй, хэрхэн ашиглах вэ гэдэг цаашдаа төрийн том бодлогын асуудал. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p> </o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ашигт малтмалын лицензийг шинээр олгох, шилжүүлэхийг хориглосон. Энэ бол мэдээж үндэсний аюулгүй байдлаа эрхэмлэсэн шийдвэр. Гэвч гадаадын хөрөнгө оруулагчдад сөргөөр тусах талтай юм шиг?</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Ерөнхийлөгчийн санаачлагаар УИХ-аас шийдвэр гарч<span style=""> </span>хайгуулын лиценз олголтыг 2010 оны арванхоёрдугаар сарын 1-нийг хүртэл зогсоосон. Энэ шийдвэр нь нэг талдаа лицензийг цөөлж байгаа бидний ажилтай уялдаж байна. Харин лиценз шилжүүлгийн тухайд хуулийн хүрээнд явагдаж байгаа.<span style=""> </span>Ер нь хөрөнгө оруулагчид гомдол мэдүүлэхээсээ илүү “Танай хууль хатуу чанга байх нь хамаагүй. Энэ бол танай мэдэх асуудал. Хамгийн гол нь<span style=""> </span>хууль журмаа тогтвортой байлгаж өгөөч”<span style=""> </span>гэдэг. Хайгуулын лицензийг шинээр олгосонгүй гээд манайх<span style=""> </span>санхүүгийн хохирол амсахгүй л болов уу.<span style=""> </span>Манайх <span style=""> </span>лицензийн төлбөрт жилдээ 28-30 орчим тэрбум төгрөг төвлөрүүлдэг. Лицензтэй холбоотой бас нэг том асуудал нь хэний хөрөнгөөр хайгуул хийгээд байна вэ гэдэгт байдаг. Одоогийн хуулиар<span style=""> </span>хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгөөр л хайгуул хийлгэх эрхтэй. Мэдээж хэрэг лиценз олголтыг ингэж зогсоосон тохиолдолд төр засаг өөрөө газрын баялгаа судлах бодлогоо тодорхойлж гаргах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Хайгуулыг хувийн хөрөнгөөр хийлгэхгүй гэвэл нэг бол төсвийн, нөгөө бол гадаадын зээлээр хийхээс аргагүй болно. Хайгуулын ажлын гол зорилго нь баялгаа бүртгэх, мэдэж авах л асуудал шүү дээ. Ашиглах эсэх нь дараагийн алхам. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Ашигт малтмалын тухай хуульд байсхийгээд л өөрчлөлт орох юм. 2006 онд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан хуулийг УИХ-ын намрын чуулганаар бас хэлэлцэх гэж байна?</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Ашигт малтмалын хуулийн тухайд ойр ойрхон өөрчлөлтүүд орж байна. Геологи, уул уурхайн салбарын хууль эрх зүйд худалч хүнд унтаад сэрэхэд л нэг өөрчлөлт орчихсон<span style=""> </span>байдаг гэж хөрөнгө оруулагчид ярьж байна. Энэ нь ч <span style=""> </span>хууль хэрэгжүүлэх үүрэгтэй Ашигт малтмалын газарт бэрхшээл учруулдаг юм. Гэхдээ УИХ-аас нэгэнт гаргасан шийдвэрүүдийг Ашигт малтмалын газар зөв, буруу гэж хэлэх эрх байхгүй. Хуулийн хэрэгжилтийг хангах, чанаржуулах нь бидний үүрэг. Хуулийн өөрчлөлтүүдтэй уялдуулаад нэг зүйлийг онцолж хэлье. Уул уурхайн салбар үнэхээр Монгол улсын хөгжлийг авч явах том салбар, гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай харилцах салбар юм бол бид “тоглоомын дүрэм”-ээ нэг мөр, ойлгомжтой болгох ёстой.<span style=""> </span>Ашигт малтмалын газар энэ чиглэлээр Ажлын хэсэг гаргаж, хуулийн салбарын тэргүүлэх эрдэмтэдтэй санал солилцож байгаа. Есдүгээр сарын 5-нд Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл бэлэн болсон байх ёстой. Уул уурхайн салбар нь зөв замаар хөгжиж байгаа улс орон олон бий.<span style=""> </span>Нөхөн сэргээлтээ хэвийн хэмжээнд хийж, олборлож байгаа ашгаа ард түмэндээ зөв зохистой хүртээдэг бэлэн<span style=""> </span>жишээнүүдийг бид нэвтрүүлж яагаад болохгүй гэж. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">“УИХ-ын шийдвэрүүдийг бид<span style=""> </span>зөв, буруу гэж хэлэх эрх байхгүй. Хуулийн хэрэгжилтийг чанаржуулах л үүрэгтэй хүмүүс” гэж та хэллээ. Гэхдээ хууль хэрэгжүүлэх явцад гардаг алдаа оноог дээд түвшинд ил тодоор илэрхийлж байх нь<span style=""> </span>шударга зарчим болов уу. Жишээ нь, эрдсийн хуримтлалтай холбоотой шүүмжлэлийг та хэлж байсан даа?<o:p></o:p></span></b></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">-</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >2006 оны Ашигт малтмалын тухай хуульд орсон өөрчлөлтөөр<span style=""> </span>эрдсийн хуримтлал гэсэн ухагдахуун орж ирсэн. Хамгийн муу үгийг хуульд суулгаж өгсөн<span style=""> </span>гэж геологчид<span style=""> </span>маань ярьдаг юм. Учир нь овоолоостой<span style=""> </span>шороо хүртэл эрдсийн хуримтлал болдог. Монголын 1.5 сая га газар бүхэлдээ эрдсийн хуримтлалтай. Уг хуулийн заалт нь баялаг байна байхгүй гэсэн утгатай юм. Гэтэл хуульд ийм юмыг эрдсийн хуримтлал гэнэ гэсэн заалт байдаггүй. Энэ бол хуулийн том цоорхой. Хуульд бүх зүйл тодорхой ойлгомжтой бол үүнийг янз бүрээр<span style=""> </span>тайлбарлаад хэрэгжүүлээд байх боломжгүй.<o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Манайд нэг ордыг эрдсийн хуримтлалгүй гээд өргөдлөө өгөхөд нөгөө нь хуримтлалтай газар гэж гомдол гаргаад эцсийн дүнд Ашигт малтмалын газар гэж яригдах болдог. Тэгэхээр бүх зүйл ойлгомжтой болох нь асуудлыг шударгаар шийддэг байхад, улмаар манай байгууллага, хамт олны маань ч нэр хүндэд хамаатай учраас үүнийг нэг мөр болгох естой асуудал яах арга үгүй мөн л дөө<u>. </u>Тэгэхгүй бол хуулийн энэ заалтаас болж төрийн байгууллагын нэр хүнд ч<span style=""> </span>унаж байна. Цаашид шинээр батлагдах хуулийн заалтуудыг хоёргүй ойлголтоор нарийн зааж өгөх ёстой. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >-<b style="">Геологи, хайгуулын ажлын зардлын доод хэмжээнд хүргэж ажиллаагүй тохиолдолд тусгай зөвшөөрлийг цуцлах заалт бий. Үүнийг<span style=""> </span>мэргэжлийн хүмүүс шүүмжилдэг юм билээ?</b><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Тийм л дээ. Жилд<span style=""> </span>геологи хайгуулын ажлын зардлын доод хэмжээнд хүргэж ажиллах ёстой. Өөрөөр хэлбэл ажил хийгээд доод зардлын хэмжээнд хүргээгүй нь тусгай зөвшөөрлөө цуцлуулаад, огт хийгээгүй нь торгуулаад байдаг нь бас сонин<span style=""> </span>байгаа биз. Хуулийн<span style=""> </span>ганцхан үг<span style=""> </span>л хэрэгжүүлэх, хэрэгжүүлэхгүйн заагт<span style=""> </span>авчирдаг. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style="">2006 оны Ашигт малтмалын тухай хуулиар бол<span style=""> </span>тусгай зөвшөөрлийг тухайн эзэмшигчид нь гурван жилээр олгоно гэж заасан. Үүнийг хоёр удаа сунгаад нийт есөн жил лиценз эзэмших эрхтэй. Энэ хугацаанд хувийн компаниуд эрсдэл үүрээд л явдаг.<span style=""> </span>Гэтэл<span style=""> </span>шинэ хуулиар<span style=""> </span>лицензийг дахин эзэмших хүсэлтэй компаниудыг тусгай сонгон шалгаруулалтаар оруулах гэж байна. Энэ хэр оновчтой заалт вэ?<o:p></o:p></b></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;">Өмнө нь хэн түрүүлж өргөдөл өгсөнд нь лиценз олгодог</span><span style="font-size:85%;"> </span><span style="font-size:85%;">байсан. Одоо ч гэсэн эрдсийн хуримтлалтай</span><span style="font-size:85%;"> </span><span style="font-size:85%;">талбайгаа сонгон шалгаруулна, бусад газрыг нь өргөдлөө түрүүлж өгсөнд нь өгнө гэсэн систем үйлчилж байгаа. Энэ системээ бид зөв, буруу алин болохыг хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох Ажлын хэсэг, эрдэмтдийн баг</span><span style="font-size:85%;"> </span><span style="font-size:85%;">зөв дүр төрхтэйгээр гаргаж ирэх байх. Геологи, уул уурхайн салбар зах зээлийн системд шилжсэнээс хойш алдаж, оносоор өдий хүрлээ. Аль болох оноо ихтэй байгаасай</span><span style="font-size:85%;"> </span><span style="font-size:85%;">гэж санаа тавьж явдаг гол сэдэв энэ шүү дээ. Лицензийг яаж олгох юм, хэнд өгөх юм. Гадаад, дотоодын компаниудын лиценз авъя гэсэн болгонд өгөөд байх юм уу. Сонгон шалгаруулалт гэдэг бол энэ бүхнийг арай төгөлдөржүүлэх санаа л даа.</span><span style="font-size:85%;"> </span><span style=";font-size:85%;color:black;" ><span style=""> </span><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">-Уул уурхайн салбарыг<span style=""> </span>эмх цэгцэнд оруулъя гэвэл <span style=""> </span>“Уул уурхайн нэгдсэн хууль”-тай болъё гэсэн саналууд их гарч байна. Та үүнд ямар санал нэмэрлэх вэ?<o:p></o:p></span></b></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Хуулийг сайжруулахаас өөр арга бидэнд байхгүй. Хууль ийм тийм байвал оновчтой гэсэн саналыг бид<span style=""> </span>бүх түвшинд хэлэлцүүлж байгаа. Энд<span style=""> </span>ганц жишээ хэлэхэд, нөхөн сэргээлт гэж том<span style=""> </span>асуудал бий. Өнөөдөр<span style=""> </span>бидний хэрэгжүүлж байгаа хууль болон<span style=""> </span>ирээдүйд хэрэгжүүлэх хуульд оруулах гээд байгаа<span style=""> </span>гол<span style=""> </span>санал бол нөхөн сэргээлтийн төлбөр.<span style=""> </span>Өөрөөр хэлбэл, нөхөн сэргээлтийн төлбөрийг бид урьдчилж авч байя. Тухайн компани гадна, дотны ямар нэгэн хүчин зүйлээс болоод үйл ажиллагаагаа зогсоох юм уу, санхүүгийн<span style=""> </span>цохилтод орвол бид яах вэ. Бид ядахнаа олборлолт явуулж байсан газрыг нь нөхөн сэргээгээд явах ёстой биз дээ. Ингэхийн тулд нөхөн<u> </u>сэргээлтийн төлбөрийн хэмжээг урьдчилан тогтоох хэрэгтэй. Төр тогтоосон хэмжээгээ урьдчилж авъя гэсэн систем л дээ. Хэрэв тухайн компани<span style=""> </span>олборлолтоо маш сайн хийгээд, газраа нөхөн сэргээгээд байвал бид нөхөн сэргээлтийн төлбөрийг нь буцаагаад өгчихье. Ер нь гадаад, дотоодын зарим<span style=""> </span>компани олборлолт явуулсан хэрнээ улсад<span style=""> </span>төлбөр төлсөн эсэх нь тодорхойгүй алга болдог. Тэдний хойноос хөөцөлдөөд явна гэдэг бөөн хэрүүл, шүүх цагдаа, хөрөнгө мөнгөний зардал. Тиймээс дэлхий нийтээр хэрэглэж байгаа нөхөн сэргээлтийн болон<span style=""> </span>уул уурхайн технологийн стандартуудыг бид хуульдаа маш сайн суулгах естой болов уу.<o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">“Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, ойн сан бүхий газарт олгогдсон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг цуцлах тухай хууль”-ийг тойрсон маргаан гарсаар байна. “Урт нэртэй” хуулийн үзэл санааны талаар юу хэлэх вэ?</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Энэ хуулийн үндсэн санаа, агуулга нь зөв. Монгол улсын геологи, уул уурхайн салбар нь ганцаараа хөгжөөд, тэр нь хөгжил дэвшлийн дээд цэг болно гэвэл эндүүрэл. “Урт нэртэй хууль”-иас авах зүйл олон бий. Нэгдүгээрт, Монгол улс ойн сав, усны эх бүрдэх болон урсацынхаа координатыг тодорхой хэмжээгээр тогтоочихлоо.<span style=""> </span>Энэ бол том амжилт. Гэхдээ хуулийн арга зүй талаасаа бол хэрэгжүүлэхэд жаахан төвөгтэй юм билээ. Төр их хэмжээний нөхөн төлбөрийн өрөнд орох магадлалтай. Олборлолт хийж байгаа компаниудын үйл ажиллагааг зогсоочихоод нөхөн сэргээлт хийлгэнэ гээд байдаг. Ашиг олоогүй<span style=""> </span>зарим компани яаж ажиллах юм бол. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Танайх энэ хуулийн хүрээнд ямар нэгэн судалгаа хийсэн үү?<o:p></o:p></span></b></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Судалгаа хийж байгаа. Бидний тооцож үзсэнээр нэгдүгээрт, нөхөн төлбөрийн хэмжээ 5,1 орчим их наяд төгрөг байгаа. Манай улсын төсөвт<span style=""> </span>ийм их мөнгө бий юу. Тэгэхээр <span style=""> </span>энэ хуулийг аргачлалаар нь зохицуулах арга байна. Ой модтой, устай газар олборлолт хийж байгаа компаниудын тусгай зөвшөөрлүүдийн төлбөрийг нэмэгдүүлж, байгаль орчинд зарах зардлыг нэмэгдүүлэх зэрэг эдийн засгийн аргаар тэмцсэн бол төр өрөнд орохгүй байх боломжтой. Хоёрдугаарт, энэ хуулиар бол нөхөн сэргээлтийн асуудал орхигдсон байгаа. Гуравдугаарт, компаниуд 10, 20 жилээр бизнес төлөвлөгөөгөө хийгээд явж байсан байж таарна. Жишээ нь,<span style=""> </span>тонн алт олборлох гэж байгаа компани гэхэд 5 юмуу, 6 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийхээс гадна найм, ес дэх жилээсээ ашгаа олно гэж тооцоолсон байдаг. Яг энэ үед<span style=""> </span>цохилт хийчихээр хүнд байдалд орно шүү дээ, тэр компаниуд.<span style=""> </span>Уг нь лицензүүдийг цуцлах<span style=""> </span>биш, дахиж лиценз олгохыг зогсоох ёстой байжээ гэж салбарын мэргэжилтнүүд ярьж байгаа. Тэгэхээр хуулийг батлаж гаргахаас өмнө олон талаас нь сайн харах хэрэгтэй байгаа биз. Энэ бол миний хувийн бодол юм шүү.<o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">Сүүлийн үед стратегийн том орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахтай зэрэгцэн газрын гүний усны нөөцийг нэлээд хөндөж ярих боллоо. Говийн бүсэд<span style=""> </span>гэхэд Балгасын улаан нуурийг гүний усны гол түшиц газраар сонгох нь. Ашигт малтмалын газар гүний усны нөөцийн тал дээр өөрийн байр сууриа хэр илэрхийлж байна вэ?</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Энэ бол уул уурхайн салбарын маш сайн анхаарах ёстой сэдэв. Газрын гүний усны нөөцийг алган дээрээ тавьсан юм шиг мэдэж авахгүй бол ирээдүйд манай улс экологийн асар их хохирол амсаж мэднэ. Дэлхийн хэмжээний том том уурхайнууд манай говийн бүсэд ажиллаж эхэллээ. Гэтэл газрын гүний усны нөөцийн талаар хүмүүс тэр бүр хөндөж ярихгүй байна. Энэ талын судалгааны ажилд төрийн бодлогоор, цогцоор нь авч үзэж, хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох ёстой. Түүнээс биш усны нөөцийн тал дээр дор бүрнээ мэдэмхийрч яриад байвал юу ч хожихгүй ээ. Ашигт малтмалын ордуудаасаа олоод байгаа хөрөнгө мөнгө маань эргээд хэрэглэх усаа<u> </u>олж авахад хүрэлцэхээ болих вий дээ гэж санаа зовж байна. Гүний усны нөөц ийм тийм гэж ярьж байгаа хүмүүс ирээдүйд хариуцлага хүлээж чадах уу. 50, 100 жилийн дараа<u> </u>ямар байдалд орохыг судлах л естой. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">-“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК<span style=""> </span>саяхан нүүрсний анхны хөрс хуулалтаа эхлүүллээ. Үүнийг<span style=""> </span>Тавантолгой ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах<span style=""> </span>анхны алхам гэж ч ярих хүмүүс байна. Таныг Ашигт малтмалын газрын даргаар ажиллах хугацаанд<span style=""> </span>стратегийн хоёр<span style=""> </span>том орд хөдөлгөөнд орлоо?<span style=""> </span><o:p></o:p></span></b></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style="font-size:85%;"><b style=""><span lang="MN" style="color:black;">-</span></b></span><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Оюутолгой төсөл бол Монголын хөгжилд<span style=""> </span>хувь нэмэр оруулах том төсөл. Гэрээг би хамгийн сайн, хамгийн муу гэсэн хоер туйлын аль нэгэнд хамааруулж яримгүй байна. Ерөнхийдөө энэ гэрээ батлагдсанаар Монгол улсын геологи, уул уурхайн салбарт асар их эерэг нөлөө үзүүлсэн. <span style=""> </span>Гэрээн доторхи болж бүтэхгүй зүйлүүд байгаа бол цаг хугацаагаар шалгагдах байх.Ямарч байсан та бидний үе дээр энэ том төсөл хэрэгжиж эхэлж байна Томоохон ордууд ашиглалтад орж эхэллээ. Уул уурхайгаас олсон орлогоо зөвхөн дэлхийн хэмжээнд ажиллах, чадварлаг мянга мянган боловсон хүчин бэлдэхэд зарцуулаасай<span style=""> </span>гэж би<span style=""> </span>хүсч байна.<span style=""> </span>Засгийн газар энэ чиглэлд байгаа боломжоороо ажиллаад эхэллээ. <o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify; font-family: arial;font-family:arial;"><span style=";font-size:85%;color:black;" lang="MN" >Тавантолгойн тухайд ордын нөөцийг батлагдсан, батлагдаагүй гэж өнөөдрийг хүртэл яригдаж байна.<span style=""> </span>Орос, Монголын геологчид энэ ордын нүүрсний нөөцийг 6,4 тэрбум, үүнээс 50-60 хувь коксжих нүүрс гээд тогтоочихсон. Геологи, уул уурхайн салбарыг ажиглаад байхад нөөцийг 100 хувь гэж тогтоогоод, үйл ажиллагаа явуулна гэсэн тоглоомын дүрэм байдаггүй байх. Тэгэхээр Тавантолгойн 6,4 тэрбум нүүрсний нөөц дээрээ ТЭЗҮ-гээ хийнэ, бизнесээ тооцно. Цаашид хайгуул хийх явцад 6,4 тэрбум тонн нүүрс есөн тэрбум болохыг үгүйсгэхгүй. Оюутолгойн нөөц ч бас нэмэгдэнэ. Тэгэхээр бид аливаа зүйлийг болох бүтэх талаас нь харж яримаар байгаа юм.<span style=""> </span>Тавантолгой ордыг аль болох хурдан ашиглах ёстой. Нүүрсний үнэ маргааш хэд болохыг хэн ч мэдэхгүй. Хэдэн жилийн өмнө нүүрс ямар үнэтэй байсныг мэдэх хүн олон л байх. Дэлхийн томчууд орхисон орд шүү дээ, Тавантолгой. Харин сүүлийн хэдэн жилд<span style=""> </span>нүүрсний үнэ өсч, дээр дооргүй<span style=""> </span>Тавантолгой гэж оволзоод байх боллоо. Биднийг хэлэлцэж байх хооронд нүүрсний үнэ дахиад унахыг тааж хэлэх хүн байхгүй. Хятад, Орос хоёр транзит тээврийн үнээ нэмбэл бид яах вэ. Бүх зүйлийг сайн бодолцож , тунгааж, шаргуу ажиллах хэрэгтэй байх гэж Монгол улсын<span style=""> </span>иргэний хувьд бодож байна даа.<o:p></o:p></span></p> <p style="text-align: justify;">
<br /><b style="font-family:arial;"><span style=";font-size:16pt;color:black;" lang="MN" ></span></b><span style=";font-family:";font-size:14pt;color:black;" lang="MN" ><o:p></o:p></span></p> Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-46536026154733006702010-09-06T03:52:00.000-07:002010-09-06T03:58:30.188-07:00....<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7zYepOYo4Cs52M_v0wZO2cRlFIxUJQz-Nk_6Kups5fF4Sh1xz3zTp1szXxd64Gf2JY5pvbh-GWiFf-4l3j1__QKqBwHyLIWye9Zok2bVaORa3BnTrccj-Xo0hGTrJGW9wmnZhPpnjWjI/s1600/102.bmp"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5513753127171748242" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 320px; CURSOR: hand; HEIGHT: 320px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7zYepOYo4Cs52M_v0wZO2cRlFIxUJQz-Nk_6Kups5fF4Sh1xz3zTp1szXxd64Gf2JY5pvbh-GWiFf-4l3j1__QKqBwHyLIWye9Zok2bVaORa3BnTrccj-Xo0hGTrJGW9wmnZhPpnjWjI/s320/102.bmp" border="0" /></a><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;font-size:130%;"><em><strong>Д.Цэвээндорж: Уул уурхайн хайгуул, олборлолтын үед түүхэн эд өлгийг хамгаалахад чиглэсэн ганцхан заалт бий</strong></em></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><em></em></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><em>Сүүлийн үед уул уурхайн салбар эрчимжиж, газар доорхи баялгаараа Монгол улсаа хөгжүүлнэ гэж дээр дооргүй ярьж байгаа. Гэвч уул уурхайн зарим хариуцлагагүй компанийн хөлд түүхэн соёлын дурсгалууд маань устаж буйд монгол хүн бүр сэтгэл зовниж байна.<br />ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн захирал, Монгол улсын Шинжлэх ухааны гавъяат зүтгэлтэн, доктор, профессор Д.Цэвээндоржтой сэтгүүлч Г.Идэрхангай энэ сэдвээр ярилцлаа.</em></span> </div><br /><div align="justify"></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Соёлын түүхэн өвүүд уул уурхай дагасан амьдрал дунд сүйдэж байна. Үүнийг зарим хүн Соёлын өвийг хамгаалах хууль хэрэгжихгүй байгаатай холбон тайлбарладаг. Та энэ талаар ямар бодолтой байна вэ?</strong><br />Би нэг сонин зүйл хэлье. Анх Түүх соёлын дурсгалыг хамгаалах хууль гэж байсан. Түүнийг 1995 онд Соёлын яамны сайд Н.Энхбаяр, УИХ-ын гишүүн Батсуурь нарын санаачлагаар шинэчлэхдээ хуулийн төсөл боловсруулах Ажлын хэсэгт намайг оруулсан юм. Бид байнга санал зөрөлдөнө. Өмнөх хуульд музейн дурсгалуудыг хамгаалах тухай заалт түлхүү тусгасан байснаас биш яг үнэндээ археологийн шинжилгээ юм уу, байгаль орчныг хамгаалах талын заалтууд маш цөөн байсан л даа. Ямар сайндаа Батсуурь гишүүн “Энхбаяр сайд аа. Та Соёлын сайд болохоос музейн сайд биш шүү” гэж хэлж байх вэ. Намайг хүртэл “Та өөрийгөө шинжлэх ухааны эрдэмтэн гэж бодож байна уу. Үгүй шүү, Та бол Монгол улсын эрдэмтэн” гэж шүүмжилнэ. Хуулийн төсөл дээр бид бүтэн долоон сар ажилласан. Тэгж байж би соёлын өвийг хамгаалах олон улсын жишиг бүхий нэг заалтыг санаачилж орууллаа.<br /><strong>Тэр нь ямар заалт юм бэ?</strong><br />“Хот суурин, барилга байгууламж барих, шинээр зам тавих, усан цахилгаан станц байгуулах, ашигт малтмалын хайгуул хийх, ашиглах зэрэг аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахад зориулан газар олгоход түүх, археологийн мэргэжлийн байгууллагаар урьдчилан хайгуул, судалгаа хийлгэж, түүнээс зөвшөөрөл авна. Урьдчилан хайгуул хийлгэх, илэрсэн түүх, соёлын дурсгалт зүйлийг авран хамгаалах ажилд шаардагдах зардлыг барилга байгууламжийн захиалагч хариуцна” гэсэн заалт.<br />УИХ-ын гишүүн асан А.Базархүү “Түүх соёлын дурсгал төрийн мэдэлд байдаг.Тиймээс компаниуд биш төр хамгаалсан нь дээр биз дээ” гэж хэлээд, төдөлгүй УИХ ч хуулиа баталчихлаа. Би сандраад УИХ-ын даргаас ч зөвшөөрөл авалгүй микрофон шүүрч аваад “Тэгж ярих юм бол танай Бурханбуудай уулнаас авахуулаад УИХ-ын бүх гишүүний нутагт ямар түүхэн дурсгал устаж байгааг би хэлээд өгье” гээд хэд хэдэн жишээ хэллээ. Харин тэгтэл хуулийн төсөл дээр дахиж санал хураах юм болж өнөө заалтаа ч оруулсан. Уул уурхайн хайгуул, олборлолтын үед түүхэн эд өлгийг хамгаалахад чиглэсэн цорын ганц заалт бол ердөө энэ. Энэ ганц заалтыг уул уурхайнхан сайн мэддэггүй юм билээ. Мэддэггүй биш мэдэн будилдаг ч байж магадгүй. Лав үүнийг мөрдөж байгаа байгууллага тун цөөхөн. Миний бодлоор энэ заалтыг Ашигт малтмалын тухай хуульд заавал шигтгэж өгөх хэрэгтэй. Одоогийн Ашигт малтмалын тухай хууль нь өнгөц харахад эрэл хайгуул, тусгай зөвшөөрөл, нөхөн сэргээх мэдээ, тайлан хэрхэн гаргах мэтээр ердийн эрх зүйн баримт бичиг бүхий зүйлүүдийг тусгасан байдаг.<br />Уул уурхайн компаниудад сануулж хэлэхэд ашиглалтын лиценз авахдаа эхлээд заавал археологийн мэргэжлийн байгууллагуудаар тухайн газарт түүхэн дурсгал байгаа эсэхийг тогтоолгох хэрэгтэй. Хэрэв үнэхээр хайгуулын явцад түүхэн олдвор олдох юм бол улсын мэдэлд тушаах үүрэгтэй юм шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр үүнийг биелүүлдэг байгууллага тун цөөхөн.<br /><strong>Ашиглалт явуулах гэж буй талбайдаа археологийн судалгаа хийлгэсэн ямар байгууллагууд байна вэ?</strong><br />-Уул уурхайн лиценз авчихаад олборлолт явуулж байгаа хэдэн зуун байгууллагаас ердөө 50 гаруйхан нь л манай хүрээлэнгээр археологийн судалгаа хийлгэсэн. Эдгээрээс хамгийн үлгэр жишээч нь “Айвенхоу Майнз”. “Айвенхоу майнз” компанийн ерөнхий геологичоор Д.Гарамжав ажилладаг нь үүнд нөлөөлдөг гэж би боддог. Д.Гарамжав олон жилийн өмнө Оюутолгой орд дээр очихдоо эртний чулуун зэвсгүүдийг олсон. Энэ олдвор Монголын төмөрлөгийн түүхийг бичихэд маш чухал үнэтэй баримт болж байгаа. Ер нь “Айвенхоу Майнз” компани лиценз авсан талбайдаа манай хэдэн залуу археологчийг аваачиж хайгуул шинжилгээ хийлгэдэг болсон. Оюутолгойгоос мөн хүрэл зэвсгийн үед зэс хайлуулж байсан янз бүрийн зуухнууд олдсон. Эдгээр зуухыг бидэнтэй хамт судалсан Японы эрдэмтэд “Ийм сайхан дурсгалууд байх гэж” хэмээн шагширч байв. Дэлхийн төмөрлөгийн түүхийн тухай ном товхимлуудад Монголын нэр байдаггүй. Японы эрдэмтэд “Бид дэлхийн төмөрлөгийн түүхийг шинээр бичиж байгаа. Үүндээ Монголын нэрийг заавал оруулна“ гэж амлаж байсан. Энэ бол “Айвенхоу Майнз” компанийн түүхэн эд өлгийн дурсгалуудад хариуцлагатай хандаж байдгийн нэг том үр дүн.<br />Канадын “Каскада” компани Ноён уулын орчимд үйл ажиллагаагаа зохих хууль журмын дагуу хийж байснаа гэнэтхэн л өөр нэг компанид лицензээ зараад явчихсан. Өнөөх нь Ноён уулын, дэлхийд гайхагдсан Хүннүгийн булшийг огт мэдээгүй царайлаад ашиглалт явуулж байх жишээтэй. Бид энэ талаар зохих арга хэмжээ авах гэж Төв аймгийн холбогдох байгууллагуудтай ярьж үзсэн. Аймаг, сумын захиргааг том компаниуд тоодоггүй юм билээ.<br />Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын Ухаа худаг уурхайд олборлолт явуулж байгаа “Энержи Ресурс” компани их хариуцлагатай. Анх үйл ажиллагаа явуулахдаа бидэнд археологийн судалгаа хийлгэх хүсэлтээ тавьсан. Энэ компани одоо ч бидэнтэй холбоотой ажилладаг. Тавантолгой орд дээр археологийн маш олон дурсгал бий. Тэр бүгдийг аврах уу, алдах уу. “Энержи Ресурс” шиг хариуцлагатай компани л тэдгээр түүхэн дурсгалыг аварч чадна. “Энержи Ресурс”-ийнхан олдсон түүх, соёлын дурсгалаараа үзэсгэлэн хүртэл гаргасанд бид талархалтай хандаж байгаа.<br />Хөшөөтийн уурхайг эзэмшдэг “Мо Эн Ко” компани Улсын мэргэжлийн хяналтын шахалтаар саяхнаас манай хэдэн археологч залууг аваачиж, хайгуул хийлгэж байна. Тайширын усан цахилгаан станц гэж бас хэцүүхэн. Хоёр гурван жилийн өмнө бид энэ компанид хандаж “Та нар археологийн хайгуул судалгаагаа хийлгэх ёстой” гэж хэлсэн. Гэтэл биднийг ерөөсөө тоохгүй байсаар нэг мэдэхнээ газраа ухаад эхэлчихсэн байсан. Би энэ мэдээллийн дагуу УИХ-ын гишүүн, оюутан цагийн найз Т.Очирхүү дээр явж ороод “Тайширын цахилгаан станц барих гэж байгаа хүмүүс түүхэн үнэт дурсгалуудыг устгах нь” гэж хэллээ. Тэгтэл маргааш нь станц барьж байгаа өнөө хүмүүс чинь над дээр ирээд “Бидэнд археологийн хайгуул хийлгэх мөнгө байдаггүй” гэж баахан юм ярьсан.<br />Тэгсний эцэст өвлийн хахир хүйтэнд археологчид маань Говь-Алтайд очиж түүхэн дурсгалуудаа аварсан. Ховд аймгийн Дөргөн сум дахь цахилгаан станцыг барихдаа мөн л археологийн дурсгалуудыг олж тогтоох тал дээр ямар ч хайгуул судалгаа хийгээгүй.<br /><strong>Археологийн хүрээлэнгээс гадна Улсын мэргэжлийн хяналтын газар арахеологийн хайгуул судалгаа хийлгэхийг компаниудад нэлээд шахаж шаарддаг. Ингэснээр үр дүн нь хэр гарч байна вэ?</strong><br />Өнгөрсөн жил Улсын мэргэжлийн хяналтын газрыхан “Тавантолгой” компанийг археологийн хайгуул хийлгэ гэж шахаж үзлээ. Тэгээгүй бол өдийд өч төчнөөн түүхэн дурсгал устах байлаа. Дашрамд хэлэхэд Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын Соёлын өвийн хяналтын улсын ахлах байцаагч Ц.Цэндсүрэн соёлын түүхэн эд өлгийг авран хамгаалах тал дээр ихээхэн санаачлагатай, чармайлттай ажилладаг. Ганцаараа хөөцөлдсөөр байгаад аймаг, сум бүрийн байгаль хамгаалах газрын ажилтнуудад түүх, соёлын дурсгалыг хамгаалах давхар эрх олгож, тодорхой хэмжээгээр цалинжуулах ажлыг хийсэн. Гэтэл цалин авч байгаа нөхдүүд түүхэн өв соёлын дурсгалуудыг устгаж байгаа байгууллагуудтай тэмцэхийн оронд манай хэдэн судлаач залууг торгоно, шалгана гээд байдаг. Нэг зүйлийг хэлэхэд, монголчуудаас ч дутахааргүй гадны эрдэмтэн, судлаачид манай түүхэн дурсгалууд устаж буйг их эмзгээр хүлээж авдаг юм шүү.<br />Төв аймгийн Заамар сумын нутаг, өөрөөр хэлбэл Заамарын гүүрнээс Дархан-Уул аймаг хүртэлх олон голын хөндийд сүүлийн 15 жилийн турш гадаад, дотоодын 50 гаруй аж ахуйн нэгж уул уурхайн ажил явуулахдаа эртний үнэт дурсгалуудыг бүрмөсөн устгасан. Тэр хавиар явсан дэлхийн том эрдэмтэд бүгд халаглаж байна лээ.Оросын эрдэмтэн А.Ф.Деревянко “Ингэж сүйтгэж байсан газрыг би өмнө нь харж байсангүй” гэж хэлж байсан. Б.Догмид зохиолч хэдэн жилийн өмнө Заамарын алтны уурхайгаас алтаар хийсэн морины дурсгал олсон тухайгаа сонинд бичсэн байв. Даанч энэ мэдээллийн мөрөөр хэн ч ямар ч арга хэмжээ аваагүй.<br />Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын Өлтийн амны уурхайн талбайгаас хэд хэдэн эртний хүний яс гарсан боловч талбайг бульдозероор тэгшилж дурсгалуудыг ямарч баримтгүй болгосон. Хэчнээн сайхан дурсгалууд байхгүй болсныг хэн ч яг таг хэлж чадахгүй. Орхон, Тамир голын эх орчимд “Монгол газар” компанийнхан ашиглалт явуулж байгаа. Нутгийн иргэд компанийн хууль бус үйл ажиллагааг эсэргүүцэж тэмцээд дийлээгүй. УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнийн санаачилсан “Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сав бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хууль”-ийг маш зөв, цагаа олсон хууль гэж би боддог. Үүнийг аль болох хэрэгжүүлэхгүй байх үүднээс зарим хүмүүс хэт улстөржүүлдэг тал бий.<br />Автозамын ажил гүйцэтгэж байсан компани Булган аймгийн Дашинчилэн сумын нутаг Чин толгойн Хятаны үеийн хэрэмт хотын дэвсгэр газарт тэсэлгээ хийн, эксковатороор ухаж эртний хот суурингийн ул мөрийг устгалаа. Энэ мэт жишээ дурдаад байвал уул уурхайн олон хариуцлагагүй компанийн хөлд манай түүхэн олдворууд устсаар байгаад харамсаж явдаг.<br /><strong>Археологийн хүрээлэн ашигт малтмалын лицензэт талбайнуудад судалгаа хийхэд зардал мөнгөнөөс авахуулаад хүндрэл бэрхшээл гардаг уу?</strong><br />Манай археологчид тийм том судалгаа хийдэггүй. Ердөө таван метрийн тойрогт булшны малталт хийдэг юм.Тухайн компани хууль ёсны дагуу археологийн судалгаа хийлгэх төлбөрөө л төлчихвөл болох нь тэр. Манай судлаач залуус тэр газар нь очоод л судалгаа хийчихнэ. Хэрэв дурсгал байхгүй бол “Та нар олборлолтоо хий” гэсэн зөвшөөрөл өгнө. Манай байгууллага төрөөс жилдээ ганц удаа экспедицийн хайгуулын зардал авдаг болохоор компаниудаас тодорхой төлбөр авч байж хайгуул, судалгаагаа хийхгүй бол болдоггүй юм. Хамгийн гол нь гадаадын том компаниудад ажиллаж байгаа монгол инженерүүд өөрсдөө Монгол орныхоо түүхэн дурсгалт газруудыг авран хамгаалахад санаа тавих хэрэгтэй байгаа юм. Их мөнгөтэй гадны компаниудын хувьд археологийн судалгаа хийлгэхэд үнэндээ ядах юмгүй шүү дээ. Уг нь манай байгууллагад хүсэлтээ тавиад хууль журмын дагуу археологийн судалгаа хийлгэчихвэл сонин содон дурсгалууд их олддог. Жишээлэхэд, Баянхонгор аймгаас ХIII зууны үеийн дээл хувцаснууд олдлоо. Үнэхээр гайхамшигтай олдвор шүү.<br />Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сумын нутаг Олон гүүрийн голд Хятадын нэр бүхий компани 2007 оноос хууль бус олборлолт хийж эхэлсэн. Бид энэ асуудлаар холбогдох бүх газарт хандсан. Сумын дарга нар нь “Бид мэдэхгүй. Дээд удирдлагуудтай ярьсан нь дээр” гэж хэлдэг. Алтай Таванбогдоос эх авдаг голууд өнөөдөр устах аюул нүүрлээд байхад хэн ч үүнийг ярьдаггүй. 2007 онд Шинжлэх ухааны академийн Ерөнхийлөгч Б.Чадраа бид хэд гол ус мөхөж байгаа газруудаар явж үзсэн. Бидэнд тэнд явуулж байгаа компаниудыг шалгах эрх байх биш, баахан халаглаж байгаад л буцсан. Онгийн голынхон баахан тэмцэл өрнүүлж байж үр дүнд хүрлээ. Онгийн гол сэргээд хэчнээн сайхан байна вэ.<br />Миний нэг бодол гэвэл өнөөдөр монголчууд бид Оюутолгой, Тавантолгой, Эрдэнэтээ л ашиглая. Бусад уурхайгаа ингэж олноор нь зэрэг ашиглах хэрэг байна уу. Аймаг бүрт нүүрсээр хангах уурхайнууд бий. Тэр хэмжээндээ л ашиглая. Тэгэхгүй бол энэ олон уурхай Монголын хөрсийг эргүүлээд, хамаг сайхан байгалийг маань сүйтгээд, түүхэн дурсгал ч үгүй үлдэж мэдэх нь.<br />Чингис хааны анхны нийслэл “Монголын нууц товчоо”-г бичиж дуусгасан алдарт Хөдөө арлыг очоод үзээрэй. Хоёр жилийн өмнө Хятадын газрын тосны “Шэймэн” компани Хэрлэнбаян-Улааны дурсгалт газрыг нүүрсний компанид өгчихсөн. Нутгийн ардууд бидэнд энэ тухай хэлэхээс цаашгүй. Арга ядаад манай хэдэн залуу өвлийн хүйтнээр очоод заргалдаж үзсэн. Гэтэл эндхийн бас нэг газрыг хятадууд өгсөн сураг дуулдсан. Түүнтэй бас “тулалдах” хэрэг гарч байна. Хөдөө аралд газрын тосны компани өрөмдлөг хийгээд эхэлсэн. Уг нь нутгийн иргэд ийм зохисгүй явдлыг зогсоох гэж тэмцэж болох ч аймгийн Засаг дарга, Боловсрол соёл шинжлэх ухааны яам гээд эрх мэдэл бүхий холбогдох газрууд арга хэмжээ авбал хамаагүй үр дүнтэй санагдах юм. УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ газар дээр нь очиж хууль бус ажлыг зогсоосон ч өнөө компанийн ажилчид “Ирэх сонгуульд Б.Бат-Эрдэнийг унасан хойно эргэж ирж өрөмдөнө” гэж хэлсэн гэсэн. Би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр, энэ бүх хууль бус үйлдлийн цаана Монгол Улсын тусгаар тогтнол, Үндэсний аюулгүй байдлын асуудал хөндөгдөж байна. Чингис хааны дархлагдсан газарт гадаадын компани газрын тос олборлоно гэдэг юу гэсэн үг вэ. Тамсагбулагт нефть нь оргилж байхад түүнийгээ ашиглалгүй, яагаад Чингисийн нутаг руу дайраад байна вэ.<br />Төв Азийн хэмжээнд анхны нүүдэлчдийн төр улсыг Хүннү нар байгуулсан. Тэдний жинхэнэ язгууртнуудын дурсгал бол Ноён уулын булш. Тэгэхээр эдийн засаг талаас нь харж уул уурхайн олборлолт явуулахаас гадна төр улсын язгуур түүхтэй холбоотой, үндэсний эрх ашигтай холбоотой маш том асуудал хөндөгдөж байгааг манайхан сайн ойлгох хэрэгтэй. Ганц археологийн олдворууд ч биш, палеонтологийн олдворууд ч ихээр сүйдэж байна. Палеонтологийн хүрээлэнгийн захирал Р.Барсболд бид нар соёлын болон түүхийн эд өлгийгөө хамгаалах гэж адилхан зовж чармайж яваа улс.<br />Манай археологийн хүрээлэн бол улсын хэмжээнд археологийн судалгаа явуулдаг ганц байгууллага. МУИС дээр гурван хүнтэй тэнхим, Улаанбаатар их сургуульд хоёр хүнтэй тэнхим, Үндэсний түүхийн музейд мөн гурван хүн археологийн судалгаа явуулж байгаа. Монголын археологчид ердөө энэ хэд шүү дээ.<br /></span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-61567064477213429862010-09-06T03:22:00.000-07:002010-09-06T03:34:36.541-07:00...<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhre79K9npHBdeVFCPUCX2-U16nDNB3Y6wa9arUCrc1-g_VVCvS6ltGY2ZYpXHTUOZjdER74_s3dxUI8gljjIFgr19tnBZSNe_E-AB-Gn2zAaEx2nT9W3y88fsBYBH1Dqudels1akKRy9g/s1600/tsaum.bmp"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5513746530167952290" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 400px; CURSOR: hand; HEIGHT: 275px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhre79K9npHBdeVFCPUCX2-U16nDNB3Y6wa9arUCrc1-g_VVCvS6ltGY2ZYpXHTUOZjdER74_s3dxUI8gljjIFgr19tnBZSNe_E-AB-Gn2zAaEx2nT9W3y88fsBYBH1Dqudels1akKRy9g/s400/tsaum.bmp" border="0" /></a><br /><div><span style="font-family:arial;"><strong>Н.Норов: <span style="font-size:130%;">Монголд цөмийн цахилгаан станц барихгүй л юм бол бид өөрсдөө уран гэж хошуураад гүйгээд байх хэрэг алга</span></strong></span> </div><br /><div></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>МУИС-ийн Цөмийн судалгааны төвийн секторын эрхлэгч, доктор, профессор Н.Норовтой Г.Идэрхангай ярилцлаа.</strong><br /><br /><strong>Өнөө үеийг “Цөмийн эрчим хүчний дахин сэргэлтийн үе” гэж нэрлэж байгаа</strong><br /><br /><strong>Манай улс 2012 оноос атомын цахилгаан станц байгуулаад 2017 оноос ашиглаж эхлэх төлөвлөгөөтэй гэж зарим эрдэмтэн ярьж байна. Энэ хэр боломжтой хугацаа вэ?</strong><br /><br />Юуны өмнө, цөмийн эрчим хүчний тухайд нэр томъёоноос эхлэе. Бид “атомын цахилгаан станц” гэж хэлээд сурчихаж. Одоо ганцхан ОХУ л “атомын” гэж хуучин уламжлалаараа гэж нэрлээд байгаа юм. Дэлхий нийтийн сүүлийн үеийн хандлагаа дагаж бид “цөмийн эрчим хүч” буюу /nuclear energy, nucleaг power/ гэж ярих нь оновчтой. Үнэхээр цөмийн эрчим хүчийг хэрэглэх цаг нь ирсэн. Монголд эрчим хүчний хөрөнгө оруулалт ихээхэн шаардлагатай байгаа. Ямар нэг эрчим хүчний технологийн эх үүсвэрийг сонгоод, түүнийгээ цаг алдалгүй барьж, ашиглалтад оруулахад цаад тал нь арван жил шаардагддаг. Цөмийн эрчим хүчний хувьд нэгж массаас асар их энерги авдаг онцлогтой. Жишээ нь, нэг грамм уранаас таваас зургаан сая тонн нүүрснээс ялгарах энерги ялгарч байдаг юм. Энэ талаасаа бол цөмийн эрчим хүчийг ашиглах нь технологи болон эдийн засаг, боловсон хүчний хувьд хамгийн тохиромжтой л доо. Манай улс газар нутаг ихтэй мөртлөө хүн ам цөөхөн. Тийм болохоор нүүрсний уурхай гэж асар том юм барих шаардлага байхгүй. Бурхан бидэнд уран бэлэглэсэн. Тэгэхээр ураны нөөцдөө түшиглээд атомын цахилгаан станц барих хэрэгтэй. Өнөөдөр Монгол улсын хэмжээнд баттай тогтоогдсон 83 мянган тонн уран бий. Энэ бол дэлхийн ураны нэг жилийн л хэрэгцээ.<br />Ураны нөөц тогтоох стандартууд өөрчлөгдөж байна. Манай улс энэ чиглэлд өмнө нь хойд хөршийн тогтоосон стандартыг барьж байсан.<br />Олон улсын атомын энергийн байгууллагын тогтоосон стандарт гэж бас бий. Энэ нь 2008 онд өөрчлөгдөж, хуучин баталсан нөөц, нэмэгдэх нөөц гэж ангилдаг болсон. Зарим хэвлэлд Монгол нэг сая тонн ураны нөөцтэй гэж бичсэн байна лээ.<br />Энэ бол ураны хүдрийн нөөц. Гэхдээ ойрын жилүүдэд дэлхийн ураны үнэд нөлөөлөх хэмжээний нөөц манайд байхгүй.<br />Уранаа олборлоё, боловсруулж ашиглая гэж бид их ярьдаг. Миний бодлоор ураныг цөмийн эрчим хүчний станц барих бодлогод уялдуулж олборлох нь оновчтой алхам болно. Түүнээс биш гадаадын нэг компани манай нутагт уран олборлоод, түүнээсээ баахан ашиг олж аваад гараад явчихаж болохгүй шүү дээ. Ураныг үнэхээр стратегийн нөөцөд хамруулж байгаа юм бол тэр стратеги нь цөмийн эрчим хүч ашиглахтай зайлшгүй холбогдох ёстой.<br /><br /><strong>Цөмийн цахилгаан станцыг Дорнод болон Дорноговь аймагт барья гэсэн хувилбар хүчтэй сонсогдож байна. Байршлын сонголт хэр оновчтой вэ?</strong><br /><br />Цөмийн энергийн газар эрдэмтэн, мэргэжилтнүүдийг цуглуулаад цөмийн цахилгаан станцын байршлын талаар ярьсан гэж сонссон. Цөмийн цахилгаан станцын реакторын технологи дотроо олон төрөлд хуваагддаг. Алиныг нь Монголд нэвтрүүлэхээ сайн мэдээгүй байж байршил сонгоно гэдэг өрөөсгөл асуудал. Жишээ нь, сүүлийн үед дэлхийд нүүрс боловсруулаад устөрөгч үйлдвэрлэх зориулалттай өндөр температурын реактор бүхий цахилгаан станцын төслүүд хэрэгжиж байна. Ийм цахилгаан станцыг нүүрсний уурхайд барьдаг юм. Өөр ямар ч сонголт байхгүй. Монгол улсыг эрчим хүчээр хангахуйц их хүчин чадалтай цөмийн цахилгаан станц барья гэвэл эрчим хүчний сүлжээнд ойрхон, газар хөдлөлтийн идэвхгүй бүст орших, хөргөлтийн усны нөөц сав бүхий Хэрлэн голд ойр байрлах Багахангай мэтийн газрыг сонговол зүгээр.<br /><br />Зөвхөн дулаан үйлдвэрлэдэг станц гэж бий. Улаанбаатар хотыг дулаанаар хангах станц нь нийслэлдээ л байг. Ерөнхийдөө станцыг цахилгаан үйлдвэрлэдэг, дулаан гаргадаг, ус цэнгэгжүүлдэг, нүүрс боловсруулдаг гэсэн үндсэн дөрвөн төрөлд хуваадаг. Цөмийн эрчим хүчний реактор үйлдвэрлэдэг компаниуд олон байдаг. Японы “Мицубиши” компани гэхэд даралтат устай реактор, “Тошиба” буцалсан устай реактор бүтээж байна.<br /><br />“<strong>Цөмийн эрчим хүчний дахин сэргэлтийн үе” ирлээ гэж дэлхийн хэвлэлүүд мэдээлж байна. Томоохон гүрнүүд ч цөмийн цахилгаан станцын тоог нэмэгдүүлэх зорилгоор их хөрөнгө хаясан төсөл, хөтөлбөрийг эрчимтэй хэрэгжүүлж эхэллээ?</strong><br /><br />АНУ, ОХУ, БНХАУ зэрэг том гүрэн цөмийн эрчим хүчийг хөгжүүлэхээр дор бүрнээ хөтөлбөр гаргасан. Ирэх хорин жилийн дотор эдгээр улс бүр өөрийн нутаг дэвсгэр дээр хорь орчим цөмийн реактор барихаар шаргуу ажиллаж байна. Үнэхээр ч өнөөдрийн цаг үеийг “Цөмийн эрчим хүчний дахин сэргэлт” гэж нэрлэж байгаа. Чернобылийн атомын цахилгаан станцын аймшигт ослоос хойш олон жил өнгөрлөө. Энэ хугацаанд дэлхийн улс орнууд шинээр цөмийн цахилгаан станц бараг бариагүй. Гэхдээ цөмийн технологи үйлдвэрлэгч тэргүүлэх компаниуд өөрсдийн барьсан цөмийн реакторуудын аюулгүй байдлыг хангах тал дээр түлхүү ажиллаж, энэ талын судалгаа шинжилгээг ч өргөн явуулсан. Томоохон төсөл хөтөлбөрүүд ч үүнд чиглэсэн.<br /><br /><strong>Цөмийн цахилгаан станцын “Дөрөв дэх үе”-ийн технологийн талаар тодруулж ярина уу. Аюулгүй байдлыг сайтар хангасан, технологийн хувьд өмнөхөөсөө хамаагүй дэвшилттэй гэж хэлж болох уу?</strong><br /><br />Үнэхээр орчин үеийн дэвшилтэт реакторын аюулгүй байдлын хувьд байгалийн хуулиар хангагдсан технологи л доо. Цахилгаан тасарлаа гэхэд реактор өөрөө байгалийн эргэлтээр хөрж байдаг. Нөгөө талаас реакторын байгалийн “идэвхгүй” аюулгүй байдлын хамгаалалт сайтай реакторын хүчин чадал 500-600 Мвт-аас бага байдаг. Одоо дэлхий дээр эрчим хүчний 440 реактор ажиллаж байгаа. Үүний 90-ээд хувь нь ойролцоогоор 1000 Мвт-аас их чадалтай. Тэгэхээр үүнээс хүчин чадал нь хоёр дахин бага болж байж байгалийн хуульд үндэслэсэн хамгаалалттай реактор болдог. Ийм хэмжээний чадалтай реактор манай улсад яг тохирно. Монголд өнөөдөр дизелийн болон усан, нүүрсний цахилгаан станцуудын хүчин чадал нийлээд 830 Мвт болдог. Тэгэхээр тус бүрдээ 500 Мвт-ын чадалтай хоёр реактор бүхий цөмийн цахилгаан станц барихад Монгол улсын цахилгаан, эрчим хүчний хэрэгцээг хангана гэсэн үг. Ийм станцыг 60 жил ашиглах боломжтой. Нийтдээ 1.2 тэрбум орчим ам.долларын өртгөөр барина гэсэн тооцоо судалгаа гараад байгаа.<br /><br />Өмнөд Солонгост цахилгаан, дулаан, ус цэнгэгжүүлэх зориулалттай 100 Мвт-ын чадалтай “SMART” реактор зохион бүтээж байна. Энэ бол манай улсад тохиромжтой. Мөн Японд бүтээж байгаа 10 болон 30, 40 Мтв-ын хүчин чадалтай реакторуудыг аймгийн төвүүдэд ашиглаж болно.<br />Мэдээж манай улс цөмийн цахилгаан станцаа захиалж хийлгэе гэвэл Өмнөд Солонгос, эсвэл Япон зэрэг гол үйлдвэрлэгч улсад саналаа өгөх хэрэгтэй. Олон захиалга авах тусам реакторын үнэ хямдардаг. Нэг хоёр реактор захиалж авна гэвэл үнэ ихтэй. Арав хорин реактор захиалбал үнэ нь арай багасна. “Hyperion” гэдэг реактор зохион бүтээж байна гэсэн мэдээлэл цацагдангуут 200 гаруй улс захиалгаа уралдах шахам өгчихсөн байх жишээтэй. Тиймээс захиалгаа хурдан өгч байж өөрт тохирсон цөмийн эрчим хүчний технологийг эх орондоо нэвтрүүлдэг юм.<br /><br />Манай эрчим хүчний хэрэглээний одоогийн нөхцөл байдал дэлхий дахины дулаарлыг бууруулах бодлогын эсрэг чиглэж байгаа. Бүх цахилгаан станц нь Улаанбаатар хотдоо төвлөрчихсөн. Нүүрсээ Улаанбаатар руу галт тэргээр зөөж түлдэг. Нүүрсээ ухах гэж валютаар авдаг түлшээ бас шатаана. Дараа нь төмөр замаар зөөхөд валютаар авдаг түлшээ бас шатаана. Мөнгө л урсаад байдаг. Улаанбаатар хотод IV цахилгаан станц гэхэд хоногт 64 вагон нүүрс шатааж байна гээд бод доо. Төмөр замаар зөөж буй нүүрсний 40 хувь нь ус, арав гаруй хувь нь үнс байдаг юм. Үүнийг цэгцлэх гол алхам бол цөмийн эрчим хүчийг ашиглах явдал.<br /><br />IV цахилгаан станцыг гадны мэргэжилтнүүд ирж үзээд “Пөөх, энэ чинь XVIII зууны технологи шүү дээ” гэдэг<br /><br /><strong>Монгол улс дэлхийн дулаарлыг бууруулахад өөрийн хувь нэмрийг оруулахын тулд “ногоон эрчим хүч”-ийг зайлшгүй хэрэглэх ёстой гэж Òа хэлэх гээд байна уу?</strong><br /><br />Хүлэмжийн хий гаргадаггүй, эрчим хүчний цэвэр эх үүсвэр бол сэргээгдэх эрчим хүч буюу цөмийн эрчим хүч. Тэр утгаар нь “ногоон эрчим хүч” гэж ярьж байна. Дэлхийн дулаарлын гол шалтгаан нь нүүрс хүчлийн хий СО2. Хаана юм шатна тэнд СО2 ялгарч байдаг. Киотогийн гэрээгээр олон улс амлалт авсан учир нүүрс шатаахаа багасгаж байна. СО2 нь агаарт ихээр хуримтлагдахаар хүлэмжийн хий үүсч, дулаарал бий болгодог.<br />Энд нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд, дэлхийн томоохон орнуудын автомашин үйлдвэрлэгч компаниуд устөрөгчийн түлшний элементийн автомашинууд үйлдвэрлэж эхлээд байгаа. Монголд ч гэсэн устөрөгчөөр ажилладаг машин орж ирлээ. Яндангаасаа утаа тортог бус, ус гаргаж, агаараа чийгшүүлдэг юм. Дэлхийн дулаарлыг бууруулах нэг арга нь энэ.<br /><br />Миний бодлоор цөмийн цахилгаан станцаа Багануурын уурхай дээр байгуулаад, улсынхаа цахилгааны хангамжийг шийдчихээд, дээр нь Багануурын нүүрсийг хийжүүлэн, устөрөгч гарган, хотынхоо дулааны асуудлыг шийдчихнэ. Устөрөгч бол химийн хамгийн хөнгөн элемент. Тэгэхээр хөнгөн элементийг халаагаад тусгай хоолойгоор Улаанбаатар руу шахаж болно.Жишээ нь, Арабын бүгд найрамдах улс 20 гаруй тэрбум ам.долларын өртгөөр дэлхийд анх удаа устөрөгч үйлдвэрлэдэг хамгийн том цахилгаан станц байгуулж байна. Энэ нь хамгийн цэвэр эрчим хүчийг л нэвтрүүлэх гэж байгаа хэрэг.<br />Биднийг цөмийн цахилгаан станц барья гэж ярьсаар байтал дараагийн шинэ технологи энэ мэтээр нэвтрэх нь. Гадны мэргэжилтнүүд манай IV станцыг ирж үзээд “Пөөх, энэ чинь XVIII зууны технологи шүү дээ” гэж дуу алдаж байсан.<br />Монгол улс эрчим хүчний технологийн хувьд дэлхийгээс 200 жилээр хоцорч явааг энэ яриа харуулж байна. Хөгжилтэй орны хойноос хөгжих гэвэл хэзээ ч гүйцэхгүй. Харин орчин үеийн технологиор амдаж, нэг төвшинд очих боломж бидэнд байна. Өнөөдөр тун гайгүй технологи авчихлаа гэхэд тэр нь таван жилийн дараа огт хэрэггүй болчихож байна шүү.<br /><br /><strong>Аймгийн төвүүдэд тохирсон, маш авсаархан цөмийн эрчим хүчний станцыг дэлхийд бүтээж байгаа гэсэн. Энэ нь хэр хүчин чадалтай юм бэ?</strong><br /><br />20-30 Мвт-ын хүчин чадалтай, цөмийн цахилгаан станцыг бүтээгээд, одоогоор туршилтын шатандаа явж байгаа. Өмнө нь ийм бага чадалтай цөмийн эрчим хүчний станцыг ашигггүй гэж үздэг, голдуу цэрэг дайны шугамаар л ашигладаг байсан. Гэтэл одоо манай нэг сумын хэмжээнд тохирохуйц, 10-12 Мвт-ын чадалтай станц эрэлт ихтэй байна. Хамгийн сүүлд АНУ-д яг ийм “Hyperion” станц зохион бүтээсэн. Авчирч угсраад 15-20 жил ашигласны дараа буцааж авах боломжтой эд. 20 мянган хүн амтай, аймгийн нэг төвийг энэ станц гэрэл цахилгаанаар бүрэн хангачихна. Үүний нийт өртөг нь 25 сая ам.доллар.<br /><br /><strong>Цөмийн цахилгаан станцыг ашиглах норм хугацаа гэж байдаг байх?</strong><br /><br />Өмнө нь атомын цахилгаан станцыг 30 жил ашиглах нормтой байсан. Тэгвэл сүүлийн үед баригдаж байгаа цөмийн цахилгаан станцуудыг 60 жил ашиглах боломжтой. Энэ бол урт хугацаа.<br /><br />Цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгоор ашиглахгүй байна гэсэн шүүмжлэлд өртдөг Иран, Хойд Солонгос зэрэг улс орон бий. Энэ нь ураныг баяжуулж байгаа зорилгоосоо шалтгаалдаг болов уу? Үүний гол ялгаа юунд байна вэ?<br />Э<br />рчим хүч үйлдвэрлэнэ гэдэг нь хамаагүй өргөн хүрээтэй асуудал. Цөмийн зэвсэг гэдэг нь 45 кг уран-235, эсвэл 8 кг плутон-239-ийг хэлдэг. Харин цөмийн түлшин дэх энэ хоёрын изотопын хэмжээ маш бага байдаг. Орчин үеийн цөмийн цахилгаан станцад дөрвөн хувийн уран-235-ийн агуулгатай түлш ашигладаг. Тэгэхээр Монголын эрчим хүчний хэрэгцээг хангах 1000 Мвт-ын чадалтай цөмийн цахилгаан станц барихад жилд 25 тн уран л хэрэглэнэ.<br /><br /><strong>Могойн голын нүүрсний ордыг түшиглэж барих цахилгаан станцын төсөл удахгүй хэрэгжих гэж байна. Ийм дулааны станцууд хэр ирээдүйтэй вэ?<br /></strong><br />Энэ станц одоогийн тооцоо судалгаагаар бол хөрөнгө оруулалтаа 50-60 жилээс нааш нөхөхгүй юм билээ. Яагаад гэвэл Могойн голын нүүрсний орд нь сайн чанарын чулуун нүүрстэй ч эрчим хүчний зориулалтынх биш. Нүүрсний уурхайг түшиглэж цахилгаан станцыг 120 сая долларын өртгөөр барина гэж байгаа. Гэтэл АНУ-д бүтээж байгаа цөмийн цахилгаан станцыг баривал ердөө 12 жилийн дараа л хөрөнгө оруулалтаа нөхчихнө. Хэзээ ч хөрөнгөө нөхөж чадахгүй станц бол хий дэмий нүүрс идээд байхаас хэтрэхгүй шүү дээ. Агаараа бохирдуулахын хажуугаар нүүрсний нөөц нь багасна. Станц барьсан компани тухайн үедээ гэрэл цахилгааны үнээс ашгаа олж аваад болчих л байх. Ийм ашиггүй зүйлийн төлөө асар их хөрөнгө мөнгө хаях шаардлагагүй. Үүний дэргэд Багануурын хүрэн нүүрс бол цэвэр эрчим хүч үйлдвэрлэхэд зориулагдсан. Нэг грамм уран гурван тонн нүүрстэй тэнцэх илчлэгтэй. Багануурын нүүрс илчлэг муутай учир зургаан тонн нь нэг грамм уранаас гарах илчлэгтэй тэнцдэг. Тэгээд ч уран олборлох технологи нь газар доор уусган баяжуулах арга байдаг. Тоос шороо, ухсан нүх овоолго үүсгэхгүй, байгаль орчинд халгүй технологи буюу шууд хүдрийн биетээс нь уранаа уусгаад авчихдаг юм. Байгаль орчин болоод эдийн засгийн хувьд энэ мэт давуу тал олонтой.<br /><br /><strong>Японы хөрөнгө оруулалт, дэмжлэгтэйгээр Монголд цөмийн цахилгаан станц барина гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, манай улс АНУ-д захиалгаа өгөөд Японы мэргэжилтнүүд атомын цахилгаан станцыг барьж өгөх ёстой гэж үздэг хүмүүс бий?<br /></strong><br />Японы эрдэмтэд энэ талаар бидэнд зөвлөгөө өгдөг. Монголд цөмийн эрчим хүчийг хөгжүүлэх гэж байгаа юм бол танай улс АНУ-д бүтээсэн реактор авах ёстой гэж хэлдэг юм. Нэг үгээр хэлбэл олон улсын хэмжээнд зөвшөөрөл авчихвал атомын цахилгаан станцтай болох ажил хурдан бүтэх боломжтой гэсэн. АНУ-ын цөмийн реактор үйлдвэрлэдэг хамгийн том компанийг Япон худалдаад авчихсан. Тийм учраас цөмийн цахилгаан станцыг Японы мэргэжилтнүүд л ирж барих болов уу. Манай улс АНУ-аас цөмийн реактор барих зөвшөөрөл авах гэхээр ОХУ бас барьцах байх. Тэгэхээр ОХУ-тай ураны боловсруулалтын тал дээр хамтарч ажиллах хэрэгтэй санагддаг. Манайхаас ураны баяжмал гарна. Иркутскийн цаахна, Ангарск гэж ураны изотопийн баяжмалын том үйлдвэр бий. Тэндээ баяжлуулалт хийчихнэ.Цөмийн цахилгаан станцын түлшийг ОХУ-аас уран баяжуулах замаар бэлдэж аваад АНУ-аас худалдаж авсан цөмийн реактороо цэнэглээд байвал улстөр болоод эдийн засаг, технологийн хувьд бэрхшээлгүй болох байх даа.<br /><br /><strong>Цөмийн эрчим хүч ашиглах тухай Монгол улсын хуулийг нэн даруй батлан гаргах шаардлагатай гэсэн байр сууриудад Òа ямар хариулт өгөх вэ?</strong><br /><br />Өнгөрсөн жилийн зургадугаар сараас Цөмийн энергийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Гэхдээ цөмийн энергийн хуулийн агуулга нь ураны лицензийн тал руугаа голлосон. Тэгэхээр үүнийг цөмийн эрчим хүчний тухай биш, ураны лицензийн тухай хууль гэж яриад байгаа. Огт өөр хуулийг лицензийн тухай хуультай хольчихсон. Нэгдүгээрт, Цөмийн энергийн хууль гэдэг нь Монгол улсад цөмийн эрчим хүчийг яаж ашиглах ёстой юм, ашигласны дараа ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй вэ гэдгийг маш ойлгомжтойгоор тусгасан байх ёстой.<br />Хоёрдугаарт, цацраг идэвхит ашигт малтмал, цөмийн энергийг ашиглах төрийн бодлого ерөнхийдөө гарчихсан. Цөмийн энергийн газар байгуулагдаад жил гаруй болж байна. Энэ хугацаанд Цөмийн энергийн хууль, Цацраг идэвхит ашигт малтмал, цөмийн энергийг ашиглах төрийн бодлого гарчихсан. Бодлогын талаасаа нөхцөл нь бүрдэж л байна.<br /><br /><strong>Цөмийн цахилгаан станц барьсны дараа тэнд бэлтгэгдсэн нарийн мэргэжлийн боловсон хүчнүүд ажиллаж таарна. Манай улс энэ тал дээр боловсон хүчнээ хэр бэлдэж байгаа вэ?</strong><br /><br />Цөмийн цахилгаан станцад цөөн тооны цөмийн мэргэжилтэн ажилладаг. Ихэнхдээ дулаан, цахилгааны инженерүүд л байдаг юм. Японы Цөмийн эрчим хүчний таван том сургуулийн эрдэмтэдтэй бид уулзаж байсан. Тэд “Монгол улсад цөмийн цахилгаан станц баригдвал монгол хүмүүс л ажиллана” гэж хэлдэг. Тэгэхээр бид энэ чиглэлд боловсон хүчнээ сайн бэлдэх ёстой. Өнөөдөр манай сургуулиас нэг жилд цөмийн технологийн чиглэлээр 15 хүн л суралцаж төгсөж байна. Ирэх жилээс дахиад 25 оюутныг нэмж элсүүлнэ. Жилийн дараа гэхэд нийтдээ 50 хүн цөмийн технологийн чиглэлээр суралцах юм. Мөн гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад цөмийн технологи, ураны геологийн чиглэлээр оюутан бэлтгэж эхлээд байна.<br /><br />Эцэст нь нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд, өнөөдөр томоохон уурхайнуудын дэргэд цахилгаан станц барьж эхлээд байгаа. Энэ нь нэг талдаа сайн хэрэг боловч нөгөө талдаа тэр уурхайг ашиглаад дуусахад цахилгаан станцын хэрэглэх норм нь бас дуусна. Гадны уул уурхайн компаниудад Монголд цөмийн цахилгаан станц барьж өгье гэсэн сонирхол огт байхгүй. Тиймээс бид өөрсдөө л энэ тал дээр анхаарал тавьж ажиллах хэрэгтэй. Монголд цөмийн цахилгаан станц барихгүй юм бол бид өөрсдөө уран гэж хошуураад гүйгээд байх хэрэггүй л дээ.</span> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-50042348382302463722010-08-29T21:33:00.000-07:002010-08-29T21:41:23.228-07:00<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZljNvLF1q6co2RNce7UBgvdFDCLuAhanHUeXByGhinE-IPgPQSa6NNZMT3jsQjhqDjB4SC9L289A77Y1h8hSLND1hT8yAElPLsVXF0gErQUi7pLxqYUoqDbam9J6zKWDl3qXTIXi5wX4/s1600/davaa.bmp"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5511058155909760002" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 169px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZljNvLF1q6co2RNce7UBgvdFDCLuAhanHUeXByGhinE-IPgPQSa6NNZMT3jsQjhqDjB4SC9L289A77Y1h8hSLND1hT8yAElPLsVXF0gErQUi7pLxqYUoqDbam9J6zKWDl3qXTIXi5wX4/s200/davaa.bmp" border="0" /></a><br /><div align="justify"><strong><span style="font-size:130%;">Ц<span style="font-family:arial;">.Даваацэрэн: Зэс хайлуулах үйлдвэрийн байршлыгбүсчилсэн хэлбэрээр Эрдэнэт, Сайншанд гэж тогтоож болно</span></span></strong></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong></strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Ашигт малтмалын газрын Уул уурхай, судалгааны хэлтсийн дарга Ц.Даваацэрэнтэй “The Mongolian mining journal”-ийн сэтгүүлч Г.Идэрхангай ярилцлаа.<br /></strong><br />-</span><span style="font-family:arial;"><strong>Зэс хайлуулах үйлдвэрийг хаана барих нь өнөөдрийн маргаантай сэдэв болоод байна. Ашигт малтмалын газар Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамтай хамтран энэ чиглэлд тодорхой судалгаанууд хийж байгаа. Судалгааны ажил хэр явцтай байна вэ?<br /></strong><br />-Зэс хайлуулах үйлдвэр барихыг УИХ ерөнхийдөө дэмжээд байгаа. Тиймээс Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам Ашигт малтмалын газартай хамтран энэ ажлын хүрээнд Зэс хайлуулах үйлдвэрийг хаана баривал оновчтой юм, барилаа гэхэд дэд бүтэцтэйгээ хэрхэн холбогдох, цаашлаад тээвэрлэлт, борлуулалт нь зах зээлтэйгээ хэрхэн уялдах вэ гэдэг дээр судалгаа хийж байна. Энэ бол Засгийн газрын явуулж байгаа маш том бодлого. Судалгааны ажил эцсийн шатандаа орох болоогүй. Одоогоор бид ерөнхийдөө гурван хувилбарыг сонгоод байгаа. Дорноговь аймгийн Сайншанд хотод аж үйлдвэрийн парк байгуулж, тэндээ Зэс хайлуулах үйлдвэр барих шаардлагатай гэсэн чигийг Барилга, хот байгуулалтын яам өгч байгаа.<br /><br />Гэхдээ Сайншандад хэд хэдэн том үйлдвэр барихаар бол усны хангамж болоод эрчим хүчний асуудлыг эн тэргүүнд шийдэх ёстой болно. Энэ талын тооцоо судалгааг хийж байгаа ч тэнд яг ямар хүчин чадалтай үйлдвэр барихыг одоогоор тодорхойлж чадаагүй байна. Хамгийн гол нь Сайншандад усны нөөц байна уу. Усгүй бол үйлдвэрлэл явагдахгүй шүү дээ.<br /><br />-</span><span style="font-family:arial;"><strong>Сайншандын аж үйлдвэр цогцолборт шаардагдах усны хэрэгцээг Хэрлэн мөрнийг тусгай сувгаар татах замаар шийднэ гэсэн байр суур хүчтэй сонсогддог. Энэ үнэхээр бодитой шийдэл болж чадах болов уу?<br /></strong><br />-Хэрлэн мөрнөөс ус татуулахгүй гэж улстөржөөд байгаа шүү дээ. Нэг жишээ хэлье. Хятадууд Шивээ-Овоогийн нүүрсний уурхайг түшиглэн томоохон цахилгаан станц барихаар манай талтай гэрээ хэлэлцээрээ хийчихсэн. Гэтэл өнөөдөр Шивээ-Овоод цахилгаан станцаа барьж чадахгүй байна. Өнөө л усны хангамжтай холбоотой асуудлаас болоод. Уг нь Хэрлэн мөрнөөс Шивээ Овоо руу суваг татна гэж баахан судалгаа шинжилгээ хийж байсан ч улстөржилтөөс болоод энэ ажил саатчихсан. Цахилгаан эрчим хүчний эх үүсвэрийг яаж шийдэх нь бас тодорхойгүй. Шивээ-Овоогийн цахилгаан станцын ажил ингэж гацаж байгаа юм чинь Сайншанд руу ус татна гэдэг хэцүүхэн л санагдаж байна.<br /><br /><strong>-Зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах тухай тогтоолын төслийг УИХ саяхан баталсан. Тогтоолын төсөл тусгаснаар бол Зэс хайлуулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-г зургаан сарын хугацаанд багтаан боловсруулж, улмаар ирэх оны дөрөвдүгээр сараас барилгын ажил эхлүүлэх юм байна. Ашигт малтмалын газрын хувьд энэ тогтоолын төсөлд хэр ач холбогдол өгч байна вэ?</strong><br />-Төрөөс баримталж байгаа бодлогын хувьд бол зөв. Гэхдээ үүнээс өмнө уул уурхайн салбар дахь төрөөс баримтлах бодлого үндсэндээ алдагдсан байсан. Геологи, уул уурхайн салбар 1996-2008 он хүртэл цэвэр биеэ даасан, хариуцсан мэргэжлийн яамгүй явж ирсэн. Энэ нь манай геологи, уул уурхайн салбарын ирээдүйд ямар ч бодлого, төлөвлөлтгүй явахад хүргэж, их ч цаг хугацаа алдсан. Харин 2008 оны сонгуулиас хойш уул уурхайн салбараа хариуцсан мэргэжлийн яамтай болж, бид энэ хүрээнд тодорхой судалгаа шинжилгээ хийх боломжтой боллоо. Гэхдээ бид өнөөдөр юунд ч бэлэн биш байна. Энэ том бүтээн байгуулалтад байшин барих гэж байгаа юм шиг хөнгөн хуумгай хандаж болохгүй ээ. Тодорхой хугацаа шаардах ажил шүү дээ.<br />Ер нь Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам, Ашигт малтмалын газар хоёр дангаараа энэ ажлыг эцсийн байдлаар тодорхойлоход хүндрэлтэй. Би юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр Уул уурхайн хүрээлэн ч юм уу, эрдэмтэн мэргэдийг энэ том ажилд татан оролцуулж санал бодлыг нь тусгах ёстой. Түүнээс гадна Зэс хайлуулах үйлдвэрийн талаар ерөнхий баримжаа гаргасны дараа тендер зарлаж, улмаар ажлыг гүйцэтгэх компаниудад зураг төсөл зохиох боломж олгож, нэг үгээр өөрсдөд нь сонголт хийх гарц гаргаж өгөх хэрэгтэй. Ганц зэс хайлуулах үйлдвэр ч биш, металлургийн цогцолбор, алт цэвэршүүлэх үйлдвэр, коксын үйлдвэр барихдаа заавал шинжлэх ухааны үндэстэй, мэргэжлийн хүмүүсийн үгийг сонсмоор байна.<br /><br />Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам дэргэдээ Шинжлэх ухааны байгууллагагүй байсан цагт зөв бодлого боловсруулж чадахгүй. Тийм учраас Геологи, уул уурхай, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнг дэргэдээ яаралтай байгуулах ёстой. Түүгээрээ дамжуулж уул уурхайн чиглэлийн судалгааг өндөр түвшинд хийж ТЭЗҮ-ийг боловсруулдаг байвал хаа хаанаа ашигтай л даа.<br /><br />Том том үйлдвэр барина гэдэг одоо байгаа хэдхэн мэргэжлтний хийдэг ажил биш. Орос, Хятад зэрэг улсад уул уурхайн судалгааны томоохон хүрээлэнгүүд маш идэвхитэй ажиллаж байдаг. Тэд яг ямар хүчин чадалтай, дэд бүтэцтэйгээ хэрхэн уялдсан үйлдвэр барих вэ гэдгийг маш нарийн тодорхойлж гаргаж өгдөг. Наад зах нь Зэс хайлуулах үйлдвэрээс ихээхэн хэмжээний хүхрийн хүчил ялгарч байдаг. Энэ бол үнэхээр том асуудал учраас урьдчилсан судалгааг өндөр түвшинд хийх ёстойг гэж би хэлээд байгаа юм.<br /><br /></span><span style="font-family:arial;"><strong>-Байгаль орчны экологи талаас нь бодолцож үйлдвэрээ байгуулах хэрэгтэй гэж Та хэлж байна уу?<br /></strong><br />-Тийм ээ. Үйлдвэр барьж болно. Хамгийн гол нь байгаль орчинд хал багатай талаас нь бодолцож шийдвэр гаргах ёстой. Нүүрс угаах үйлдвэр гэж ярьдаг. Гэтэл угаасан нүүрснээс ямар их тоосонцор гардаг билээ. Дээр нь их хэмжээний хаягдал гарна. Хаягдлын аж ахуйтай холбоотой асуудлыг маш нарийн тооцож шийдэхгүй бол нутаг дээрээ баахан хаягдалтай үлдчих вий дээ. Эрдэнэтийн уулын баяжуулах үйлдвэрт тулгараад байгаа нэг том бэрхшээл бол цагаан тоос. Германы мэргэжилтнүүд цагаан тоосыг судалж байна. Эрдэнэтийн цагаан тоос хаягдлын аж ахуй, хуурайшилт хоёроос үүсч байгаа юм. Баяжмалаа угаагаад гаргасан цутан маягийн хаягдал хуурайшаад ирэхээр асар нарийн тоосонцор болдог. Удахгүй Эрдэнэтийн цагаан тоос гэдэг шиг Тавантолгойн хар тоос гэж ярих байх.<br />Зэс хайлуулах үйлдвэрээс гардаг хүхрийн хүчлээ бүтээгдэхүүн болгох тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Дан хүхрээрээ байгаад байвал байгаль орчинд асар их хор хохиролтой эд.<br /><br />-<strong>Хүхрийг агаарт цацалгүй авч үлддэг технологиудыг Монголд нэвтрүүлэх боломжтой гэж зарим мэргэжилтэн ярьдаг?</strong><br />-Хүхрийн хүчил бол жижиг асуудал биш. Хэдий хэмжээний хүчин чадалтай үйлдвэр барина төдий хэмжээний хүхрийн хүчил ялгарна. Мэдээж хүхрийн хүчлийг боловсруулдаг технологиуд байгаа. Гэхдээ тэр хүхрийн хүчлийг ашиглаж фосфорийн бордоо хийлээ гэхэд зах зээл нь хаана байгаа вэ. Өнөөдөр хэн ч энэ зах зээлийг судлаагүй л байна.<br />Хөвсгөлийн Бүрэнхааны фосфоритын ордыг ашиглана гэж ярьдаг. Гэхдээ ашиглалт явуулах талын шинжлэх ухааны үндэстэй тайлбарыг яг таг хийсэн зүйл одоогоор алга. Фосфоритын ордод олборлолт хийх үед их хэмжээний тоосжилт үүснэ. Тоосжилт мэдээж Мөрөн хотын иргэдэд сөргөөр нөлөөлж магадгүй. Үнэхээр фосфоритын ордыг өндөр технологиор ашиглавал хор хөнөөл багатай тусч болох ч үүнийг мөн л шинжлэх ухаан талаас судалгаа хийж байж хортой, хоргүйг нь эцэслэн тогтооно.<br /><br /></span><span style="font-family:arial;"><strong>-Монголд хоёр Зэс хайлуулах үйлдвэр барих уу, эсвэл нэг байх нь дээр үү. Судалгаа хийх явцад аль нэг хувилбар нь оновчтой, тодорхой болох уу?<br /></strong><br />-Эрдэнэтийг түшиглэсэн Зэс хайлуулах үйлдвэр барих ёстой гэсэн хувилбар бий. Бас Оюутолгой, Цагаан суваргын зэсийн баяжмалыг хайлуулдаг үйлдвэрийг Сайншандад баръя гэсэн хувилбар зонхилж байна. Зэс хайлуулах үйлдвэр хоёр байх уу, нэг байх уу гэдгийг Ажлын хэсгийнхэн л шийднэ. Эцсийн дүндээ Зэс хайлуулах үйлдвэрийн хүчин чадал, боловсруулах хэмжээнээс шалтгаалж шийдэгдэх болов уу. Бүсчилсэн хэлбэрээр Зэс хайлуулах үйлдвэрийн байршлыг Эрдэнэт, Сайншанд гэсэн байдлаар тогтоож болох юм. Мөн Оюутолгой, Цагаан суварга гээд үйлдвэр тус бүр дээр нь зэс хайлуулж болох ч энэ нь эдийн засгийн хувьд тийм ашигтай байж чадах эсэх нь одоогоор тодорхойгүй. Ашиггүй үйлдвэрлэл явуулж болохгүй учраас эхлээд ТЭЗҮ-гээ сайн боловсруулах шаардлагатай. Оюутолгойн ТЭЗҮ шиг юм хийчихэж болохгүй байх. Бид Францын нэг томоохон компанитай хамтран стратегийн орд газруудад үнэлгээ хийх, уул уурхайн түүхий эд боловсруулах талаар судалгаа хийж байна. Энэ ажлыг хийх явцад бидэнд Уул уурхайн чиглэлийн шинжлэх ухааны байгууллага маш их үгүйлэгдэж байсан.<br /><br /></span><span style="font-family:arial;"><strong>-Уул уурхайн бодлогын судалгааны байгууллагыг яаралтай байгуулъя гэсэн санаанаас үүдээд өнөөдөр Монголын төмөр замын салбарт хамгийн их дуулиан дэгдээгээд байгаа өргөн, нарийн царигийн асуудлыг танаас асууя. Төмөр замын асуудалд мөн л шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, нарийн тооцоо судалгаагаар хандах ёстой биз?<br /></strong><br />-Миний хувьд төмөр замын өргөн, нарийн царигийг аль боломжтой хувилбараар нь хийх ёстой гэж боддог. Заавал өргөн цариг гэж туйлширсан байдлаар хандмааргүй байна. Зарим хүмүүс өргөн, нарийн царигийг Үндэсний аюулгүй байдалтай холбож тайлбарлаад байдаг. Үнэхээр Үндэсний аюулгүй байдал ярьж байгаа л юм бол хоёр том гүрний нэг нь аюултай, нөгөө нь аюулгүй гэж хэлж болохгүй шүү дээ. Ялангуяа цэрэг дайны талаас нь тайлбарлаж болохгүй. Миний бодлоор хөндлөн төмөр замыг өргөн царигаар, бүр шаардлагатай бол нарийн царигтай төмөр замыг нь урд хөрш рүү тавих хэрэгтэй. Нүүрсний зах зээл Хятадад л байгаа. Өөр газар энэ их нүүрсийг худалдаж авна гэдэг хэцүү. Жишээ нь, Хятад хилээ хаачих юм бол Нарийн сухайтын нүүрсний ордод олборлож байгаа компаниуд хэн ч биш болно. Тэгэхээр төмөр замын царигийг зах зээлтэй уялдуулж өгөх хэрэгтэй. Төрийн зүгээс зах зээлд нь хяналтаа тавиад тодорхой хэмжээний татвар авч болно. Харин борлуулалтад нь хязгаар хамаагүй тавьж болохгүй байх. Баялгаа мэдээж экспортод зах зээлийнх нь үнээр гаргах хэрэгтэй байгаа юм.<br /><br />Жишээ хэлэхэд, манай Замын-Үүдээс Сэлэнгээр дайрсан ганц төмөр зам байдаг. Үүнийгээ бид Ази, Европыг холбосон төмөр зам болно гэж олон жил ярьж байна. Ярьсаар байтал урд хөршийн хилийг дагуулаад, Хятадын төвөөс Өрөмч рүү, Өрөмчөөс Казахстан руу чиглэсэн төмөр зам татаж байна .Казахстаны нутаг дэвсгэр дээгүүр нарийн царигтай төмөр зам нэвт гарна. Казахстан нарийн төмөр зам тавих төслөө боловсруулаад ажлаа эхлүүлчихлээ. Ингээд Хятад манайхаар биш Казахстанаар дамжуулаад Европтой холбогдож байна. Шивээ хүрэн, Гашуун сухайтын төмөр замын хөрөнгө оруулалтын асуудал хэдийнэ шийдэгдчихсэн. Гэтэл үүнийг Засгийн газар шийдэж чадахгүй байна шүү дээ.<br /></span><br /></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-72392127487576083072010-08-11T01:09:00.000-07:002010-08-11T01:17:05.587-07:00<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmPhFshv_GoMn19rNsWHl2RkeBFvpAit8OUkSNdR7-Xa_sKDWQTsMFssX9HjgaOiJi5yS2eRzyQXSys-fgmTwyiukVEKLjjZv6HB1m8GuFKk-8mZxBkfRR7yJ-uovYbGPEAFrb93J3RBM/s1600/zurag+01.bmp"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5504063258779982210" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 134px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmPhFshv_GoMn19rNsWHl2RkeBFvpAit8OUkSNdR7-Xa_sKDWQTsMFssX9HjgaOiJi5yS2eRzyQXSys-fgmTwyiukVEKLjjZv6HB1m8GuFKk-8mZxBkfRR7yJ-uovYbGPEAFrb93J3RBM/s200/zurag+01.bmp" border="0" /></a><br /><div align="justify"><strong>TACKLING ISSUES AS THEY ARISE IS BETTER THAN STUBBORNLY FOLLOWING A PREDETERMINED PLAN </strong><br /><br /><strong></strong></div><div align="justify"><strong>D.Zorigt tells G.Iderkhangai that the first priority of his Ministry of Mineral Resources and Energy is to set up Erdenes Tavan Tolgoi and to see that it works as an internationally competitive company, belying popular fears that a State-owned entity will not deliver the goods.</strong></div><br /><div align="justify"><strong></strong></div><br /><div align="justify"><strong>How is your Ministry preparing for all the issues relating to Tavan Tolgoi that Parliament will be asked to discuss in the Autumn session?<br /><br /></strong>The absolutely first job is to establish Erdenes MGL’s subsidiary Erdenes Tavan Tolgoi so that mining can begin without any further delay. The Government has other tasks like arranging for the free distribution of 10% share of Erdenes Tavan Tolgoi to citizens, selling 10% more to national companies at a nominated price, and offering another 30% on foreign and local stock exchanges. Apart from this, the present feasibility study on Tavan Tolgoi will be reviewed by international organizations and local experts. Once the revised study is ready, mining should start immediately.<br /><strong><br />State-owned enterprises do not have a reputation for efficiency and profitability. Will this be the same in the case of Erdenes Tavan Tolgoi?<br /><br /></strong>Yes, that popular perception is there, and not unjustly so. However, we shall be guided by experience. We shall have better results if we follow international practice carefully. There should be transparency in selecting the management team, and professionals with international experience should be chosen. Once the team issues the public shares of Erdenes Tavan Tolgoi, the company will run well.<br /><strong><br /></strong>Of course, we shall have to lay the groundwork before that public offer. We shall be advised by international entities such as McKinsey on the best way to go to a stock exchange. <strong><br /><br />The impression has been created that selection of a foreign company to operate the mine will follow the Government of its country agreeing to some preconditions laid down by the Mongolian Government. How far are China and Russia from doing so?<br /><br /></strong>Our Ministry has nothing to do with any such preconditions. Our priority is to start work on a project that will draw international attention and respect. Of course, the Government should study issues related to transit transport, advance payment and such things before offering terms to the investor. Preconditions will be discussed once the location and timing of the mining operation are clearer.<br /><strong><br />A transit transport agreement is very important for delivering the coal to foreign markets at the best price. How far are we from reaching such an agreement that offers benefits to us?<br /></strong>Parliament’s approval of the national railway policy has been a very important step. The proposed mega railway will allow us access to more sea routes and to choose the most competitive ones. The competitiveness of our exports will depend on what price we charge for them after meeting production and transport costs, apart from other costs. This makes cheaper transit transport facilities very important. <strong><br /><br />Will you clarify this a little?<br /><br /></strong>The agreed transit transport tariff should be valid for a long term. The aim is to make our export commodities more competitive than Russia’s and China’s, so the tariff must be stable to enable us to plan for years together.<br /><strong><br />There are several other issues in transit transport. Will the coal be carried in open wagons?<br /><br /></strong>You are right. Many things, big and small, will have to be solved apart from rates of transport when we negotiate transit agreements. Open wagons is one, export tax is another. We shall, of course, argue that anything covered by a transit transport agreement should be exempt from paying any export tax.<br /><strong><br />The railway policy applies to only domestic issues. Does it cover areas like accessing the most convenient ports for offering the commodity on international markets?<br /><br /></strong>The choice of ports will never be easy for the Transportation Ministry. Our Ministry has no role in this.<br /><strong><br />What are you doing to determine the category of the coal?<br /><br /></strong>Work has begun. A coal washing plant is being built inUkhaa Khudag, where Energy Resources is doing the mining. Washed coal is sold at a better price. We shall also use new technology to mix high grade coal with medium quality, so that better use is made of the deposit as a whole. Our policy is one of maximum utilisation, letting nothing be wasted. I do not see much merit in deciding everything beforehand and then sticking to it. We shall certainly have a general long-term vision and goal, but once we begin, there must be freedom to improvise, to respond to situations as they emerge. Deciding everything in advance is a sure prescription to failure. Personally, I’m happy to have an open mind.<strong><br /><br />International investors can be attracted only after an evaluation of the deposit is made according to international standards. Do we need a more thoroughly done feasibility study?<br /><br /></strong>The first feasibility study of Tavan Tolgoi was done in the 1980s and this was revised once after 2000. This covered a large area of what is now Energy Resources’ territory. Erdenes MGL has also updated this. Thus we cannot say that there is no feasibility study of the deposit. But I accept that certain modifications will be necessary to work with an investor in a part of the deposit.<br /><br /><strong>What about the reserves of Tavan Tolgoi? Are they confirmed?<br /><br /></strong>They are. The figure was confirmed by Mongolian and Soviet experts in 1988. However, we shall carry out a comprehensive review of this and reach a figure attested by international standards. Quite some work has already been done to get the reserves updated according to the Australian JORC standards. There is a possibility that the final figure will place the reserves at higher than the presently accepted is 6.4 billion tons. Application of Canadian standards showed the reserves were over 7 billion tons, of which 3 billion tons were coking coal.<br /><strong><br /></strong>More exploration will be done, especially in the eastern areas of Shar Tolgoi and Bor Tolgoi, before arriving at the final figures to be incorporated in the feasibility study. As your journal is read by professionals, they will understand what I am talking about. When Erdenet began, the estimated confirmed reserves reserve at 8 tons was 4 million tons of copper and molybdenum. Later exploration put confirmed reserves at 8 tons and also indicated probable reserve. This happened after Erdenet had been in operation for 10 years. In the same way the feasibility study for Tavan Tolgoi can be updated by adding the confirmed reserve of Tsanh and Bor Teeg areas. Further exploration can always be made.<strong><br /><br />Parliament has not favoured the division of Tavan Tolgoi into two parts, instead asking Erdenes Tavan Tolgoi to fully own the entire deposit. In what way is this an improvement?<br /><br /></strong>The Government has to implement whatever decision is taken by Parliament. The present decision gives us the opportunity to promote national entrepreneurs, and to set up a national company with international competitiveness.<br /><strong><br />Would the subsidiary status of Erdenes Tavan Tolgoi restrict its role and effectiveness?<br /><br /></strong>No. It will have the same legal status as a license holder. Its board will be constituted according to law and it will abide by the provisions of the Human Development Fund law and other such laws. I repeat that Erdenes Tavan Tolgoi will become a company to be reckoned with internationally. We shall not make the mistakes we made earlier with State-owned companies. Its shares will be assets to the people. It will be run efficiently and transparently and will be a model of prudent corporate management.<br /><strong><br />You say 30% of the company’s shares will be offered on foreign and local stock exchanges. Can our poorly developed stock exchange keep pace with foreign stock exchanges?<br /><br /></strong>The first shares will be offered to Mongolian nationals and business entities. A similar practice was followed by the Australian telecommunication monopoly company Telstra. Limting foreign participation to 30% is also nothing new. But yes, our stock exchange has to be expanded and upgraded. The Government is in the process of selecting a management team to develop the stock exchange to an international level.<br /><strong><br />Has Parliament laid down any guidelines on how to choose from among the international bidders for Tavan Tolgoi?<br /><br /></strong>Parliament has said the investor in Tavan Tolgoi should be selected through an open bid. The revised feasibility study will be given to the foreign consortiums and then they will be asked to make open bids. This does not have to be very soon. First, the national company has to be set up and begin mining operation, and then shares offered on local and foreign stock exchanges. <strong><br /><br />Parliament has said the agreement with the investor in Tavan Tolgoi will be for 15 years, not 30. How wise is this?<br /><br /></strong>Parliament will review this when it receives the draft investment agreement for discussio<br /><strong><br />How difficult will it be to adopt international standards in urban planning, construction of factories, developing infrastructure etc.?<br /><br /></strong>Parliament has emphasized the need to adhere to international standards. This is a basic requirement if Mongolia is to be like some other countries with rich mineral resources like, for example, Canada, Australia, or the Arab states. Of course our Ministry does not have the responsibility for all the work. But as far as we are concerned, we have noted our similarity with Canada and Australia regarding the primacy of natural resources, the political system and population density Our Ministry will be preparing a feasibility study of major strategic deposits according to international standards, with help from the World Bank, which will soon name its consultant. Not that we have no experience of preparing perfectly adequate feasibility studies on our own, particularly in mining. But we plan to take no chances with international acceptability.<br />Not all mining camps in the country meet international standards. This has to change. We also do not have satisfactory regulations on taking over mining operations from a company if the need arises, and on closure procedures. It may take two years to bring all this up to international standards. The other related ministries responsible for road and urban development etc. also will have to comply with international regulations.<br /><strong><br /></strong>Let us move to a personal aspect. Congratulations on being included among those who made the most impact on the nation’s economy in the first half of the year in an opinion poll jointly conducted by MMJ and the Press Institute.<br /><strong><br /></strong>Thank you. The sector for which I am responsible has made me a subject of media attention.<br /><strong><br />What recent decisions have had the most impact on our economic development?<br /><br /></strong>The Concession law is one of the most important, and I must thank the head and all members of the working group who initiated this law. This law will lead to a major improvement in the economic legal environment. Several banking laws have been very bold, like the recent one amending the Government guarantee to bank depositors.<br /><strong><br /></strong>The initial steps on Tavan Tolgoi are also important. The Parliament resolution will prove to be instrumental in starting mining there. And of course, the railway policy has to be mentioned. Politics finally gave way to economics and Mongolia now has a truly 21st–century policy.<br /><strong><br />What significant decisions failed to have the desired effects or have created public confusion?<br /><br /></strong>The compensation law comes to mind. I would not go so far as to say that it has been unsuccessful, but it has resulted in a lot of confusion. It is not clear who should apply for compensation and also who should pay it. The principles behind the law are important, but the implementation mechanism has been unclear. It is also a pity the draft on structural changes in the banking sector was never submitted to Parliament.<br />A draft setting out terms for foreign investment in specific strategic sectors has been pending before Parliament since last year. Its legal content is very good, protecting against unwanted foreign participation in strategically important sectors and allowing the State a larger share in ownership. It is modelled on Australian and German laws and its adoption would be a big step in the development of our strategically important sectors. </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-35952399601198372612010-07-26T03:25:00.000-07:002010-08-30T02:16:25.173-07:00<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZpIF-qrZRgmWvX_4tKy3V3IvSPTLg2r6HWMZ32VQZ2pPTAAlWKwwWSBKR48fkej-8IRiF02zdDFOZrg5Lr0zSMdTyiJLl3Chf_AXOCqbEHlJ5mkzw9UOH13tMFiijpMxRB5-QvHdveLY/s1600/IMG_9049.JPG"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5511129184199473042" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 400px; CURSOR: hand; HEIGHT: 267px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZpIF-qrZRgmWvX_4tKy3V3IvSPTLg2r6HWMZ32VQZ2pPTAAlWKwwWSBKR48fkej-8IRiF02zdDFOZrg5Lr0zSMdTyiJLl3Chf_AXOCqbEHlJ5mkzw9UOH13tMFiijpMxRB5-QvHdveLY/s400/IMG_9049.JPG" border="0" /></a><br /><div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhSF1-YWgo5fuH5NnB5o74i30orzDJjznlGPWe1dwv67yTEYsfoRX-btJP6zr3H5wODtCDjDTIfIbBer8x6708WZ5jowGLQb61qWqLySCDapdbXUJ34L2K0s0LBwSYLUIcNM2rJQbXprNs/s1600/IMG_9044.JPG"></a><br /><br /><br /><strong>Эдийн засгийн хөгжилд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан хүнээр Ерөнхий сайд тодорчээ<br /></strong><br /><br /><div align="justify">Эдийн засгийн<span style="font-family:arial;"> чиглэлээр тойм судалгаа хийдэг томоохон сэтгүүл болох “ The Mongolian mining journal”-ийн уламжлалт санал асуулгын дүнгээр Засгийн газрын тэргүүн энэ оны эхний хагас жилд монголын эдийн засгийн хөгжилд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан хүнээр тодорсон байна. 2010 оны эхний хагас жил нь Монгол улсын эдийн засагт онцгой сонирхолтой цаг үе бөгөөд хөгжлийн суурь болсон олон асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэж галт тэрэг хөдөлгөсөн гэж судалгаанд оролцогсод дүгнэснийг тус сэтгүүл онцолсон байна. Тиймдээ ч Ерөнхий сайд сэтгүүлчдийн бүтээлд хамгийн олон удаа нэр нь дурдагдаж, улмаар тухайн мэдээллийнхээ 77.3 хувьд нь гол эзэн байснаараа энэ номинацийг тэргүүлжээ. Таван толгой, төмөр зам гэх мэт улс орны стратегийн ач холбогдолтой их ажлуудыг хөдөлгөсөн, төрийн өмчийн компаниудыг нээлттэй болгох алхмуудыг эхлүүлж, ТУЗ-д нь иргэний нийгэм, мэргэжлийн холбоодын төлөөллийг оруулах ардчиллын салхийг хагалсан, бизнесийн шинэтгэлийн жил зарласан, эдийн засгийн форум уулзалтыг зохион байгуулсан болоод бусад олон үйл ажиллагаагаараа Засгийн газрын тэргүүн С.Батболд бусдаас онцгойрсон байна. Сэтгүүл зүйн мэргэжлийн байгууллага болох Монголын хэвлэлийн хүрээлэнтэй хамтран тус судалгааг хийжээ. Уг номинацын шагналыг “The Mongolian mining journal” сэтгүүлийн редактор Г.Идэрхангай, С. Болд-Эрдэнэ нарын сэтгүүлчид өнөөдөр Ерөнхий сайд С.Батболдод гардуулан өгсөн юм. Тэд “Эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулсан олон хүн номинацид нэр дэвшиж байснаас Ерөнхий сайд таны нэр хамгийн олон санал авсан” хэмээн тодотгож байв. Ерөнхий сайд шагналыг авсны дараа “ Засгийн газар монгол улсаа хөгжүүлэхийн тулд эдийн засгийн шинэтгэл хийхийг гол зорилтоо болгон ажиллаж байна. Энэ чармайлтыг эдийн засагчид болоод сэтгүүлчид олж харан тодорхойлж байгаад баярлалаа. Цаашид Засгийн газар эдийн засгийн шинэтгэл хийхийн тулд олон ажил хийх болно. Эдийн засгийн ардчилалд томоохон ахиц гарах болно” хэмээн дурдлаа гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээллийн албанаас мэдээллээ.</span></div></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-40143284109512629302010-07-18T20:51:00.000-07:002010-08-30T02:22:46.163-07:00...<div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf7XJ9pZcbkMEtgSwdP6fAWZH82N4OlYnJGPzj7uMHmB9o-tyfHISCh-03pSF4u1qcxi1yLQlNRkAHa6OkgSgLY4FtTdkstkeB9GfZpQDG8Ru8WtrNzrLz41D2WQ7fIXZrCYWz4WjCK1Q/s1600/gobi_woestijn.jpg"></a><strong><span style="font-size:130%;">Домог мөрөөдлийн цэнхэр говь буюу “Их нүүдэл” далласан амьдрал тэтгэх нутаг</span></strong><br /><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5511130748736851538" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 400px; CURSOR: hand; HEIGHT: 227px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOHXcqqDw8Vid5_B6wbmtH9rJR86g3J7tWDcEFAVKIPecapvisar0sWMSELUcPHQUEwJBQf-SEQ8lsJSNebIBQsKI1sQEB0Nl1pUNI8eERqdpniN1n-LMPlqdE8Ri6oG2flz7TYq2zT-I/s400/gobi.bmp" border="0" /><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">“Ийм халуун өдрүүдэд говь руу яваад ирэв үү” гэж найз маань гайхсан янзаар асуув. Хашир ч юм шиг, гэнэн ч юм шиг асуултад нь “Халуун байна, халуун байна, гэхдээ тэнд амьдрал ид буцалж байна” гэхээс өөр зүйл хэлсэнгүй. Өмнийн цэнхэр говь руу явах хүсэл минь хэд хоног чангаасан болоод ч тэр үү, говь нутагт хөл тавьсан даруйдаа цэнгэг сайхан агаараар нь цээжээ дүүртэл амьсгалав. Даланзадгад хотын нисэх буудлаас алс тэртээд хөхрөх Гурвансайхан уулс цаанаа л ихэмсэг. Нисэх буудал ч гэж янзтай тохилог цэвэрхэн юм. Хот руу сунасан шинэхэн засмал замаар давхих зуур яагаад ч юм ирээдүйд өрнөх нүсэр хөгжлийн далд чимээг энэ зам мэдрүүлэх шиг. Өөдлөх айл үүднээсээ гэдэг дээ. Хэдхэн жилийн дараа Өмнөговь энэ байтугай л зам харгуйтай болно. Тийм болохоор говь руу тэмүүлсэн их нүүдлийн нэг цувааны эхлэл нь энэ зам ч юм бил үү. Тэртээ далаад онд “улстөрийн эсэргүү” гэгдсэн Т.Галсан найрагчийг шийтгэх зорилгоор элсэн далай говьд цөлсөн гэдэг. Гэвч тэнэгэр говь нь тэмээчин сэхээтнээ тэтгэж, хат суусан эр хүн болгож төлөвшүүлсэн тухай домог мэт яриа бий. “Болохгүй бүтэхгүй” гэснийгээ хөөж туудаг газар нь алс хязгаар говь нутаг байсан нь одоо түүх болон үлдэх нь. “Говийн ганц айл” хэмээх алдарт найраг гарч ирэн иртэл эгэл боргил монгол айлын их говь нутгаа сахин үлдсэн ер бусын амьдралыг сониучирхах хүн тэр үед олон байсан юм.<br />Баян-Овоо, Заг, Сүүж, алдарт Галбын говь… Нэр нь хүртэл уярам сонсголонтой, аглаг номин говьд өнөөдөр “хайртай хүн” дэндүү олон болчихож гэсэн гашуун үнэнийг би Өмнийн говьд очсон хойноо л сонслоо. Гоморхлын аястай юм шиг хэрнээ говиороо бахархдаг, говь нутгийнхны ахуй амьдрал өөдлөнө гэдэгт итгэдэг нэгэн эрхмийн яриа. ”Говьд хүн болж төрснөөс хангайд бух болж төрсөн нь дээр” гэдэг чихэнд чимэггүй үгийг хэн гээч гайхал нь гаргаж ирсэн юм бол?! Тэр хүн лав ХХI зуунд Монголын их нүүдэл говь руу эргэнэ гэдгийг тааварлах сөхөөгүй явсан биз. Голоод орхидог байсан говь нутаг чинь Монголын ирээдүй болох гээд байна, эрхэм анд минь. Үүц баялгаа задлаа ч үгүй байхдаа л Өмнөговь гэдэг нэр дэлхийн чихийг алт болголоо. Удахгүй Солонгост мөнгө олохоор одогсдын цуваа баялагт тэмүүлсэн нүүдэл дунд саарч, анир чимээгүй, аглаг зэлүүд нутаг хэдхээн жилийн дараа үйлдвэрийн хүчит нүргээн, галт тэрэгний гавшгай хурдаар солигдон үй түмэн хүмүүсийн амьдрал буцалсан шинэ талбар болон хувирах нь. Залуус гэр бүлээрээ, анд нөхдөөрөө говь нутагт амьдрал бий гэдэгт итгэн, хүлгийн жолоогоо Өмнөговь руу хэдийнэ хандуулжээ.<br />Их нүүдлийн шинэ давалгаа<br />Уурхай дагасан амьдралын эхний үр өгөөжийг Цогтцэцийчүүд амсаж сууна.<br />“Ажилгүй хүмүүсээ яах билээ” гэж гайхшаа барж байсан нь ердөө хоёр жилийн өмнөх явдал, одоо бол хуучирсан дурсамж. Алслагдсан, бөглүү нэрийг олон жил зүүсэн энэ сум өдөр ирэх бүр өнгө засч, ганц Цогтцэций ч гэлтгүй Даланзадгад, Баян-Овоо, Манлай зэрэг таван сумын иргэд “Энержи Ресурс” компанийн ажилчдын ихэнх хувийг бүрдүүлжээ. Эхэндээ “Энержи Ресурс”-ийнхэн орон нутгаас 20-иос доошгүй хувийг ажлын байртай болгоно гэж төлөвлөж байж. Харин “Ухаа худаг” төсөл эхэлсэн жил хүрэхгүйн хугацаанд нутгийн иргэдийг мэргэжшүүлэн ажилчдынхаа 40 гаруй хувийг Өмнөговиос бүрдүүлжээ. Лав л Цогтцэцийчүүд ажилгүй гэх зовлонгоос бүрэн ангижирсан гэнэ. Ажилчдын хотхон Галерей кэмпэд байрлах зуураа хэд хэдэн хүнээс “Хаанаас ирээд ажиллаж байгааг нь” лавлавал ямар ч эргэлзсэн зүйлгүй ”Цогтцэцийгээс” гэж хариулах. Нэг хэсэг Цогтцэций сум эзэнгүйдэх аюул нүүрлэж байсан бол одоо эндхийг чиглэгсдийн тоо бараг гэрлийн хурдаар нэмэгдэх болжээ.<br />Л.Энхжаргал гэгч бүсгүйтэй уулзах боломж олдов. Манлай сумаас Цогтцэцийд ирээд амьдрал ахуй нь дээшилж яваа жирийн л эмэгтэйчүүдийн нэг. Одоо тэрээр “Ухаа худаг” уурхайд шинэ цагийн “үлэг гүрвэл” гэгдэх аварга белаз жолоодож байна. -Эмэгтэй хүнд дэндүү ахадсан ажил биш үү? гэж түүнээс асуухад,-Үгүй дээ, би энэ ажилдаа маш дуртай. Сайн жолоодоод сурчихвал илүү том белаз жолоодоно” хэмээн итгэлтэй нь аргагүй хариулав. Орхон аймгийн уугуул, Н.Наран-Эрдэнийн гэр бүлийнхэн энд амьдралаа цоглоохоор иржээ. Нийслэлд Уул уурхайн сургуулийн уулын ашиглалтын инженер мэргэжлээр дүүргэсэн залуу “Цогтцэцийд очсон байхад ажил олдож л таараа” гэж зүтгэсээр байгаад хүрч ирсэн тухайгаа ярьж байна. Алс говь нутагт халбага сэрээ, аяга энэ тэрхэнтэй л ирсэн тэр хоёр анх айлын хажуу гэр хөлсөлж амьдарч байж. Одоо тэгвэл Н.Наран-Эрдэнэ уурхайн хүнд машин механизмын оператор болчихсон, хэнээс ч дутагдахааргүй сайн, сайхан амьдарч явна.<br />Цогт-Овоо сумын уугуул С.Пүрэв-Очир, түүний гэргий Б.Энхсувд гэж шижигнэсэн залуу гэр бүл. Пүрэв-Очир өөрөө уурхайд операторчин, харин эхнэр нь Оффиснет компанид ажилладаг ажээ. Морин хуур урлах хообийтой тэрээр анхлан уурхайн лабортарийн дээжигчээр ажиллаж байж. Одоо тэрээр “Би жижиг оврын машин унаж явсан болохоос биш 773 белаз жолоодож ч үзээгүй хүн. Бүх зүйлийг эхнээс нь сурсан” хэмээн ярив.<br />Ажиглаад байхнээ, Цогтцэцийчүүд шинэ юм сурч мэдэх зорилго тэмүүллээр дүүрэн, эрвийх дэрвийхээрээ зүтгэж байна. Яваандаа энэ сум баруун бүсийн хөгжлийн төв болох гэж байгаа учраас ажилгүй гэж гараа хумхин суух хүн ер алга.<br />Монгол залуус орчин үеийн техник технологиудыг амархан эзэмшдэг нь гадаадын мэргэжилтнүүдийн сэтгэлд их хүрдэг байна. Ямартаа л “Монголчууд өөр юм аа. Хүн хэлээгүй, заагаагүй байхад л харж зогсож байгаад сурчих юм гэж гадаад багш нар шагширдаг” хэмээн Ухаа худаг уурхайн засварын төвийн мастер Ц.Ууганбаатар хэлж байхав. Өмнөговь аймагт ажил олдохгүй биш, харин ч цалингийнх нь хэмжээгээр байгаа ажлаа голох хандлага бий болсон тухай нутгийн нэгэн хүнээс сонслоо. Манай улсын аль суманд байдаг ажилгүй, налайсан хүмүүсийг Ханбогд, Цогтцэцийгээс олж харна гэвэл бүтэхгүй гэж тэрээр хэлж байна. 1960-70-аад онд Эрдэнэтийн чиглэсэн их нүүдэл дундаас, “Эрдэнэтийн овоо өнгөтэй байна<br />Энэ зууны царай байна аа гэсэн дуу цуурайтсаар өнөөгийн Орхон аймаг сүндэрлэн боссон. Эрдэнэтийн Хүдрийн ил уурхайн дарга Н.Бямбадорж “Намайг сургуулиа төгсөөд энд ирж байхад нэг ч айл байгаагүй. 30-хан жилийн дотор ингэж хөгжих гэж” хэмээн хэлж байсан нь санаанд үлджээ.Аагим халуун өдөр хэрнээ хуурай шороогоор шуурсан саяхны нэгэн өдөр Цогтцэцийд 150 айлын орон сууцны шав тавих ёслол болов. Газар ухагч хүчит трактор эхний хорооллын суурийг тавих ёс үйлдэн аврага шанагаараа шороо хутгах мөчид Цэцийчүүд ер бусын хөөр догдлолд автсан нь илт. Говь нутгийг бараадаж ирсэн дээ алдсангүй ээ гэж, миний архан талд зогсож буй нэгэн залууг хэлэхэд хажуудах нь “Харин тийм ээ. Удахгүй Цэций хороолол баригдаад ирэхээр бидний араас өч төчнөөн залуус говь руу шилжиж ирэх байх. Хаана амьдралын сайхан орчин бүрдэнэ, тэр рүү хүн тэмүүлдэг хойно доо” гэж шивэгнэх аядан хариулав. Говь руу.. Энэ үг шинэ цагийн залуусын уураг тархинд ийнхүү сууж эхэлж байна.<br />Цогтцэций хот болж өргөжихөөр төмөр зам, дэд бүтэц гээд бүтээн байгуулалт хар аяндаа өрнөнө. Тэр бүхэнд ажиллах орон тоо хэрэгтэй. Ойрын хугацаанд шинээр 1500-3000 хүн Цогтцэцийд ажлын байртай болох нь гэсэн судалгаа ч гарчээ.<br />Говь рүү чиглэсэн нүүдлийн цуваа ойрын хэдэн жилд бүр эрчимжих нь тодорхой аж. Олон улсын судалгааны Касталиа байгууллага “их нүүдэл”-ийг урьдчилан харсны дүнд Ханбогд суманд хүн амын өсөлт ихээхэн мэдрэгдэхийг тооцоолжээ. Уг судалгаагаар бол Оюутолгой уурхайн ажил байгаа энэ үед 3000 хүн, дараагийн гурван жилд энэ тоо 12000-д хүрч, улмаар 15 жилийн дараа гэхэд 20000 болж нэмэгдэх тооцоог гаргажээ. Үүнийг хүн амын бүтцээр нь авч үзэх юм бол нийт хүн амын 3000 орчим нь сумын оршин суугчид, 1000 гаруй нь уурхайчид, 4000 орчим нь уурхайчдын гэр бүлийн гишүүд, 4000 орчим нь шилжин ирэгсэд байх гэнэ. Энэ мэтээр их говь нутагт яваандаа хүн амын тодорхой төвлөрөл үүсэх нь эргэлзээгүй болжээ. Гадны орны нэгэн жишээг дурьдахад, Индонезийн зэс алтны Гразберг уурхайг анх нээгдэхэд онгон зэлүүд энэ нутагт хэдэн зэрлэг ан амьтан, урц овоохойд амьдардаг цөөхөн тооны хүн л амьдардаг байж. Харин уурхайг 30 гаруй жил олборлосны дараа орд дагасан томоохон хот үүсч, өнөөдөр 100 гаруй мянган хүн амтай болсон байна. Индонезийн Жакарта болон бусад мужаас Гразберг руу чиглэсэн хүн амын томоохон нүүдэл бий болжээ, яг л манай Монголд болж байгаа их нүүдэл шиг.<br /><br />Ханбогд сумыг 30-50 мянган хүн амтай хот болоход “Оюутолгой” ХХК-ийн зүгээс шат дараатай ажлууд хийхэд бэлэн гэж нэгэн удирдах ажилтан нь мэдэгдэж байсан. Тэгвэл Ханбогдод нь хөгжил төвлөрөхөөр Манлай, Баян-Овоо нь бас өргөжих нь мэдээж.<br />2015 он хүртэл говийн бүсэд хэрэгжих “Оюутолгой, Тавантолгойн уул уурхайн олборлох болон боловсруулах үйлдвэрийг түшиглэн бүс нутгийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх хөтөлбөр”-т тусгаснаар бол Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь, Говьсүмбэр аймгийн хэмжээнд нийт 150 орчим мянган иргэн оршин сууж байна. Хэдхэн жилийн дотор энэ тоо хэрхэн нэмэгдэхийг одоогоор яг таг хэлдэг хүн байхгүй. Зөвхөн Өмнөговь аймагт гэхэд 2008 оны эцсээр 47740 хүн амтдарч байсан бол өнөөдөр 51800-д хүрчээ. Хоёрхон жилийн дотор хүн ам нь 10000-аар нэмэгдэж. Энэ нь хот газраас говь руу шилжин ирж буй хүмүүсийн тоо. Говь нутагт ийнхүү хөл хөдөлгөөнд орж эхэллээ. “Говийн ганц айл” гэж хэмээгдэн цагт “эзэнгүйрэх” шахсан домог мөрөөдлийн цэнхэр говьд нүүдэл дагасан амьдрал буцалж байна. “The Mongolian mining journal” дараа дараагийн дугаартаа “Говь руу нүүж байна” булангаа үргэлжлүүлэх болно</span> </div><br /><div align="justify"></div><br /><div align="right"><strong>2010.07.09</strong></div></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-76243005273223904182010-07-05T21:31:00.000-07:002010-08-30T02:27:38.390-07:00...<div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgADOX8N9Iafm7PmdvudWI8Q3hb2FVLjPux8dzL9EdW1scq3rTMfcfl4OKshMjQkvpsRr2cGKpmZ7mLvD2v_AmgC780mqiAbUHSsE_XWzAysARgJipVWyEmZTrT2e7QU5J6bZ5BOrDIbxM/s1600/gobi_mountains.jpg"></a><strong>ГУРВАНТЭСЭЭС ХОНГКОНГ РУУ НИСЭХ БОЛНО</strong>
<br /><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5511131816879869586" style="DISPLAY: block; MARGIN: 0px auto 10px; WIDTH: 400px; CURSOR: hand; HEIGHT: 267px; TEXT-ALIGN: center" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhO8Sb7bTveYSClBxPA0g7CizbMSGwUxOTUCkFj2d8w32MK0fGwUmwhPt2z4oR5hB2yxmL0hHotHD5Fjnmt4Qunf6oOeWRvYyPEYcQRXkrFviDOT9bNDRc5cSUpzKnS2T3wY-8E8RYsXIk/s400/IMG_6506.JPG" border="0" />
<br />
<br />Уул уурхай дагасан их бүтээн байгуулалт өмнийн говьд өрнөж байна. Оюутолгой, Тавантолгой гээд Монгол Улсын хөгжлийг түргэтгэх учиртай баялаг орд газруудад түшиглэсэн томоохон хот, суурингууд хэдхэн жилийн дараа сүндэрлэн босч, Өмнөговь бүс нутгийн хамгийн хөгжсөн аймаг болно гэдэгт орон нутгийн удирдлага болоод ард иргэд итгэж буй. “Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй” ТББ-ын сэтгүүлчид Өмнөговь аймгийн Засаг дарга Б.Бадраатай ярилцлаа</em>.</span>
<br /><span style="font-family:arial;">
<br /><div align="justify">
<br /><strong>Сүүлийн үед “уул уурхайн өгөөж” гэж ярих боллоо. Энэ өгөөжийг хамгийн түрүүнд хүртэх учиртай улс нь өмнөговьчууд ч гэдэг. Тавантолгой ХХК-ийн 51 хувь нь орон нутгийн өмчлөлд байдаг. Өмчлөлийнх нь дагуу та “Нутгийн хишиг” нэрээр өмнөговьчуудад 50 мянган төгрөг тарааснаас болж багагүй хэл ам дагуулсан. Энэ хөтөлбөр одоо хэрэгжиж байгаа юу?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-Тавантолгойн ХХК-ийн уурхайн 51 хувийн өмчлөлийн ногдол ашгийг орон нутаг жил болгон авдаг. Ашгаасаа шалтгаалаад 7-13 тэрбум орчим төгрөг Өмнөговь аймагт ордог юм. Мэдээж үүнээс тодорхой хэсгийг улсын орлогод төвлөрүүлнэ. Мөн орон нутгийн бүтээн байгуулалтын ажлуудад зарцуулна. Оюутолгой, Тавантолгой гэх мэт томоохон ордууд манай аймагт байдаг учраас уул уурхайгаас олсон ашгийг орон нутагт давуу эрхтэйгээр зарцуулах боломж бий гэж бид үздэг. Тийм ч учраас бид 2008 оны сонгуульд оролцохдоо “Нутгийн хишиг” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр шийдсэн. Ингээд бид үүнийгээ мөрийн хөтөлбөртөө оруулж 2008, 2009 онд тус бүр 50 мянган төгрөгийг иргэддээ олгосон. Энэ бол болж бүтэхгүй зүйл биш. “Нутгийн хишиг”-ийг иргэддээ олгосноор ядахнаа Өмнөговийн иргэдийн бүртгэлээ сайжруулсан. Нэг удаад 50 мянган төгрөг олголоо гэж үзье. Өмнөговь аймаг 50 гаруй мянган хүн амтай. Тэгэхээр 2.5 тэрбум төгрөг шаардагдана биз. Цаашдаа “Нутгийн хишиг” хөтөлбөр хэрэгжинэ. Харин мөнгө хүртээх хэлбэрийн хувьд өөр байх болов уу. Үйлдвэр байгуулаад, түүнийхээ хувьцааг иргэддээ өгвөл илүү үр ашигтай байж магад. Гурван тэрбум гаруй төгрөгөөр Мах комбинат байгуулахын тулд бид техник, эдийн засгийн үндэслэлийг нь боловсруулчихаад байгаа. Тэнд хөргөх зоорь, мах нядалгааны газар, за тэгээд тахиа, гахайны аж ахуй хүртэл хөгжүүлэх ёстой. Өмнөговь аймагт уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжсөн байх үед уул уурхайн компани, аж ахуйн нэгжүүдийн ажилчдын хүнсний хэрэгцээг зайлшгүй хангах шаардлага гарна. Мах комбинат байгуулчихвал наад зах нь хэчнээн хүнийг ажлын байраар хангах билээ. Оёдлын үйлдвэр байгуулах тухай бас яригдах байх. Эрээнээс ажилчдын баахан хувцас авчирч байхын оронд эндээ Оёдлын үйлдвэр барьчихвал хамаагүй дээр. Өмнөговьчууд өөрсдөө уурхайн ажилчдын хувцас хэрэглэл оёод байж чадна. Ядаж уул уурхайгаас олсон мөнгө маань нутагтаа үлдэнэ. Өмнөговьд “Бизнесийн зөвлөл” байгуулагдсан. Энэ зөвлөл миний сая онцолж хэлсэн ажлуудыг хийх ёстой. Ухаа худаг, Нарийнсухайт ч юм уу, уул уурхай хөгжих гол газруудад шаардлагатай зүйлсийг нь нийлүүлдэг үйлдвэрүүд маш чухал. </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-<strong>Өмнөговь аймгаас улс орны хөгжил дэвшилтэй холбоотой олон зүйл шалтгаалах нь. Орон нутаг уул уурхайн ашиг орлогыг хүртэх давуу эрхтэй гэдэг утгаараа аймгийн хөгжлийн бодлоготойгоо хэр уялдах вэ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">Өмнөговь аймгийг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх төлөвлөгөө бий. Хүн амын тоо тэгж өснө, ажилгүйдэл тэдэн хувь буурна, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн тийм хэмжээнд очно гэсэн ерөнхий үзүүлэлтийг төлөвлөгөөнд тусгасан. Амьдрал бас сонин л доо. Хүмүүс говь нутгийг мэддэггүй байсан. Элсэн цөл дунд баахан хөрслөг бор хүмүүс амьдардаг, бараг говьд хүн болж төрснөөс хангайд бух болж төрсөн нь дээр ч гэж ярьдаг байлаа. Өнөөдөр говьд хайртай хүн олон болчихож. Говь нутаг бол байгалийн эрс тэс уур амьсгалтай, хатуу ширүүн нөхцөлтэй. Жилийн ихэнх улиралд нь цас, шороогоор шуурдаг. Ийм л нөхцөлд өмнөговийнхон хот газар бараадалгүй амьдарч ирсэн. Уул уурхай гэж энд тэндгүй пижигнэж, бэлчээр нутаг сүйдэж, мал сүрэг хорогдож байсан ч нутаг орноосоо дайжсангүй ээ. Өмнөговьчууд маш хүнд бэрхшээл туулж яваа. Нүүрс тээвэрлэлтийн замын хажууд нутгийн иргэд маань хохирдог. Яг үнэндээ Тавантолгойд хайртай болсон Хөвсгөлийн нөхөрт ямар ч утаа тоос хамаагүй. Тийм болохоор Өмнөговийн иргэд уул уурхайн өгөөж хишгийг давуу эрхтэй хүртэх ёстой. Гэтэл “Нутгийн хишиг” хөтөлбөрөөсөө болоод би маш их хэл аманд орсон. Бадраа гэдэг нөхөр Өмнөговь гэдэг тусгай улс байгуулаад хэдэн хүндээ мөнгө тарааж суудаг гэж боддог хүн олон бий. Уул уурхайгаас болж өмнөговьчуудын эрүүл мэнд, байгаль экологи ихээхэн хохирч байгаа болохоор “Нутгийн хишиг” хөтөлбөр хэрэгжүүлье гэж бодсон юм. </div>
<br /><div align="justify">Гэхдээ Оюутолгой, Тавантолгой орд нэгэнт Монголын ард түмний өмч учраас ашиг орлогыг нь бүх ард түмэнд шударгаар хувааж өгөх ёстой гэдэгт би санал нэг байгаа. </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify"><strong>-Өмнөговь аймгийн хөгжлийн дүр зургийг та хэрхэн төсөөлж байна вэ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">Манай аймаг ойрын таван жилд асар хурдтай хөгжинө. Хөгжлийнхөө торгон ирмэгт ирсэн. “Ухаа худаг” төсөл хэрэгжиж байгаатай холбоотойгоор Гашуунсухайтын хилийн боомт хүртэл 250 километр зам тавих ажил явагдаж байна. Удахгүй Шивээхүрэнгийн боомтоос Гашуунсухайтын нүүрсний уурхай хүртэл 60 километр замын ажил эхэлнэ. Хоёр боомт 24 цагийн үйл ажиллагаатай боллоо. Мөн уул уурхайн том төслүүд хэрэгжихээр дэд бүтцээс авахуулаад дулааны цахилгааны станц шинээр барих шаардлагатай болно.</div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify"><strong>Говьд хайртай хүн олон болчихож гэж та хэллээ. Өмнөговь руу чиглэсэн их нүүдэл эхэлж байна. Энэ нь аймагт хүн амын төвлөрөл үүсгэхээс гадна хүн амын бүтцэд томоохон өөрчлөлт оруулах хандлага ажиглагдаж байгаа. Яваандаа хот төлөвлөлт гэж том асуудал гарч ирэх байх. Энэ тал дээр аймгийн удирдлага ямар зохицуулалт хийх вэ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-Даланзадгад Улаанбаатар шиг болохгүй ээ. Яагаад ингэж хэлэв гэхээр уул уурхайн томоохон олборлолт зөвхөн сумдад өрнөж байна. Тэгэхээр Даланзадгад ганцаараа хөгжинө гэж ойлгож болохгүй. Даланзадгадын баруун талд, 300 гаруй километрийн зайд орших Гурвантэс гэж сум бий. Энэ суманд хүн амын төвлөрөл үүснэ. Гурвантэсийн нутаг дэвсгэрт Шивээхүрэнгийн хилийн боомт байдаг. “Шинхуа МАК”, “Монголын алт”, “Өмнийн говийн элс” зэрэг томоохон компани энд үйл ажиллагаа явуулж байгаа.Тиймээс бид Гурвантэсийг хот болгохоор ирээдүйн төлөвлөгөөндөө оруулчихсан.
<br />“Оюутолгой” төсөл хэрэгжиж байгаа Ханбогд сум байна. Удахгүй 20 орчим мянган хүн амтай хот болно. Цогтцэций сум бас хот болж өргөжинө. Өмнөговь аймаг бол улсдаа хамгийн том газар нутагтай. Том газар нутагтай, цөөхөн хүн амтай учраас гурав, дөрвөн газар хот байгуулагдана. Тийм болохоор Даланзадгад хотод хэт бөөгнөрөл үүснэ гэж болгоомжлох зүйлгүй. Гэхдээ говь руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн маш их. 2008 оны эцсээр Өмнөговь аймаг 47740 хүн амтай байсан бол өнөөдөр 51800-д хүрсэн. Энэ бол шилжин ирж буй хүмүүсийн тоо. Шилжүүлэгт огт хамрагдаагүй буюу Оюутолгой, Тавантолгойд түр хугацаагаар ирж ажиллаж буй хүмүүсийн тоог гаргавал үүнээс хамаагүй их болно. </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify"><strong>Гурван газар хот байгуулагдах юм байна. Хот төлөвлөлтийг ямар байдлаар хийх вэ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-Бүх сумдын газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг хийгээд дуусч байгаа. Хоёр жилийн өмнөөс Гурвантэс, Ханбогдын хот төлөвлөлтийг үндсэндээ хийчихсэн. Тэгэхээр 2021 он хүртэл бидэнд ийм тийм гэхээр саад учрахгүй. Зарим нэг газар сум байгуулчихаад гэнэтхэн л хүн ам нь дийлдэхээ болилоо, одоо дахин нүүе сууя гэдэг шүү дээ. Манай говь нутагт ийм асуудал үүсэхгүй. Өмнөговь аймаг Даланзадгад, Гурвантэс, Ханбогд, Цогтцэций гэсэн дөрвөн нисэх буудалтай. Гурвантэсийн онгоцны буудал удахгүй олон улсын нисэх буудал болж өргөжинө. Заавал Улаанбаатараар дамжих биш, эндээсээ Бээжин, Хонконг руу нисдэг болно. Иргэний нисэхийн ерөнхий газраас мэргэжлийн хүмүүс ирээд буудлаа өргөтгөх талаар ярьж байгаа. Холбогдох яамд үүнийг шийднэ гэдэгт итгэж байна. Тэгэхээр дагуул хотууд хөгжих нь гарцаагүй юм. </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify"><strong>-Өмнөговь аймагт том хот суурингууд баригдаж, их бүтээн байгуулалт өрнөх нь мэдээж. Гэхдээ уурхай дагасан амьдралд байгаль экологийн хор хохиролтой өч төчнөөн асуудал босч ирдэг. Энэ бүгдийг эхнээс нь цогцоор нь шийдэх боломжтой юу?</strong> </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">Уул уурхайн компаниуд нөхөн сэргээлт хийнэ гэж том ажил бий. Байгаль орчны төлөвлөгөө батлуулахаар Байгаль орчны газар, сумдын дарга нараар явдаг шүү дээ. Ашигт малтмалаа маш эрчимтэй олборлоод хэдхэн жилийн дотор хөгжсөн хэрнээ байгаль экологи нь сүйдчихсэн орнуудын бэлэн жишээ байдаг. Ийм байдалд хүрэхгүйн тулд та нар атга шороо өгсөн ч эргээд тэндээ юм хийлгэж байгаач гэж би сумдын дарга нартаа хэлдэг. Нөхөн сэргээлтийг маш сайн хийлгэж байх ёстой л доо. Хамгийн гол зовлон бол ан амьтдын хохирол. Нутгаасаа дайжиж алга болоод байгаа хулангуудыг бид яаж торгоох вэ. Төмөр зам тавиад өдөр шөнөгүй нүүрс зөөгөөд ирэхийн цагт хулангуудыг тогтоож барихад хэцүү болно. Харамсалтай нэг зүйл хэлье. Өнгөрсөн жил Өмнөговь аймагт зуд нүүрлэж, өдий төдий мал хорогдлоо. Аргал, янгир идэх өвсгүй болж маш олноороо нэрвэгдсэн. Манай байгаль хамгаалах газрын хүмүүс уул хаданд өвс тэжээл тавьж, ганц нэг аргал янгир ч болов аврахыг хичээсэн. Газрын хөрсийг онгилж авсан ч тэндээ мод, ногоо тарьж болно. Нөхөн сэргээлт гэж үүнийг л хэлээд байгаа хэрэг. Компаниуд энэ тал дээр өөр өөрсдийнхөө хэмжээнд тодорхой ажлууд хийж байгаа. Харин ан амьтдаа дайжуулахгүй, үрэгдүүлэхгүй байх тал дээр яах вэ гэж байгаль орчныхон ярьж байгаа. Яг тэгээд хийчихнэ гэсэн тоймтой зүйл алга.</div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">- <strong>Өмнөговийн гүний усны нөөц бол маш эмзэг сэдэв. Ирэх арваад жилийн дотор аймгийн усны хэрэгцээ долоо дахин нэмэгдэнэ гэсэн судалгаа бий. Гэвч Дэлхийн банкны гаргасан судалгаагаар бол одоогийн гүний усны нөөц 15-20 жилийн дотор шавхагдах нь. Ус тойрсон асуудал 100, бүр 200 жилийн дараа ч яригдах зүйл шүү дээ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-Балгасын улаан нуурын цэвэр усыг тодорхой хугацаагаар ашиглая гэсэн судалгааг эрдэмтэд хийсэн байдаг. Говь нутагт ус гэдэг чандмань эрдэнэ. Хөдөөний малчин эрэлд яваад хатаж үхсэн гашуун сургамж бий. Малчид гайгүй бэлчээр сонгох гээд хамаг малаа хил рүү оруулчихсан. Тэнд худаг байхгүй. Өвс ногоотой ч гэсэн малчин усгүй бол яаж амьдрах билээ. Балгасын нуур орчим гүний усны нөөц их байгааг тооцоо судалгаагаар тогтоогоод 50, 60 жил ашиглаж болно гэж байгаа. Гэхдээ бид үүнийг баталгаатай гэж үзэхгүй. Миний бодлоор уул уурхайн олборлолтын хэмжээнд тааруулж усны нөөцийг 40, 50 жилээр яриад байх шиг. Хэрлэн, Орхон мөрний усыг говь руу татна гэдэг. Үнэндээ тэр сайхан элбэг дэлбэг усыг нааш нь татвал бас л сөрөг үр дагавар гарна. Байгалийн зохилдолгоог хүн өөрчлөх гэж оролдох тусмаа эргээд хор хохирлыг нь амсаж л таарна. Үнэхээр Хэрлэн, Орхоныг говь руу татаж болдогсон бол сайхан л байна. Говь нутагт нэг том гол мөрөн урсаад… </div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify"><strong>Хилийн боомтууд түрүүчээсээ 24 цагийн үйл ажиллагаанд шилжин “олон улсын” гэсэн тодотголтой болох гэж байна. Хилийн боомтууд өргөжих нь орон нутагт хэр өгөөжтэй вэ?</strong></div>
<br /><div align="justify"></div>
<br /><div align="justify">-Би яг энэ асуудлаар Засгийн газарт шүүмжлэлтэй ханддаг. Төр, засгаа төлөөлөн Өмнөговьд аймагт ажиллаж байгаа мөртлөө яагаад Засгийн газрын эсрэг юм яриад байна гэж хэлдэг хүмүүс бий. Хариуцлагагүй зүйл яримааргүй байна. Гэхдээ уул уурхайн зарим компанийн шахалтаар эрх мэдэлтнүүд шийдвэр гаргаад байдаг биш байгаа даа. Нүүрс экспортолж, хилийн боомт ажиллаж байгаа нөхцөлд цаашдаа боомт төчнөөн сая тонн нүүрс гаргана гэх зэргээр урьдчилан нарийн тооцож хийдэггүй. Хилийн хоёр боомтыг 24 цагийн үйл ажиллагаатай болгох Засгийн газрын тогтоол гараад хэчнээн сарын нүүр үзэж байна. Гэтэл 24 цаг ажиллахгүй л байна шүү дээ. Ажиллах хүчний орон тооны асуудлыг одоо болтол шийдээгүй. Анх өдөрт найман цагаар 20 хүн ажиллаж байсан. Тэгвэл 24 цагаар ажиллабал энэ тоо хоёр дахин нэмэгдэх нь. Ажиллах хүний орон тоо нэмэгдэхээр тэдний амьдрах орчныг шийдэх болно. Цалин мөнгөний асуудлыг шийдэх хэрэг гарна. Энэ бүхнийг нэг мөр болгоогүй байж нүүрсээ өдөр шөнөгүй гаргаад бай гэж болохгүй биз дээ. Тогтоол шийдвэрүүд энэ мэтээр амьдрал дээр хэрэгжихгүй байна. Боомт томрохын хэрээр иргэдэд ач холбогдолгүй болж байгаа. Яагаад ингэж хэлэв гэхээр боомтоор том том машинаар нүүрс гаргах гээд байдаг. Гэтэл боомтоор эргээд Монгол руу будаа, гурил орж ирдэг баймаар байна. Хятадын Засгийн газар нэг хүнд нэг л уут гурил, будаа өгч оруулна шүү гэдэг. Үүнээс болж монголчууд ядарч зүдэрч байгаа. Байдал ийм байхад нүүрс гаргах тухай л яриад байх юм. Миний бодлоор нүүрс гаргадаг компаниудын шахалтаар боомтыг 24 цагийн үйл ажиллагаанд шилжүүлэх шийдвэр гаргасан юм биш байгаа. Төр засаг хамгийн гол нь иргэдийнхээ эрх ашгийн төлөө үйлчилж байх ёстой биз дээ.Даланзадгад хотын Дулааны цахилгаан станцын талаар сүүлийн үед таагүй мэдээ сонсогдох боллоо. Өнгөрсөн хоёрдугаар сард станцын хуваарилах байгууламж дээр осол гарч багагүй хохирол амссан. Мэдээж Тавантолгой, Оюутолгой ордын дэргэд цахилгаан станц барих тухай ярьж байгаа ч энэ нь цаг хугацаа шаардах ажил. Тэр хүртэл ганц станцаа яаж хэвийн ажиллуулах вэ?Үнэхээр тийм. Уурхай түшсэн цахилгаан станц наад зах нь хоёр, цаад тал нь дөрвөн жилийн дараа баригдана. Үүнийг хүлээгээд бид зүгээр сууж болохгүй. Өмнөговийн Дулааны цахилгаан станцын талаар олон жил ярьсан. Хэн нэгэн улстөрчтэй холбож ч ярьсан. Тийм биш ээ, уг нь их аятайхан цахилгаан станц баригдсан юм. Барьсан хүмүүс нь хэд хэдэн орны эрээвэр хураавар тоног төхөөрөмж авчирч нийлүүлээд хийсэн ч боломжийн цахилгаан станц байв. “Монголчилно” гэж ярьдаг даа, станцын нэг боолт нь унангуут оронд нь төмөр утсаар бэхлээд орхино. Ингэсээр байгаад станцыг өрөвдмөөр болгочихсон. Мэргэжлийн хүмүүс их дутагдсан даа. Станц зогссоноос болж өмнөговьчууд өвлийн хүйтнийг зүдэрч өнгөрүүлсэн. Харин сүүлийн үед станцын хэвийн үйл ажиллагааг сэргээх зорилгоор нийтдээ 600 гаруй сая төгрөг зарцууллаа. Өмнөговь аймаг хөгжиж байгаа. Улаанбаатар руу чиглэсэн нүүдэл Өмнөговь руу эргэж байна.Гэхдээ хөгжихийн тулд гэрэл цахилгаан, зам харгуй нь бүрэн бүтэн байх ёстой. Одоогоор Гурвантэс сум урдаас цахилгаан авдаг. Мандал-Овоо, Цогт-Овоо сум хойноосоо төвийн эрчим хүчний нэгдсэн системд холбогдчихно. 15 сумаас гурвынх нь цахилгаан хангамжийг цогцоор шийдэх юм. Ноён, Сэврэй сум удахгүй Гурвантэсээс цахилгаан авчихна. Түүнээс гадна Даланзадгад болон зургаан сум дулааны цахилгаан станцаар холбогдсон. Зургаан сумын цахилгаан хангамжийг Даланзадгадын Дулааны цахилгаан станцад 3.9 сая долларын өртөг бүхий өргөтгөл хийж шийднэ. Эрчим хүчний удирдах зөвлөл ТЭЗҮ-ийг нь шийдчихвэл 2010 оны долдугаар сараас өргөтгөлийн ажил хийгдэнэ. Одоо бид ирэх жилээс Баян-Овоо, Манлай сумын цахилгааны асуудлыг шийдэх ёстой. Ирэх жил Өмнөговь аймаг байгуулагдсаны 80 жилийн ой болно. Ойн үеэр бид гэрэл цахилгаангүй сууж болохгүй. Ярилцлагынхаа төгсгөлд “Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй” ТББ-ын хамт олонд талархал илэрхийлье. Манай говь нутагт өрнөж байгаа их бүтээн байгуулалтын талаар олон сайхан мэдээ, мэдээллийг монголчууддаа түгээнэ гэдэгт итгэж байна.
<br />Тэмдэглэсэн Г.Идэрхангай</span></div></div>
<br />Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-91460891897972564332010-06-23T01:25:00.000-07:002010-08-06T03:52:12.070-07:00...<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-_kfBEPCyDcTKrD5jYY3aoPUljup4KwizbFgBHcTeUv82drH_KyrWcv6a9IOM6rR4e9b_8EyS1tSMVjGf1L88CdCh9ZtGqWJua3kyUgzpO8NGdjcKR3DFcK7wa1YNgB-yzUrsNKTDHRE/s1600/oronnutag0617.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5485883271705787826" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 137px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-_kfBEPCyDcTKrD5jYY3aoPUljup4KwizbFgBHcTeUv82drH_KyrWcv6a9IOM6rR4e9b_8EyS1tSMVjGf1L88CdCh9ZtGqWJua3kyUgzpO8NGdjcKR3DFcK7wa1YNgB-yzUrsNKTDHRE/s200/oronnutag0617.jpg" border="0" /></a><br /><br /><br />“<strong>Орон нутгийн хэвлэл мэдээлэл” хэмээх халуун ам бүл өнөржсөөр....</strong><br /><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Талархал хүлээсэн “Хуулийн төсөл”</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">Цагаан ордны тэргүүн Барак Обамад сенатч Б.Кардины санаачилсан хуулийн төсөл ихэд таалагджээ. Яг энэ “сэдвээр” Сенатын танхим халуухан хэлэлцүүлэг өрнүүлэх гэж буйг хэвлэлүүд мэдээлжээ.“Сониныг сэргээх тухай” буюу “Newspaper Revitalization act” хуулийн төсөл боловсруулснаа зарласнаас хойш Мэриленд мужийн эрхэм сенатчид хэвлэлийнхэн “хайр зарлах” нь холгүй байгаа юм. Өнөө маргаашгүй дампуурлын ирмэгт байгаа сонины эрхлэгч нар хүртэл түүн рүү талархлын үгтэй цахим захидлаа илгээсээр. Ямар сайндаа Барак Обама хуулийн төслийг яаралтай баталж өгөхийг хууль тогтоогчдод уриалж байх вэ. Интернэтийн хурдад ялагдан, санхүүгийн асар их хохирол амсч, уншигчдын арми нь өдөр өдрөөр суларсаар байгаа хүчирхэг сонинуудыг аврах талаар Америкийн хэвлэлийн магнатууд ойр ойрхон хэлэлцүүлэг өрнүүлэх болов.Ноднин өдийд санагдана, АНУ-ын орон нутгийн шилдгийн шилдэг сонин “The Tuscon Citizen”-ний удирдлага гэнэтийн гэмээр мэдэгдэл хийхдээ “Энэ сонин интернэт хувилбарт үүрд шилжлээ” хэмээн нулимс унагаж билээ. Холын Америкийн жишээг Монголд наалдуулах гээд үзье. Яг өнөөдөр Монголын нийт хүн амын 30 хувь нь шуурхай мэдээллийг илүүд үзэж, онлайн мэдээллийн байнгын хэрэглэгч болжээ. “Та сонин хэвлэл хэр их уншиж байна” гэсэн хоргүй асуултыг гудамжинд яваа хэн нэгэнд тавихад “За, бараг зав гарахгүй юм даа. Ихэнх мэдээллээ хэдэн сайтаас авч байгаа“ гэж хариулах вий. Гэхдээ Улаанбаатарын сонин борлуулах цэгүүдийг “чимдэг” элдэв хэвлэлийн тухай энд өгүүлэхээ азная. Орон нутгийн хэвлэл мэдээлэл гэх бүхэл бүтэн цогц ойлголтыг Монголын сэтгүүл зүйгээс салгаж ойлгохын аргагүй учир энэ сэдвийг хөндье. Тэд бол шинэ цагийн дуу хоолой юм. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">“<strong>Сонин маань хэзээ ирэх бол”…</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">Ингэж хүлээхээ болиод, интернэт рүү хэдхэн минут ороод л хорвоогийн олон өнгөт мэдээллийг авчих чадвартай болжээ, орон нутгийнхан. Хэвлэлийн хүрээлэнгийн судалгаанаас үзвэл, интернэт хэрэглэгч гурван хүний нэг нь Улаанбаатарт, 10 хүн тутмын нэг нь хөдөө орон нутагт байна. Ерөөс орон нутгийн мэдээллээ авдаг хоёр гол суваг нь телевиз, интернэт хоёр аж. Эндээс сонин хэвлэл үүргээ яагаад сайн гүйцэтгэж чадахгүй байна вэ гэсэн асуулт гарна биз. Хариулт маш энгийн буюу аймгийн төвөөс сум, сумаас баг, багаас малчны гар дээр захиалсан хэвлэлийг нь хүргэж өгдөг албан ёсны дэд бүтэц одоо хэр хөгжөөгүй. Тиймдээ ч хөдөөгийн иргэд “Нийгмийн хөгжлийн хурд минут, секундээр хэмжигдэж буй энэ глобал эрин үед хөдөө нутагт сонин хэвлэл найдвартай хүргэдэг түгээлтийн системийг боловсронгуй болгох ёстой” гэж ярьж байна. Жаахан онолдож хэлбэл, орон нутгийн хэвлэлийн ертөнцөд “зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн зарчим” алдагдаад байх шиг. Иргэдийн мэдээлэл авах хамгийн хүртээмжтэй хэлбэр нь сайтууд. Хөдөө, орон нутагт хамгийн хүртээмжтэй 15 вэб сайтыг “www.olloo.mn”, www.gogo.mn тэргүүлж буйг судалгаа харуулж байна.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Баянхонгор, Өвөрхангай аймаг хамгийн олон хэвлэлтэй нь</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">Сонгууль дөхөөд ирэхээр хаанахын харъяалалтай нь мэдэгдэхгүй сонин, сэтгүүл борооны дараах мөөг шиг гараад ирдэг гэж найз маань учирлаж байв. Хамгийн хачирхалтай нь сонгууль дуусмагц тэдгээрийн нэлээд нь усанд хаясан чулуу шиг алга болчихдог гэнэ. Иймэрхүү байдлаас болоод хөдөөгийн зарим уншигч сонин хэвлэлд нэг л элэггүй болчихож. Захиалж уншиж байсан сонин нь гэнэт “дампуурчихаар” яалтай ч билээ. Гэхдээ өнөөдөр хэвлэл мэдээллийн хүчирхэг баг зөвхөн орон нутагт л бий. Хэвлэлийн хүрээлэнгийн Мэдээлэл судалгааны албанаас эрхлэн гаргасан “Монголын хэвлэл мэдээлэл-өнөөдөр” товхимолд “2009 онд манай улсын нийт мэдээллийн хэрэгслийн 34 хувь буюу 116 нь орон нутгийн мэдээллийн хэрэгсэл байдгаагаас 48 нь радио, 40 нь телевиз, 28 нь сонин” гэжээ. Сонины тоогоороо Баянхонгор, Өвөрхангай аймаг тэргүүлдэг аж. Уншигчдын талархлыг хүлээсэн, байнгын захиалагчтай, идэвхтэй гардаг “Монгол говь”, “Архангайн амьдрал”, “Баянхонгор таймс”, ”Сэлэнгийн мэдээ”, “Шинэ мэдээ” зэрэг чөлөөт хэвлэл цөөнгүй. Нийтлэлийн бодлого нь мэдээж бүс нутгийн хөгжил, орон нутгийн иргэдийн ахуй амьдралыг сурвалжлан бичихэд чиглэж байгаа. Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн шилдэг сониноор хоёр ч удаа шалгарсан, “Дорнод” сонины эрхлэгч Б.Туяа нэгэн ярилцлагадаа “Орон нутгийн сонин бол олон түмэнд зөвхөн орон нутгийн мэдээллийг л хүргэх үүрэгтэй. Тэртээ тэргүй олон тооны өдөр тутмын сонин хүрээд ирж байхад бид адилхан мэдээлэл гаргаад яахав дээ. Орон нутгийн сонины үүрэг нь нутагтаа ажиллаж амьдарч буй хүмүүс хаана, юу болж вэ гэдгийг мэдэхийг илүүд үздэг” хэмээн онцолжээ. Энэ бол орон нутгийн хэвлэлийн үүргийг цөөн үгэнд маш тодорхой базаад хэлчихсэн үг. Өмнөговь аймгийн “Монгол говь” сонин “Говь нутгаа хөгжүүлье” гэсэн уриатай ажиллаж байна. Оюутолгой, Тавантолгой зэрэг дэлхийн хэмжээнд яригдаж байгаа баялаг ордуудыг түшиглэн бүс нутгаа хөгжүүлэх талаар тус сонин олон жинтэй өгүүллийг нийтэлж буй. Орон нутгийн сонинууд голдуу 10-14 хоногийн давтамжтайгаар нэг удаагийн гаралтаар 400-1500 хувь хэвлэгддэг. Тэгэхээр нэг аймаг 70.000-80.000 хүн амтай гээд бодохоор 1500 ширхэг гэдэг хаана ч хүрэхгүй, зөвхөн хэдхэн байгууллагаар тараагдаад дуусах тоо. Гэхдээ орон нутаг оюун сэтгэлгээгээ цэнэглэх хэвлэлтэй байна гэдэг сайхан хэрэг ээ. Хотод өдөр тутмын сонин хамгийн хүртээмжтэй байхад хөдөө, орон нутагт 7-10 хоног тутмын буюу шар сонинууд илүү хүртээмжтэйг судлаачид тогтоож. Тэгвэл хот, хөдөөг хамарсан хамгийн хүртээмжтэй сониноор “Өдрийн сонин” тодорчээ. “Өдрийн сонин” нэг өдрийн 10000 дугаар хот, хөдөө ялгаагүй уншигчдын гар дээр очдог аж.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Суваг солигч</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">Миний бие нэгэн удаа Төв аймгийн Жаргалант сумд амьдардаг танилындаа зочилсон юм. Үндэсний телевизээ үзээд сууж байтал гэнэт суваг өөрчлөгдөн TV5-ийн мэдээний хөтөлбөр гараад ирэх нь тэр. “Энэ юу болж байна аа. Хэн сольчихов” гээд гэрийн эзнээс гайхан асуутал мань эр “Сумын зурагтын антенн дээр суудаг ах л сольчихгүй юу. Тэр хүссэн үедээ суваг солино. Түүнийг нь бид хүссэн хүсээгүй үздэг юм” хэмээн хээвнэг хариулж билээ. Хөдөө, орон нутгийн зарим иргэд телевизийн мэдээллээ иймэрхүү “сонголтгүй” хэлбэрээр хүлээн авч байна.Өнөөдөр телевиз, радиогүй аймаг гэж үгүй. Хөвсгөл 14, Дорнод 11, Дархан-Уул, Орхон аймаг тус бүр 9 телевизтэй болсон нь одоогоор хамгийн өндөр үзүүлэлт. Харин үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлгээ цацаж байгаа томоохон телевизүүд гэвэл МҮОНТ, MN-25-р суваг, UBS, ТВ5, ТВ9, Боловсрол суваг гэсэн цөөн хэдэн телевиз л бий. Ерөнхийдөө бол Улаанбаатар хотод 24, хөдөө орон нутагт 44 телевиз нэвтрүүлгээ хүргэдэг гэж Хэвлэлийн хүрээлэнгийн судалгаанд дурджээ. Эндээс харахад орон нутагт нэлээд олон телевиз үйл ажиллагаа явуулж байгаа мэт. Гэтэл яг газар дээрээ хамрах хүрээ нь хязгаарлагдмал, зөвхөн аймгийн төвийн хэмжээнд нэвтрүүлгээ цацдаг гээд чамгүй бэрхшээл учирдаг байна. Орон нутгийн телевизүүдийн нэвтрүүлэг цацалтын цаг гэж үнэхээр чамламаар. Улаанбаатарт 24 телевиз долоо хоногт 2644 цагаар нэвтрүүлэг цацаж байхад хөдөө орон нутагт 281 цаг л ногддог. Үнэхээр хангалтгүй. Нэг үеэ бодвол хөдөөгийн малчин айлууд гаднаа салхин сэнс бүхий бага оврын антенн суурилуулчихаад зурагтын мэдээгээ үзчихдэг болсон. Зарим нь бүр утасгүй интернэтэд холбогдоод алс холын Солонгост байгаа хүүхэдтэйгээ мэйлдэж суудаг малчид ч бий. Телевизүүд сүүлийн үед хөдөө нутагт анхаарлаа хандуулдаг болжээ. Орон нутгийн амьдралыг орхигдуулдаггүй хамгийн мэдрэмжтэй телевиз нь ТВ9 гэж хөдөөгийн иргэдийн ярихыг би олон удаа сонсч байв. ТВ9 хөдөө орон нутгийн сурвалжлагчдын “Инфо” сүлжээг Монголын телевизийн ертөнцөд анх удаа байгуулсан. Маш хүчирхэг сүлжээг тогтоож чадсан. Тэр ч утгаараа хөдөөгийн иргэдийн үзэх дуртай телевиз болжээ. “Боловсрол суваг” ч гэсэн малчдад зориулсан цуврал нэвтрүүлгүүд бэлтгэж, цаг агаарын мэдээг маш дэлгэрэнгүй, сонирхолтой хүргэж байгаад хөдөөгийнхөн ам сайтай байдаг юм билээ. МҮОНТ бол том айл. Хөдөө орон нутгийн иргэдэд тус телевиз хамгийн чанартай, бодитой мэдээлэл өгч байгаа. Гэхдээ хамгийн гол дутагдал нь орон нутагт өөрийн гэсэн сурвалжлагчгүй. Энэ нь төсөв санхүүтэй холбоотой байдаг биз ээ.Хөдөө, орон нутагт кабелийн телевизүүд нэлээд олноор байгуулагджээ. ”Болор утас”, “Миний Монгол”, “Алтанговь” гээд нэрлээд байвал цөөнгүй. Бүгд л өөр өөрийн гэсэн өнгө дуу хоолойтой. Энэ мэтээр орон нутгийн “мэдээлэлжих” орчин бэхэжсээр байгаа юм. Радио шиг бага зардалтай хэрэгсэл байхгүйТийм ээ, хамгийн бага зардалтай хэрнээ хамгийн их мэдээлэл агуулдаг хэрэгсэл нь радио. Улсын хэмжээнд өдгөө нийт 74 радио үйл ажиллагаа явуулдаг хэмээн Монголын Хэвлэлийн хүрээлэнгийн судалгаанд онцолжээ. Улаанбаатар хотод 23, орон нутагт 50 радио одоогоор үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж. “Боржигон нутаг”, “Бурхантын цуурай”, “Эрдэнэсийн гайхамшиг”, “Говийн долгион” гээд нэр нь хүртэл чихэнд сонсголонтой FM-үүд олноор байгуулагдсаар байгаа юм. Эдгээр радио зөвхөн аймгийн төвд нэвтрүүлгээ цацдаг гэвэл хэтэрхий өрөөсгөл болно. Ялангуяа Дорнод, Хэнтий, Сүхбаатар аймгийн FM радио хэд хэдэн сумдыг мэдээллээр хангаж байна. Өнгөрсөн өвлийн зуднаар хотоо харлуулчихалгүй авч үлдсэн малчдын дийлэнх нь радиогийн байнгын сонсогчид байсан тухай яриа байдаг. Хашир малчид өөрт ашигтай мэдээ, мэдээллийг бусдаас түрүүлж авч, түүнийгээ амьдрал дээрээ ашиглаж чадаж буйн давуу тал энэ.Одоогоор улсын хэмжээнд хамгийн идэвхтэй нэвтрүүлгээ цацаж байгаа нь Монголын радио. Монголын радио хөдөө орон нутагт өөрийн гэсэн сурвалжлагчтай, хөдөөгийн иргэдэд зориулсан мэдээ, мэдээллийн тогтмол цагтай, цацалтын хүрээ өргөн зэргээрээ бусад радиогоос эрс ялгардаг. Орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн ам бүл ийнхүү өнөржихийн хэрээр бас залуужиж байна. Сэтгүүл зүйн сургуулиа дөнгөж дүүргээд өсч төрсөн нутагтаа очиж ажиллахаар явж байгаа залуусыг хараад талархах сэтгэл төрдөг юм. Тэд орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн салбарт шинэлэг өнгө аяс оруулах нь дамжиггүй ээ. Энд нэгэн зүйлийг онцлох нь зүйтэй болов уу. “Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй” ТББ алс хязгаар нутгийн хахир өвлийн хүйтэнд ч нар төөнөсөн зуны шатам халуунд ч дэвтэр, үзэг хоёроосоо үл салан сэтгүүл зүйдээ үнэнч зүтгэж яваа зуу зуун сэтгүүлчдээ дэмжиж ажиллана. Шинэ цагийн сэтгүүл зүйн дуу хоолой ”www.journalism.mn” сайт чухамдаа хөдөөгийн сэтгүүлч таны үгээ чөлөөтэй илэрхийлэх талбар юм. Орон нутгийн хэвлэл мэдээллийнхэнд зориулсан манай сургалт эхлэх гэж байна.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Өмнөговь, 2010.06.14</strong></span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-3346618219187138372010-05-26T03:57:00.000-07:002010-08-10T23:07:40.781-07:00...<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQuds7KLKSD3t3v6d7jqr7t2oytA0f0-lN36CmHHqioSre50Yvm00HyZ51j8dYWzB_4OsVknWJ9cxB9rwIgXloOayYqddkWn-_KH5_a-pNrk9icryeb3DIsle_bdncvTkTgn-MA9IAYqE/s1600/IMG_0745.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5503352383360988338" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 150px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhQuds7KLKSD3t3v6d7jqr7t2oytA0f0-lN36CmHHqioSre50Yvm00HyZ51j8dYWzB_4OsVknWJ9cxB9rwIgXloOayYqddkWn-_KH5_a-pNrk9icryeb3DIsle_bdncvTkTgn-MA9IAYqE/s200/IMG_0745.jpg" border="0" /></a>
<br /><div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirocqQGghMDD9_nXTfzV4oVv6tuSLxfDkxYSnatzPh1mTZ7TNZuWr77JWOTwDf8Wdej1pl3CSvdzqdFngz7sQbncy1l_H9g3mrAk9LN9vXhJUPsCWdukeoqVE9r4UE_vYUFCvZlj2Ce34/s1600/IMG_0745.jpg"></a>
<br />
<br /><div>
<br /><span style="font-family:arial;">ӨГЛӨӨНИЙ ШУУРХАЙ ГЭДЭГ МАГТААЛ, ШҮҮМЖЛЭЛИЙН ХАЛУУН ДЭНС
<br />
<br /><strong>Аав аа, та байнга л ажил гэх юм. “Өргөө”-д кино хамт үзнэ гэсэн, амласандаа хүрнэ шүү?</strong></strong>
<br />-За тэгнээ, миний хүү.
<br />-<strong>Аав аа, өнөөдөр кино үзнэ, тийм ээ.</strong>
<br />-Аав нь өнөөдөр завгүй. Чухал сурвалжлагатай. Маргааш хамт үзье...</span>
<br /></span></div>
<br />
<br />
<br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">Ийм хариултаар би хүүгээ “аргалах” нь бий. Ажлын өдрүүд маань голдуу энэ мэт амлалтаас эхэлнэ. Том цүнхэндээ хэдэн дэвтэр, бал үзэг энэ тэрхнийг хам хум хийж аваад л ажил руугаа “харайчихна.”. “Завгүй” гэдэг үгийг бодоод байсан чинь өнгөрсөн хугацаанд олон хүнд хэлж иржээ... Миний амьдралын цаг хугацааны их хуудсууд эргэсээр “нэг л мэдэхэд” 2010 онтой золгоод байна.
<br />2000 онд сургууль хамт дүүргэсэн нөхдөөс минь сэтгүүл зүйн их талбарт “Өнөөдөр”-ийн И.Отгонжаргал”, “ММ” агентлагийн Б.Баасанбямба гээд ердөө хуруу дарам хүн л хүчээ сорьж яваа. Бусад нь хаана, юу хийж яваа бол?!. Аль эсвэл Зулькафиль багшийн хэлснээр “шалгуур өндөртэй” сэтгүүл зүйн талбараас тэс өөр ертөнцөд ажиллаж амьдарч явна уу. Энэ асуултад хариулт өгөхөө азная.
<br />Онол, амьдрал хоёр барагтай тохирдоггүйг би сэтгүүл зүйн ертөнцөөс мэдэрсэн. Оюутан байхдаа онолын мэдлэгээр бүрэн “зэвсэглэж” байж л жинхэнэ сэтгүүлч болно гэж боддог байв. Багшаасаа “очко” авахын тулд дэвтэр дээрх онолын хуурай өгүүлбэрүүдийг тархиндаа бат гэгч нь “чихэж”аваад дуржигнатал уншина даа. Үүгээрээ онол хэрэггүй гэж туйлширч хэлэхийг хүсэхгүй байна. Эрхэм та ойлгох байх.
<br />Сэтгүүлзүйн ертөнц бол бодит зах зээл, өрсөлдөөн. Тэр тусмаа хоосон “онол эзэмшигчид”-ийн бус авьяас, ур чадвар, мэдлэг туршлагын өндөр хурдтай өрсөлдөөн гэдгийг би өдөр тутмын сонинд ажилласан эхний өдрөө л анзаарсан юм. Сургуулиа дөнгөж төгсч ирээд сонины редакцид хөл тавьж буй залуусын хувьд ч энэ бас хамаатай ойлголт. Өдөр тутмын сонины сэтгүүлч байх сайхаан. Анхны мэдээ, анхны сурвалжлага гээд сэтгэлд тодхон үлдсэн дурсамж зөндөө. Хэцүү хэрнээ сүүлдээ хайртай ажил минь болчихдог өвөрмөц орчин шүү, сонины гал тогоо. Өглөөний шуурхай гэдэг магтаал, шүүмжлэлийн халуун дэнс.
<br />Бичсэн материал сайн болж, хамт олноосоо урмын үг сонсоно гэдэг хамгийн том шагнал юм даа. Чухамдаа шинэхэн нийтлэлийн гоё санаагаа өглөөний шуурхай дээрээс, хамт олныхоо халуун яриан дундаас л шүүрч авдаг.
<br />Анхны тохиолдол бүр дурсамж болон үлддэг аж. 2003 онд “Улаанбаатар таймс” сонинд ороод удаагүй байх үед манайхан Баянхонгор аймагт аяллаар явсан юм. Нутгийн нэгэн алдартай дуучнаас ярилцлага авах үүрэг надад ногдов. Анхны ярилцлагаа хийсэн нь тэр. Би хоёр том алдаа хийснээ ярилцлагаа буулгаж байхдаа мэдсэн юм. Нэгд, дуу хураагчаа тэр хүнээс нэлээд зайдуухан тавьчихсан тул яриа нь олигтой сонстохгүй их бүдэг бичигдээгүй байв. Хоёрт, ярилцлагад дурдагдсан хүмүүсийн овог нэрийг дутуу тэмдэглэж авч. Ингээд хүмүүсийн нэрийг овогтой, овоггүй хоёр янзаар бичсэн, дээр нь үг үсгийн алдаа энэ тэрээс болж ярилцлага маань ёстой “бантан” болж орхижээ. Саруулбуян эрхлэгч өглөөний шуурхай дээр “Чи ч ёстой гурилдаж өгчээ” гэж хэлэхэд хамаг бие минь салж унах шахсан сан. Түүнээс хойш юм бичихээр бол хамгийн түрүүнд тухайн хүний овог нэрийг асууж тодруулдаг “рефлекс”-тэй болсон. Одоо ч гэсэн “Алдаа хулгайч шүү” гэсэн Баянтунгалаг ахын үг чихэнд маань байнга уяатай. Туршлагатай сэтгүүлч хүний хувьд Баянаа ах нүдний шилээ зүүж байгаад их няхуур, удаан тогтож уншдаг. Буруу хазгай бичсэн үг өгүүлбэр харахаараа хөмсгөө зангидаад сүрхий ширүүсээд ирнэ. Түүний энэ няхуур чанар залуу сэтгүүлчдэд үлгэр болж чаддаг юм.
<br />Сэтгүүлч хүний жинхэнэ аз жаргал бол уншигчдаасаа урмын сайхан үгс сонсох. Редакцын утас хангинах даруйд хаанаас ч юм бэ сэтгэл нь догдолсон уншигчийн халуун дотно амьсгал мэдрэгдэн “Сонирхолтой сайхан нийтлэл болжээ, баяр хүргэе” гэх нь үгээр илэрхийлэхийн аргагүй гоё агшин. Илүү сайн бичье байз гэж өөрийн эрхгүй урамшаад ирдэг. Тэдний дундаас аавынхаа тухай бичсэн “Хүү минь чи азтай, азтай” дурсамж надад цөөнгүй удаа ийм баяр жаргалыг мэдрүүлсэн. Үүнийг бичих гэж би бүтэн жил бодсон юм шүү дээ. Мессеж, е-мэйл захидлаар ирсэн урмын үгс миний тэмдэглэлийн дэвтэрт үлджээ.
<br />
<br /><strong>Би түүнийг архив сайтай хүн гэж боддог</strong>
<br />
<br />Хүн бүр өөр өөрийн гэсэн алдаа, оноотой. Баяр, гуниг, сэтгэлийн хэм хэмнэл нь ч тэс ондоо. Миний хувьд өдөр тутмын сонинд цөөн хэдэн жил ажиллахдаа олон баярт үйл явдал тохиолджээ. Цагийн хатуу механизмаар хурдалж байдаг өдөр тутмын тодотголтой “галт тэрэг”-нд нөөц “бүтээгдэхүүн” маш чухал. Болж өгвөл материалуудаа урьдчилж бэлтгээд шүүгээн дотроо “хадгалаад” байж байх хэрэгтэй. Нэг л өдөр үнэ цэнэтэй бүтээл болж, “аминд” ордгийг би ойлгосон юм.
<br />Өмнөд хөршийн сайхан хотуудаар аялж, гоё сайхныг нь харж бахдаж явахад чухамдаа миний үлдээсэн цөөн хоногийн нөөц материал сонины зохих нүүрэндээ бэлтгэгдэн орж, хамт олны ачааг нь хөнгөлөлцөж байсныг ирсэн хойноо Ж.Саруулбуян эрхлэгчээсээ сонсоод баярлаж билээ. Түүнээс хойш юм “архивлах”-ыг хичээдэг болсон. Алдартай сэтгүүлчдийн амжилтыг анзаарч байхад сайн архив чухал нөлөө үзүүлсэн байдаг юм билээ. Амьд, сонирхолтой, энгийн, жинтэй бичлэгүүдэд сонины эрхлэгч нар дуртай. Жинхэнэ сэтгэлээс ургасан нийтлэлийг л уншигчид хүлээж авдаг болохоор тэр. “Үндэсний шуудан” сонинд ажиллаж байх үед Ганчимэг эгчийн торгон мэдрэмжтэй, гал цогтой, тод өнгөтэй, бяртай ярилцлага, нийтлэлүүд чухам ийм чанаруудыг шингээсэн гэж бодогддог байсан. Отгонбаяр ахын улс төрийн хурц бичлэгүүд ч гэсэн сэтгүүлчийн ур чадвар болоод баримт, анализын цогц нийлбэр болж чаддагаараа уншигчдын талархлыг хүлээдэг. Би түүнийг архив сайтай хүн гэж боддог. Шинэхэн нийтлэлийг нь амтархан уншдагийн маань нууц энд ч байж мэднэ.
<br />Ганболд эрхлэгч, өдөр тутмын сонины амжилтад хүргэх гол тулгуур нь сэтгүүлчдийн ур чадвар гэж ярьдаг. Үүндээ ч маш хатуу шаардлага тавьж ажилладаг. Ур чадвар гэсэн ойлголтод мэдээж тухайн сэтгүүлчийн мэдээлэл олж авах, түүнийгээ боловсруулах өөрийн гаршсан технологи чухал болов уу. Нэг ёсондоо сэтгүүлчдийн өөрийн гэсэн технологийн өрсөлдөөн Монголын шинэ цагийн сэтгүүл зүйг тодорхойлно гэдгийг тэрээр анзаарсан байх.
<br />
<br />Цоо шинэ мэдрэмж, цоо шинэ хэмнэл…
<br />
<br />Сонин, телевиз гэж ялгалгүй Монголын сэтгүүлчдэд нийтлэг зовлон бий. Улс орны эрх ашиг, тусгаар тогтнол, нийгмийн ёс зүй зэрэг том том сэдвээр бичиж, дарга даамлуудын өөдөөс зоригтой дуугардаг ч бидэнд зовлон их бий. Цалин муутай, ихэнх нь гэр хороололд амьдардаг гээд нийгмийн асуудал нь орхигдсон ч түүнийгээ ч анзаарах сөхөөгүй мэдээ, сурвалжлагын араас хөөцөлдөж явдаг сонин улс. Хэцүү бэрх ч гэсэн энэ ажилдаа хачин дуртай. Өмссөн хувцас нь хуучирч, өдөржин ходоод нь хонхолзож явсан ч сэтгүүл зүйдээ үнэнч гээч. Би ч гэсэн тэдний нэг. Шулуухан хэлэхэд “гэр хорооллын” гэх тодотголтой сэтгүүлчдийн нэг. Хэзээ нэгэн цагт амьдрал сайжирна, өндөр цалин авна, байр сууцтай болно гэсэн гэгээн мөрөөдлөөр бидний үеийнхний нэлээд нь амьдарч яваа.
<br />Өдөржин ажилласан алжаалаа үдэш нь томоогүй жаахан хүү, охинтойгоо тоглож наадаж байгаад тайлчихдаг жирийн сэхээтний нэг нь би. Магадгүй, усанд дугаарлаад зогсож байхуйд нийтлэлийн шинэхэн санаа гялсхийн төрөх агаад түүнийхээ ид шидийг үзэхсэн гэж яарч л байх вий. Зөвхөн урагшаа гэсэн тэмүүлэл сэтгүүлчдийг хөтөлж, хөглөж байдаг. Нийгмийг оюун санааны хувьд чирч явах ёстой хүмүүс гэдгээрээ бид ийм хариуцлагыг өөртөө үүрч явах учиртай.
<br />Эцэст нь хэлэхэд, өдөр тутмын сонины эрчимлэг хэмнэлт ертөнцөөс сэтгүүл рүү шилжиж орсон энэ үе маань надад бас л түүх болж үлдэнэ. Сэтгүүлийн ертөнц гэдэг миний хувьд цоо шинэ мэдрэмж, цоо шинэ хэмнэл… Ур чадвар, ёс суртахууны шинэ үнэлэмж. Өдөр тутмын сонинд ажиллаж байх үедээ олж хараагүй шинэ өндөрлөг рүү би одоо алхаж явна. Гэхдээ аль болох хурдхан алхахыг хичээж байна.</span></span></div>
<br />
<br />
<br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div>
<br />
<br />
<br /><div align="justify"><strong><span style="font-family:arial;">Г.Идэрхангай, Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй </span></strong></div>
<br />
<br />
<br /><div align="justify"><strong><span style="font-family:arial;">2010.05.25</span></strong></div></div>
<br />Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-78687457142357472212010-05-11T04:03:00.000-07:002010-08-07T04:04:15.965-07:00...<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijP92v2KuZf20yUpepy0AZ5KTopmkUAVGBDgxLIw8-umXlDay-CckeD5nt5QENab-h9NAsyg9iEczY7qc-ofRbFOrQp72zBpNqPQUo9e5IEOOS8eFAqPr9MwCvvKdNvTDUSXAe9tV12Bs/s1600/parla1.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5502621707113105826" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 150px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijP92v2KuZf20yUpepy0AZ5KTopmkUAVGBDgxLIw8-umXlDay-CckeD5nt5QENab-h9NAsyg9iEczY7qc-ofRbFOrQp72zBpNqPQUo9e5IEOOS8eFAqPr9MwCvvKdNvTDUSXAe9tV12Bs/s200/parla1.jpg" border="0" /></a>
<br />
<br /><div align="justify">
<br /><span style="font-size:130%;">81 хуулийн их цэвэрлэгээ буюу бизнест ээлтэй орчин
<br /></span>
<br />2010 он бизнесийнхэнд ээлтэй байх нь. Энэ чиг рүү урсах эерэг мэдээллүүдийн араас Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн “Бизнесийн орчныг шинэ шатанд гаргах нь ТОП аж ахуйн нэгжүүд, та бүхний үүрэг шүү” гэсэн нь илүү үнэ цэнтэй сонсогдож байна. Басхүү энэ онд л санхүү эдийн засгийн байдал бүрэн тогтворжиж, дараа жилээс сэргэлтийн шатандаа шилжинэ гэсэн Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооныхны мэдэгдэл ч өөдрөг мэдээлэл. Улсын төсвийн 80 хувийг үүрдэг хувийн хэвшлийнхэн хууль эрх зүйн орчинд үүссэн илүүдэл ачаагаа хөнгөлөх таатай үе ирж байна. Үндэсний компаниудаа хөрөнгийн зах зээлд гаргаж, тэдний хувьцаа эзэмшигчдийг хамгаалах төрийн бодлогод “Компанийн засаглалын үндэсний хөтөлбөр” жин дарна гэх найдвар бизнес эрхлэгчдэд төрж эхэллээ. “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил”-ийг үүнээс ч илүү үр дүнд хүргэх цараатай бодит ажил бол Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Монголын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим болон Ажил олгогч эздийн холбоо, Германы техникийн хамтын ажиллагааны нийгэмлэгийн хамтран явуулж буй “Их цэвэрлэгээ эхэллээ” аян. 2009 оноос гараагаа эхэлсэн энэ нүсэр ажил “Эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийн эрх зүйн орчныг баталгаажуулах” төслийн хүрээнд хэрэгжиж байгаа юм. 2011 он гэхэд нийгэмд мэдрэгдэх эхний үр дүн гарч эхэлнэ. “Их цэвэрлэгээ”-ний оргил үе нь энэ жил. Тиймээс ч эхний ээлжинд Монгол Улсад мөрдөж байгаа 400 гаруй хуулиас эдийн засаг, иргэний холбогдолтой 81 хуулийг сонгон авч, хийдэл, зөрчил, давхардлыг арилгах зорилгоор Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнд 21 судлаачаас бүрдсэн Ажлын хэсэг ажиллаж байна. Иргэдийг чирэгдүүлдэг, хүнд суртлын сүлжээ үүсгэдэг нийтээр дагаж мөрдөх журмуудыг “устгая” хэмээн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Засгийн газрын тэргүүн байхдаа олны нүдэн дээр цаас урж байсныг санаж буй биз ээ. Улсын хэмжээнд тогтоосон 4316 дүрэм журмаас 2175 нь өдий хүртэл холбогдох яаманд бүртгэгдээгүй, ердөө 1211 нь хүчин төгөлдөр хэрэгжиж буй гэнэ. Хувийн хэвшлийнхэн бухимдахаас аргагүй дүр зураг байгаа биз. Бизнесийн эрх зүйн харилцааг зохицуулдаг 81 хуулиас жишээлэхэд зөвхөн Ашигт малтмалын тухай хуулиас 41 хийдэл, 17 зөрчил, 48 давхардал илэрчээ. УИХ-ын хаврын чуулганаар Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах эсэх талаар олон талт санаа бодол уралдаж буй энэ үед дээрх жишээ том сануулга байх ёстой. Бусад хуулийн тухайд ч иймэрхүү. Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил”-ийн хамгийн үр ашигтай, 100 хувь биелэгдэх ажил бол “Их цэвэрлэгээ” гэж Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбооны Бодлого, ерөнхий зохицуулалтын газрын дарга Ж.Мөнх-Эрдэнэ итгэлтэйгээр хэллээ. Зөвхөн шинэтгэлийн жилийн хүрээнд дээрх дөрвөн байгууллага хэрэгцээгүй заалтуудтай, хийдэл давхардал ихтэй дүрэм журмуудыг 50 хувиар цөөрүүлэх зорилт тавиад одоогоор 31 хувиар бууруулчихаад байгаа нь үнэхээр өндөр үзүүлэлт хэмээн Хууль зүй, дотоод хэргийн яамныхан үнэлж байна. Дээрх 81 хуулийг бүрэн дүүрэн эмхэлж цэгцэлбэл хувийн хэвшлийнхэнд үргэлж тулгардаг элдэв хүнд суртлаас ангижирч, бизнесээ цаг хугацаатай өрсөж явуулах боломж бүрдэнэ. Тэр хэрээр компаниудын мөнгөний сав нь арвижина. Бүр томруулж хэлбэл улсын төсөвт их хэмжээний мөнгө хуримтлагдах сайн талтай. Гадаадын бизнес эрхлэгчдийн Монгол дахь хөрөнгө оруулалт ч идэвхжих болов уу. Эдийн засгийн “цусны эргэлт”-ийг сайжруулахад нөлөөлөхүйц гол хуулиудад анхаарлаа хандуулж ажиллаж буй нь ийм учиртай. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн талаар төрөөс баримтлах бодлого гэж бий. Дээр нь Концеccийн тухай хууль батлагдаад удаагүй байна. Үүнтэй холбогдуулан Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо Төрийн өмчийн хороотой санамж бичиг үйлдэж, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжихээр ажиллаж эхэллээ. Энэ нь хувийн хэвшилд төрийн оролцоог нэмэгдүүлнэ гэсэн ойлголт биш. Нэгнийгээ сонсч, харилцан ойлголцох хамгийн дөхөмтэй арга нь энэ ч байж мэднэ. Түншлэлийн механизм зөв явбал хувийн хэвшлийнхний хүсээд байгаа тэр капиталист нийгэм жинхэнэ ёсоор бүрэлдэнэ гэж бизнес эрхлэгчид үздэг юм билээ.Германы “малгай хууль”-ийн туршлага Монголд Хуулийн “Их цэвэрлэгээ”-г тав таван жилээр төлөвлөж хийдэг гадны жишиг байдаг аж. Хууль эрх зүйн орчноороо дэлхийд гайхагддаг Германд яг ийм систем үйлчилдэг. Хууль тогтоомжийн “цоорхой” гаргахгүй байх асуудлыг зохицуулсан “малгай хууль” гэсэн ойлголт бий. Энэ нь нэг тодорхой хуулийг “малгай”-лаад түүн доторх зүйл заалтуудад засвар хийнэ гэсэн үг. Дэлхийн II дайнаас хойш Герман улс хууль эрх зүйн орчноо сайжруулахын тулд “Их цэвэрлэгээ” аяныг гурван ч удаа хийжээ. Тэд эл нүсэр ажилд эрдэмтэн мэргэд, хувийн хэвшлийнхнээ татан оролцуулж, санал зөвлөмжийг нь авч, хуулийн төсөлдөө тусгажээ. Хууль эрх зүйн орчноо тав таван жилээр шинэчилж ирсэн бэлэн туршлага манайд хэрэгтэй. Бас нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд Германы Бундестаг буюу парламент нь нийт гишүүдийн таван хувийн дэмжлэгийг авсан хуулийн төслийг л хэлэлцдэг байна. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хуулийн төсөл нь дор хаяж 48-50 гишүүний дэмжлэг авч байж парламентаар хэлэлцэх шатанд очдог хатуу хяналттай. Харин Монголд бол УИХ-ын гишүүн дангаараа хууль санаачилж болдог. Д.Бат-Эрдэнэ гишүүний санаачилсан “Урт нэртэй” хуулийн амьдрах чадвар сул байгаа нь үүнтэй холбоотой гэж бизнес эрхлэгчид шүүмжилдэг. Гэхдээ Монголын хууль эрх зүйн орчин капиталист нийгмийн арвин баялаг туршлагатай Германыхаас тэс өөр. Монгол Улс 1990 онд капиталист нийгэмд хөл тавихдаа цоо шинээр хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх шаардлага тулгарсан. Ингэхдээ алдсан оносон зүйл ч их бий. Тиймээс тухайн хуулийг парламентаар батлахаас өмнө үр дагаврыг сайн тооцохын тулд Хууль зүй, дотоод хэргийн яам тодорхой аргачлал боловсруулжээ. Аргачлалын шалгуурыг хангаагүй хуулийн төслийг парламентаар хэлэлцүүлэх шаардлагагүйгээр наана нь өөрчилж, засах боломж бүрдэх юм байна. Бизнес эрхлэгчид ээ, таны санал одоо л хэрэгтэйОндоо багтааж 81 хуультай холбоотой саналуудыг хувийн хэвшлийнхнээр хэлэлцүүлэх ббөгөөд тэднээс гарсан саналуудыг Эздийн холбоо Хууль, зүй дотоод хэргийн яаманд хүлээлгэн өгч байгаа аж. Хэдийгээр холбогдох дөрвөн байгууллага хууль журам цэгцлэх ажлыг 31 хувийн амжилттай хийж чадсан ч цаана нь өч төчнөөн техникийн шинжтэй цэвэрлэгээнүүд хийгдэхийг үгүйсгэхгүй. Тэр үед ч бизнес эрхлэгчдээс дахин санал зөвлөгөө авах юм байна. Цэвэрлэгээний ажлын явцад төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай харьцах нь хамгийн том бэрхшээл учруулж байна гэж Иргэн, эдийн засгийн хууль тогтоомжийн давхардал, зөрчил, хийдлийг илрүүлэх, тэдгээрийн уялдаа холбоог сайжруулах Ажлын хэсгийнхэн хэлж байгаа юм. Бизнес эрхлэгчид “Хууль эрх зүйн орчин муу байна” гэж ерөнхийлөн ярихаасаа илүүтэй яг энэ үед л тухайн хуулийн зүйл заалтын талаар тодорхой санал бодлоо бидэнд илэрхийлээсэй хэмээн Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбооныхон хүсч байгааг уншигчиддаа уламжилъя.Ажлын хэсгийнхэн энэ ондоо багтааж үлдсэн 47 хуулийг цэвэрлэж, тайлангаа Хууль зүй дотоод хэргийн яаманд төлөвлөгөөнд заасан хугацаандаа хүлээлгэн өгөхөөр төлөвлөөд байна. Мөн 2008 онд бичсэн 34 хуульд холбогдох нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлэх юм байна. 81 хуулийн “алдаа, завхрал”-ыг зөвхөн дээрх дөрвөн байгууллага дангаараа арилгана гэвэл бас учир дутагдалтайг дахин хэлье. Манай бизнес эрхлэгчид, эрдэмтэн судлаачид үүнийг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил”-ийн хүрээнд хийгдэж буй томоохон кампанит ажил гэдэг талаас нь хандаж, саналаа бодлоо нэмэрлээсэй хэмээн “The Mongolian mining journal” уриалж байна. Бизнесийн сайн орчныг бүрдүүлэхийн төлөөх бидний цуврал нийтлэлүүд үргэлжлэх болно.
<br />
<br />Өдрийн сонин 2010.04.18</span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-74451968709434840102010-05-11T03:53:00.000-07:002010-08-07T04:10:06.214-07:00....<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfnh8scJRO8nlp8GJq9GFGOEZkVKQNjO-yQZKryI3xRbFNFKfRoHZuFzF-Ay1sKEifR6f4eFjjgU8_mt-19gXxY-2PMAIcvzIsxfcsA9EUFrKSut5tJOIbLKUEqFKt41jo7-ChyQxMYlI/s1600/Scan10098.JPG"><img style="float:left; margin:0 10px 10px 0;cursor:pointer; cursor:hand;width: 200px; height: 130px;" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfnh8scJRO8nlp8GJq9GFGOEZkVKQNjO-yQZKryI3xRbFNFKfRoHZuFzF-Ay1sKEifR6f4eFjjgU8_mt-19gXxY-2PMAIcvzIsxfcsA9EUFrKSut5tJOIbLKUEqFKt41jo7-ChyQxMYlI/s200/Scan10098.JPG" border="0" alt=""id="BLOGGER_PHOTO_ID_5502623587104400690" /></a>
<br />ХҮН ГЭДЭГ ГАЙХАМШИГ ХҮҮ МИНЬ ЧИ АЗТАЙ
<br />
<br />
<br />Намхан бор аав минь саравчтай малгайн дор дугариг хар нүдээ гялал¬зуулан өнөө хэдэн шүлгээ хүүхэд шиг хөөрчихсөн уншаад зогсч бай¬дагсан…Яагаад ч юм аавыгаа дурсахаар хамгийн түрүүнд энэ л төрх нь нүднээ ургаад ирнэ. Агуу Пушкиний “Хүний гараар босгошгүй хөшөө дурсгалаа босгов би” гэсэн алдарт мөртийг бардам хэлэх гавьяаг аав минь хорвоод амьдарсан дөчин хоёрхон насандаа бүтээжээ, одоо эргээд бодохноо. Хүүхдийн зохиолч цөөхөн байдаг юм шигээ. Том хүн бүр хүүхэд шиг сэтгэж, инээж, уйлж, хүүхдийн гэнэн, гэгээн ертөнцөд амьдарч, тэр ертөнцийн агаараар сэтгэл дүүрэн амьсгалж чаддаггүй болохоор тэр юм болов уу. Хүн гэдэг дэндүү мар¬там¬хай амьтан юм. Бага байхдаа аав, ээжийгээ яагаад гэсэн түмэн асуул¬таар булдаг байсан хэрнээ хүү-гийнхээ сониучхан асуултад “Аав нь ядраад байна. Багшаасаа асуу л даа” гэж бултахдаа сэтгэл төвдөхгүй. Хамтдаа тоглох зав гаргаж чаддаггүй. Нөгөө л ажил ихтэй гэдэг үгээр бамбай хийчихнэ. Яагаад ч юм томчууд хүүхдийн ертөнц ийм ялих¬гүй шалтгаар зааглагдчихдаг. Харин хүүхдийн зохиолчдын хувьд өөр. Хүүхэд шиг сэтгэж байж бичсэн шүлгийг нь хүүхэд уншина. Тэд адтай нь аргагүй шүлэг бичдэгийн нууц нь энэ ч байж болох. Сэтгэлийн ертөнцдөө хүүхэд гэдэг ариухан орчлыг бий болгож чадсан цөөхөн уран бүтээлчийн нэг бол аав минь. Шүлгийн номыг нь эргүүлж байхнаа нээрээ л тийм дээ гэж бодохоор хөөрхөн зураглал, хөгжимлөг өнгө аялгуу мэдрэгддэг.
<br /><div align="justify"><strong>Хацар нь улаан алим шиг</strong></div><div align="justify"><strong>Хараацай жаахан дүү минь</strong></div><div align="justify"><strong>Хараарай, хараарай наашаа</strong></div><div align="justify"><strong>Хайр гэрэлтсэн нүдэт минь</strong></div><div align="justify"><strong>Инээх нь мөнгөн хонх шиг </strong></div><div align="justify"><strong>Эрвээхий жаахан дүү минь</strong></div><div align="justify"><strong>Ирмээрэй, ирмээрэй наашаа </strong></div><div align="justify"><strong>Ирээдүй гэрэлтсэн нүдэт минь.../Өхөөрдөл</strong>/</div><div align="justify"><strong>Буурал аавд морины нь</strong></div><div align="justify"><strong>Олмыг чангалж өгтөл</strong></div><div align="justify"><strong>Бууж мордох үед нь </strong></div><div align="justify"><strong>Ойчих вий гэж түштэл</strong></div><div align="justify"><strong>“Гялайлаа, хүү минь</strong></div><div align="justify"><strong>Зуу насал” гэлээ</strong></div><div align="justify"><strong>Гялайлаа би</strong></div><div align="justify"><strong>Зуун настай боллоо</strong></div><div align="justify"><strong>Эмээ ээжид өрхийг нь</strong></div><div align="justify"><strong>Эргүүлж татаж өгтөл</strong></div><div align="justify"><strong>Ээдэм ааруул тавихад нь</strong></div><div align="justify"><strong>Элбэж тусалж өгтөл</strong></div><div align="justify"><strong>“Гялайлаа, хүү минь</strong></div><div align="justify"><strong>Зуу насал” гэлээ</strong></div><div align="justify"><strong>Гялайлаа би</strong></div><div align="justify"><strong>Зуун настай боллоо</strong></div><div align="justify"><strong>Хөгшдөд тус хийвэл</strong></div><div align="justify"><strong>Хүүхэд бүхэн зуу насална</strong></div><div align="justify"><strong>Хөх цэнхэр гаригийн </strong></div><div align="justify"><strong>Хүн бүхэн урт насална... /Ерөөлийн нас/</strong>Манайх Баянхонгор аймгийн Заг су¬манд амьдарч байв. Уг нь аавын төр¬сөн нутаг Баянцагаан сум. Хали¬маг тавьсан, гонжоом энэ тэр болсон намхан цагаан залууг багшаар анх очиход Заг сумынхан “Говийн залуу” гэдэг байж. Социализмын бүтээн байгуулалт гэж улс нийтээр оволзож байх үед аав шиг юм юм оролддог хүн хэрэгтэй л байсан биз. Ид зав-гүй байж байтал хайрлаж хүндэл¬дэг багш нь иржээ. Хүүхдийн нэртэй зо¬хиолч Самбуугийн Надмид гэж олны танил, аавын хайртай багш. Уулзаж чадаагүйдээ аавын сэт¬гэл нэг хэсэг¬тээ л жаахан тиймхэн яв¬сан гэж хожмоо дурсан ярьж бай¬сан. Аавын бор цүнхэнд хадгалаастай буй багш шавийн захидлаас дэлгэе.-Багш аа би сумын төвөөс гарч явмаар байна. Уг нь уран зохиолын хамаг дүрслэгдэхүүн суманд, энэ сай¬хан хөдөөд л байна. Наяад онд та нэг ирсэн дээ. Заг суманд сургуу¬лийн зургаан пийшин барих даал¬гавар¬¬тай, шавартай ноцолдож байсан тул тантай жаахан ч цуг байж чадсан¬гүй. С.Надмид зохиолчтой уулзалт зо¬хион байгуулъя гэж хичээлийн эрх¬лэгч¬дээ хэлсэн боловч “Намын үү¬рээс юм хэлээгүй гээд халгаасангүй” гэсний хариуд:-Надаар онцын сонин зүйлгүй шив дээ. “Хар нүдэн”-гээ хэвлэлд шил¬жүүл¬сэн. “Ялимгүй маргааны төгсгөл” түүвэр удахгүй худалдаанд гарна. Энэ номын талаар шүүмж, сэтгэгд¬лээ бичвэл сайнсан. МЗЭ-ээс намайг тоож төрийн соёрхолд нэр дэвшүүлж байна билээ. Баярлаж л байлаа. Дэвш¬сэн нь наддаа шагнал болно доо. Шүл¬гээ бич. Сайн бич, дүү минь… гэ¬жээ. Аав минь өөрийн сүүлчийн шүл¬гэн түүвэр “Ерөөлийн нас”-ыг хэв¬лүү¬лэх эрхийг мөн л багшдаа даат¬¬ган үл¬дээж байсансан. Хүүхдийн зохио¬лын нэрт төлөөлөгч, аавын анд Ж.Даш-дондог гэж мундаг ах. “Аранзал зээрд”-ийг нь миний нас¬ныхан бүгд л цээ¬жилж өссөн шүү дээ. Бор цүнхэн дэх бас нэгэн захидал... Ж.Дашдондог зохиолч аавд бич¬сэн захидалдаа “Уулзсангүй үнэхээр удлаа. Урт үстэй хүн таныг сураглаад явсан гэж гадаа тоглож байсан хүүхдүүд надад хэлсэн. Хэн юм бол эргэлзэж байлаа. Тэр нь чи биш байгаа. Бас нэг удаа гадуур яваад иртэл хүн сураад явсан гэнэ. Хэрэв тэр хүн мөн бол чи бид хоёр орж гарч зөрөөд л байжээ. Хүүхдийн зохиолын сонин гаргая гээд хүмүүсээс мате¬риал автал тийм ч сайн юм олдохгүй байна. “Унага” сэтгүүл бэлдэх явцад ч тийм зовлон эдлэв. Үүнээс үзэхэд манай хүүхдийн зохиол ямар зог-сонги байдалд орсон нь тодорхой. Шүлгийг чинь үзлээ. Сайн болж. Бичлэг чинь жигдэрч уяа сойлго нь таарч буйд баяр хүргэе. Ямар нэг санааг хүүхдэд хэлэх гэсэн чинь сэтгэлд нийцтэй байна” гэсэн урмын үг хайрласан байх юм. Яруу найргийн, тэр тусмаа хүүхдийн шүлгийн ертөн¬цөд аав өчнөөн олон найзтай явжээ. Туулын бургасанд П.Ба¬дарч¬ най¬рагчтай лонх юм султгангаа шинэхэн шүлгүүдээ сонирхуулж, Данигайн Давааням, Загдын Түмэнжаргалтай зовлон жаргалаа хуваалцаж явсан гэгээн дурсамж аавын тэмдэглэлийн дэвтэрт л үлджээ. Шинэ ном нь уншигчдын хүртээл болно гэдэг яруу найрагчийн баяр бахдал болой. Аавд нэг өдөр яг ийм жаргалтай мөч тохиов. </div><div align="justify">-<em>Тэр ээ, хөөе. “Хөөг хөөг, сөөг сөөг” номын минь зургийг хар даа. Ц.Байды зураач ямар гоё зурж өгөө вэ. Довон дээгүүр тэмээ унаж яваа хүү яг миний бага нас</em>” гэж аав хэлээд учиргүй инээд алдав. Байсхийгээд л өнөө номоо цүнхнээсээ гаргаж ирээд хавтсыг нь хараад суучихна. Бага насаа дурсч байна уу гэлтэй хэсэгтээ нам жим бодол болно. Миний аавын бага насны дурсамж тийм ч гэгээн биш байсан юм билээ. Номын хав¬тасны зураг харчихаад “яг миний бага нас” гээд инээж байсан хүн тийм гунигтай өссөн гэж яаж санахав. Сүүлд, бурхан болсон хойно нь аавынхаа бага насны амьдралын жинхэнэ үнэнийг мөн л “шүлгийн цүнх”-нээс нь олж билээ. Нямбай нь аргагүй бичсэн арав гаруй бичгийн цаас дурсамж нь өмнө минь дэл¬гээтэй байна. Миний аав ядуу эмэгтэй Бүн¬чингийн зургадугаар хүү. Ядуу хүний, тэр дундаа олон хүүхэдтэй ганц бие бүсгүйн зовлон барагдах биш. Ямар сайндаа л төрөөд удаагүй улаан нялзрай амьтнаа явуулын хүнд өгөөд явуулахав. Сүртэй том үзүүрсгэн дээлтэй идэр насны эр “Хүүг чинь өргөж авъя” гэж хэлээд тэр дороо хэл үг тохиролцон хүүг нь өвөртлөөд давхисан тэр л үеэс аавын минь гунигтай бага нас эхэлжээ. Нутаг усандаа шаггүй баянд тооцогддог, Бээжин Жанчхүүд жин тээдэг хүнд өргөгдсөн нь энэ.Баян айлын хар бор ажлыг нуруун¬даа үүрч явсан жаахан хүүд үеийн¬хэнтэйгээ тоглох зав ч гардаггүй байж. Нэг удаа аав нь хааяахан нуу¬цаар сөхөж үздэг байсан англи хэл¬ний сурах бичгийг нь олж үзчи¬хээд “Чиний англи хэл сурна гэж юу бай¬сан юм. Малдаа яв” гэж зандран гал руу хийчихэж. Хөндлөнгийн хүмүүст баян айлын ганц хүү гэж харагддаг хэрнээ сургуульд ороход нь дотуур байр олдохгүй, хэдэн сараар хичээ¬лээ тасалж байсан гэдэг. Бага насных нь хүнд амьдрал аавын минь эрүүл мэндийг авчихсан юм билээ. “Би бага нас-ны дээгүүр дэвхрэг шиг харайгаад өн¬гөрсөн болохоор надад хүүхэд бүхэн хөөрхөн, хайрлахгүй байхын аргагүй энхрий харагддаг. Энэ ариун, үнэнч, энхрий ертөнцийг улам бүр танин мэдэхийг хичээж явна. Хүүх¬дийг зовоож, дарангуйлж байгаа хү¬мүүс¬тэй тэмцэх сэтгэлийн гал цээ¬жинд минь байдаг” хэмээн бичиж үл¬дээжээ. Нээрээ ч хүүхдийн сайн сайх-ны төлөө чадах бүхнээ хийсэн гэж боддог. Өөрөө хүүхэд шиг сэтгэл¬тэй болоод ч тэр үү, бидэнтэй ямар дотно харилцана гээч. Тийм болохоор бид ааваасаа эмээдэггүй, сэтгэлд байгаа бүхнээ уудлан ярьж чаддаг байв. Магадгүй, хүүхдийн дотоод ертөнц рүү ингэж өнгийж байснаараа найзуудынх нь хэлдгээр, бага насны хүүхдийн бодол санааг илэрхийлсэн шүлгүүд ундран төрдөг байсан болов уу. Хээр хамт явж байгаад аав надад “Хоёулаа барилдах уу хө” л гэлээ. Би гайхна биз. Аав надтай жаахан “ноцолдсон” болоод өөрөө унаад өгөв. Тэгснээ өврөөсөө дэвтрээ гаргаж ирээд ямар нэг юм бичээд суучихав. Бэлчээр дээр уулзангуутУралдах уу хөө гэнэБие биеийгээ танихгүй ч Барилдах уу хөө гэнэУяач эцгийн хүүхдүүдУралдах гэлгүй яах вэБяртай ахын дүү нарБарилдах гэхээс яах вэ.Даанч жаахан наснаасааДааган мориор уралданаДаахин хонгор нялхаасааДаацтай мэхэнд суралцанаНоцолдох гээгүй харинБарилдах гэсэн юм ааНомхон мориороо ч гэсэн Уралдах гэсэн юм ааНайз аа хоёулааБарилдах уу?Наашаа ир дээУралдах уу?...”Уралдах уу, барил¬дах уу” шүлэг нь ингэж төрсөн түүх¬тэй. Манайх гэж хүний хөл тасар¬даггүй бужигнасан айл. Аав хэдэн муусайн найзтайгаа хааяахан шил¬тэй цэнхэр задлаад тэрүүхэндээ “бут авна аа”. Жаахан халамцаад ирэ¬хээрээ “Шүлгээ уншина” гэж хөөрнө. Би нэртэй хүний зүстэй ГонгорБилиг авъяасаа билүүдсэн хонгорГазарт шингэн цэцэг болон дэл¬гэрнэГадаад далайг зорьж Ганган сувд хэлхэнэ гэж ирээд өндөр дуугаар уншихад нь эгч бид хэд ичиж холоо очоод суучихаж билээ. Харин найзууд нь “Сайхан уншлаа” гэж хөгжөөж хөөрөгдөөд л тэрүүхэндээ жүжиг шийрхүү юм болдог байв. Яруу найрагчид аа гэж. Аав минь тэдний л нэг юм чинь ингэх нь арга байж уу дээ хэмээн би том болсон хойноо ухаарсан хэрэг. Ардчиллын салхи сэвэлзэж эхэлж байсан үе. Хүмүүс яах ийхээ мэ¬дэх¬гүй үймэлдээд, яг л олон ааштай хав¬рын өдрүүд шиг цаг. Сумын хэдэн за¬луус аавтай ардчилал энэ тэр ярина гээд орой үдшийн цагаар хашаа даван манайд цугладаг болов. Шөнө¬жин элдвийг хөөрнө. Бодвол аавын улстөрийн талаархи яриа сумын залуу¬сыг шөнөжин манайд уядаг бай¬сан байх. Намрын нэг өдөр бай¬сан санагддаг. Аав босч суугаад нэг л тогтож өгөхгүй, хальт харсан хүнд хаашаа ч юм нэг зүйлд яараад байгаа юм шиг. “Аймгийн захиргаан дээр том хурал болж байна. Ард¬чилсан на¬мынх¬ныг бут ниргэж байна гэнэ” гэсэн яриа аавын чихэнд хүрчихсэн нь тэр байж. Гэнэтхэн л “Би очиж үгээ хэлдэг хэрэг ээ” гээд босоод ирэв. Баян-Овоо сумаас аймгийн төв ороход гуч гаруй километр.Ардчилал ярьдаг эсэргүү нөхрийг унаандаа дайх хүн олдсонгүй. Гэлээ гээд аав шантарсангүй. Ганцаараа түнэр шөнөөр аймгийн төв рүү алх¬чихав. “Тэр олон буцалж бужигнасан хүний дунд аав шиг чинь зоригтой, хурц ярьж, ардчиллын талд дуугарсан хүн цөөхөн байсан шүү” гэж хожим су¬мын нэг ах ярьж байсан нь санаанд тод үлджээ. Хожмоо “Цагаан лавай” гэдэг сонин гаргаж, Аймгийн ард¬чил¬сан намын анхны дарга болж, Ард¬чил¬сан холбооны анхны их ху¬ралд төлөөлөгчөөр оролцож, хүүхдийн зо¬хиолч Гонгор ардчиллын Гонгор бол¬сон түүх энэ. Тэр үед Ардын их хур¬лын сонгуульд жүжигчин Д.Сосор¬барам Баян-Овоо сумын МАХН-ын хорооны дарга Бүдээтэй өрсөлдөж билээ. Баян-Овоо сумын унаган хүү ардчилал гээд ид шуу¬гиулж явсан цаг л даа. Аав сонгуу¬лийн ажилд нь туслалцаж, гавьяат манайхаар орж гарч явсан нь 19 жилийн тэртээх юм. -Чш, намдуухан. Хүүхдүүд унтаж байна. Наад тамхины утаагаа. “Дор¬нын цагаан саран”-гаа та нарт дуу¬лаад өгье гэсээр Сосорбарам гуай гитараа намуухнаар эгшиглүүлэв. Гэр дүүрэн зочид шөнөжин дуулж, ардчиллын тухай амттай яриа өр¬нүүлж байсан нь миний санаанаас гардаггүй. МЗЭ-ийн гишүүн, “Алаг чулуутай нутаг”, “Шинэ сурагчийн үг”, “Хөөг хөөг, сөөг сөөг”, “Ерөөлийн нас” зэрэг дөрвөн номоо бяцхан жаалууддаа барьсан аавын тухай өгүүлье гэхнээ тийм ч амар хэрэг биш юм. Бичье гэх сэтгэл дутсандаа бус, сачий минь хүрэх вий гэж өдий хүртэл эмээж ирсэндээ тэр л дээ. Тээр холоос Их Богдын нуруу дүнхийж цэнхэртээд… зундаа таана хүмүүлийн үнэр хамар цоргиж, царцаа шаргисан их шаргал тал. Аавын нутаг хэчнээн сайхан гээч. Аавынхаа нутгийг зорьж очилгүй хэчнээн ч оныг үдэв дээ. Гэсэн ч нэг л өдөр нутаг усаа санасан хүлэг морь шиг давхиад л очно. Тэгээд их өвгөд шиг ханхайж хүглийх их уулстай нь аавынхаа тухай шивнэн шивнэн ярилцана… </div><div align="justify"><strong>Хүн гэдэг чинь төрсөн өдрөө</strong></div><div align="justify"><strong>Хөхсөн сүүнээсээ жаргал амсдаг юм</strong></div><div align="justify"><strong>Хөлд, хэлд оруутаа сайхныг </strong></div><div align="justify"><strong>Хүсэж тэмүүлж өөдөлж явдаг юм</strong></div><div align="justify"><strong>Хүй цөглөсөн анхны мөчөөс</strong></div><div align="justify"><strong>Хүсэл мөрөөдлөө дагаж өсдөг юм</strong></div><div align="justify"><strong>Хөөтэй, гайтай өөдгүй бүхнийг</strong></div><div align="justify"><strong>Хүүхэд багаасаа тойрч явдаг юм</strong></div><div align="justify"><strong>Хүн гэдэг чинь агуу гайхамшиг</strong></div><div align="justify"><strong>Хүү минь чи азтай, азтай</strong></div><div align="justify"><strong>Хүрэх зорих маргааш чинь саруул</strong></div><div align="justify"><strong>Хүлэг морь чинь эмээлтэй, эмээл¬тэй/Аавын бүүвэй шүлгээс нь/ </strong></div><div align="justify"><strong></strong></div><div align="right"><strong>Үндэсний шуудан 2009.03.13 </strong></div><strong></strong><div align="justify">
<br /></span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-10716913566826509132010-05-11T03:46:00.000-07:002010-05-11T04:25:53.394-07:00Ч.ЭРДЭНЭ: Та бид дур зоргоороо хямарчихаагүй юм<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_-pAgJ9Um5HECybAZWbGBonZyn0ehl4NCXn1ICuDR7vta2vzb8afEqFf8HRjV2SPXYZYhoBacnrKo4zj7w8rjkfZbvlwtAcLu9n5CwnxwxUn-JD_DufwFovaG4f5Lhbp1YJtv_UsQjJA/s1600/erdene-ch.jpg"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5469972106230374530" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 169px; CURSOR: hand; HEIGHT: 200px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_-pAgJ9Um5HECybAZWbGBonZyn0ehl4NCXn1ICuDR7vta2vzb8afEqFf8HRjV2SPXYZYhoBacnrKo4zj7w8rjkfZbvlwtAcLu9n5CwnxwxUn-JD_DufwFovaG4f5Lhbp1YJtv_UsQjJA/s200/erdene-ch.jpg" border="0" /></a><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Сэтгүүлч, судлаач Ч.ЭРДЭНИЙН “Их гурвалжин” номыг уншигчид андахгүй. 2000 онд хэвлэгдсэн уг ном дэлхийн соёл иргэншлийн үүсэл гарвал, угшил оргилуудын шинэхэн загвар сэлтийг хэл түүх, урлаг соёл, шүтлэг чиг шугамаар хөөн гаргасан гайхалтай бүтээл хэмээн нийгмийн оюунлаг хэсгийн¬хэн ихэд үнэлдэг билээ. Тэрээр ертөнцийн оршихуйн үүсэл, хувьсал учир шалтгааныг онолын физик суурь математикаар тайлж тайлбарладаг “Супернэгдлийн онол”-оо өнөөдөр шинжлэх ухаанд үлдээд буй шийдвэрлэвэл зохих ганц суурь асуудал гэж үздэг юм. Энэ онолдоо түшиглэн Монгол болоод дэлхийн санхүүгийн хямралын учир шалт¬гааныг илүү хөндөн тайлбарласан нь уншигч танд сонин байх болов уу. Түүнтэй ярилцлаа.</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>ОДООГООР МОНГОЛД АРИЛЖАА¬НЫ ФЕОДАЛИЗМ Л БАЙНА</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Таны “Их гурвалжин” но¬мын үнэ цэн алдагдахгүй гэдэг¬тэй хэн ч маргахгүй байх аа?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Монгол хэлтэн угсаатны түү¬хийн философи болон логик зүй тогтлын асуудлыг анхны бүтээл¬дээ хөндсөн. Ерөөс аливаа үн¬дэст¬ний түүх бичлэгийн зорилго нь зүй тогтлыг илрүүлэх явдал бай¬даг. Түүх гэж он цаг, үйл явд¬лын хэлхээс. Жишээ нь, Тэмүүжин хөв-гүүний мэндэлсэн он одоо ч мар¬гаан¬тай. Гэвч гол асуудал энэ биш. Гол асуудал нь тэр хөвгүүн мэн¬дэл¬сэн цэвэр тохиолдлын мэт ха¬раг¬дах нэгэн үйл явдлын цаа¬дахь зүй тогтлын зүйл. Хэрэв тийм зүй тогтол байх аваас түүх ямар нэг ар¬га хэлбэрээр давтагдах бо¬ломж¬той. Түүх судлах, бичихийн страте¬гийн ач холбогдол нь үүнд л байгаа юм.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-“Их гурвалжин “ номыг унш¬сан хүмүүст монголчуудын үн¬дэс¬¬ний үзэл сэргэх найдвар төрсөн шиг байна лээ. Та үүнтэй санал нийлэх үү?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Энэ талын социологийн су¬да묬гааны зүйл харагдахгүй бай¬на. Үндэсний үзэл сэргэх эсэх нь үндэснийхээ түүхийн философи болон логик зүй тогтлыг танин мэдэх эсэхтэй л холбоотой. То¬дор¬хой мэдлэгийн хүрээнд бий болох итгэл үнэмшлийн асуудал юм.Түрүүч нь I нүүрт-Бид ер нь ямар ний¬гэмд амь¬дарч байгааг асуумаар санагдаад байдаг юм. “Капита-лизмд зөвхөн өрсөлдөөн байна. Даяар дэлхийн глобаль өрсөл¬дөөн” гэж та нэгэн нийтлэлдээ бичсэн байсан?-Ардчилал, зах зээл гээд байгаа маань угтаа капитализмд тэмүүлсэн Үндсэн хуулийн зорилт. Гэтэл дэл¬хийн түүхээс үзвэл, капитализмд шилжих нь туйлын хүндрэлтэй, олон¬хи тохиолдолд боломжгүй үйл явц юм. Одоогоор Монголд арилжаа¬ны феодализм л байна. Энэ арилжаа гэдэгт авлига нь багтана. Капита¬лизмд шилжих бараа сураг хараг¬дахгүй байна. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Арилжааны феодализм байна гэлээ. Үүнийг жаахан тодруулж ярина уу?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Миний бодлоор улстөрчид “ард¬чилал, зах зээл” гэж ерөн¬хийлөн хийсвэрлэж долдогонохоо одоо орхих хэрэгтэй. Ингэж долдогонох нь үзэл суртал. Одоо капитализм гэдэг сон¬годог тодорхой нэр томъёонд шилжих шаардлагатай. Ингэснээр капита¬лизм гэж юу вэ гэсэн энгийн асуулт зайлшгүй тавигдана. Хариулт нь хэ¬зээд бэлэн. Капитализм бол шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл. Ингээд зорилт тодорхой болж ирнэ. Тэр ард¬чилал, зах зээл чинь капитализмаар хэрэг¬жих ганцхан хуультай. Капи¬тализм нь шинжлэх ухаан, үйлдвэр¬лэл. Асар хүндрэл нь үүнд л бий. -Яагаад? -Шинжлэх ухаанд дэвшил гаргаж, үйлдвэрлэлээ хөгжүүлээд дэлхийн зах зээл дээр өрсөлдөх гээд үз. Их хэцүү байх болно. Тухайн үедээ со¬циализм байгуулахын тулд Монгол Улс үйлдвэр-хөдөө аж ахуйн орон болох ёстой байлаа. Бүтсэнгүй. Мон¬голыг үйлдвэржүүлэх тухайд 1970-аад оны сүүлчээр зөвлөлтийн хэсэг нөхөд тусгайлан авч хэлэлцсэн боловч ямар нэг тодорхой зөвлөмж гаргаж чадаагүй юм. Саяхан би Эр¬дэнэт ороод ирлээ. Тэндхийн гол мэргэжилтнүүдийн хэлж ярьсныг үзвэл, хэрэв Ш.Отгонбилэг Ерөнхий захирал хэвээр байсан бол зэс хайлуулах үйлдвэр аль хэдэн жилийн өмнө ашиглалтад орох байсан гэнэ. Энэ тун ортой байх. Гэтэл ардчилал нь капитализмаа цохичихсон хэрэг. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Та бид хоёрын яриа капи¬та¬лизмын тухай сэдэв рүү өөрийн эрхгүй орчихлоо. Капитализм гэс¬нээс та “Бид өөрийн гэсэн ололт¬той болсноор барахгүй, үнэмлэ¬хүй нээлт ололттой боллоо” гэж хэлж байсан. Үүнийг нөгөө супер нэгдлийн тухай онол гэж ойлгож болох уу?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Материйг судалдаг физикийн ухааны эцсийн суурь онол нь энэ юм. Ердөө л энэ. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Үүнээс урган гарах үр дагав¬рыг жишээлбэл?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өнөөгийн хямралыг та бид бие сэтгэлээр амсч байна. Бараг долоон хоног шахам олон улсын том бага хурал хаа нэгтээ, түүний дотор Мон¬гол Улсад ч болж, үүссэн асуудлыг шуурхайлан хэлэлцсээр байна. Хам¬гийн ноцтой нь, тэдгээр хурал чуул¬ганаас ямар ч дүгнэлт гарсангүй, гарч чадсангүй. Энэ бол дэлхийн хэвлэл, мэдээллийн нийтлэг дүгнэлт. Даво¬сын эдийн засгийн чуулганд Ерөнхий сайд В.В.Путин “Энэ бол дэлхийн анхны жинхэнэ даяар хямрал юм” гэсэн нь одоогоор ганц тоймтой дүгнэлт. Дэлхийн анхны жинхэнэ даяар хямрал юм. Энэ тодорхойлол¬тыг бид сайн санаж авах хэрэгтэй. Дараа нь дөчөөд томоохон улсын төр засгийн тэргүүн нар ху¬ралдсаны дараа ОХУ-ын Ерөнхий¬лөгч Дмитрий Медведев “Энэ хямралын зүй тогтол ерөөс нэг л мэдэгдэхгүй байна” гэ¬сэн. Энэ бол дүгнэлт байхгүйн шалт-гааны тухай дүгнэлт юм.Нэгд, манай удирдлагаас тоймтой юм хэлсэн нь үгүй тул хүний удирд¬лагаас иш татахаас аргагүй байна. Хоёрт, “хямралын зүй тогтол”-ын ту¬хайд дэлхийн удирдлагууд юу ч мэ¬дэхгүй мэлрэх нь туйлын гай¬халтай санагдаж байна. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>МИНИЙ ОЙЛГОЛТООР ХЯŸМРАЛ ХАРИН Ч ХЭДЭН ЖИЛИЙН ХОЙНО НҮҮРЛЭЛЭЭ</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хямрал нилээд ужиграх ханд¬лагатай юмаа гэж одоо зах дээр зогсох үүргийн наймаачин ч мэд¬рэх, гадарлах боллоо?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Дэлхийн удирдлагууд ч цаг хуга¬цааны тухайд баримжаа хэлж мэдэх¬гүй юм уу, зориглохгүй байна. Тэгэ¬хээр дэлхийн анхны жинхэнэ даяар хямралын цаана ямар зүй тогтол байна вэ. Хариулт нь минийх хэрхэвч биш, энэ номонд байна. Нэр нь “Өсөлтийн хязгаар”. Зохиогчид нь Ромын клуб гэдэг стратегийн судал¬гааны олон ул¬сын төвийн шинжээчид. 1972 оны ном шүү.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Сонин санагдаж байна. Энд ямар нэг улстөр, үзэл суртал, фи¬лософи бий юү?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Зөвхөн математик загварчлал, тоон тооцоо л байгаа. Энэ тооцоо ёсоор зайлшгүй болох хямрал л одоо болж буй нь энэ. Миний ойлголтоор бол хямрал харин ч хэдэн жилийн хойно нүүрлэлээ. -Тийм гэж үү. Яагаад та ингэж хэлэх болов?-Учир нь социализм устаж, шинэ зах зээлүүд нээгдсэн, микро¬тех¬но¬логийн сүүлчийн ололтууд зах зээлд өнгөт телевизор, гар утас зэрэг шинэ бүтээгдэхүүн нийтлэг нэвт¬рүүлсэн гэх мэт хүчин зүйл байв. Гэлээ гээд дэлхий өсөлтийнхөө хяз¬гаарт нэгэнт тулаад Ромын клубын тооцоо биел¬лээ оллоо. Ерөнхийдөө өсөлтийн хязгаар дэлхийд байх нь Мальтусын онолын дотор ч, гадна ч мэдээж хэ¬рэг. Тухайн цагийн соёл иргэншлийн түвшин, түүний өсөлтийн хязгаар нь тухайн цагт хүн төрөлхтөний хүрсэн шинжлэх ухаан, технологи, улмаар үйлдвэрлэлийн чанар, түвшнээр яв цав нэг мөр тодор¬хойлогдоно.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Тэгвэл өнөөгийн шинжлэх ухаан, технологийн түвшинд хүрч болох өсөлтийн хязгаарт дэлхий нэгэнт хүрчихсэн үү?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Сүүлийн гучаад жилд дэлхийн зах зээл хэрэгцээнийхээ хэрээр биш юм гэхэд, төлбөрийн чадварынхаа хэрээр байдаг бүхнээр ханачихлаа. Улмаар үйлдвэрлэл өсөх боломж хаагдав. Энэ нь хоёр шалтгаантай: Нэгд, зах зээл ханасан. Хоёрт, шинэ бүтээг¬дэхүүн хийх шинжлэх ухаан, технологийн нөөц шавхагдсан. Зарчмын хувьд шавхагдсан гэж ойлгох хэрэгтэй. Технологийн сал¬барт томоохон нээлт, нэвтрэлт хийх байтугай, ялих шалихгүй зохион бүтээх үйл ажиллагаа ч хүндэрсэн.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Энэ юу гэсэн үг вэ. Үйлдвэр¬лэл өсөх байтугай, буурч эхэлнэ гэж та хэлж байна уу?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Чинээлэг боловч гол төлөв зээ¬лийн нөхцөлд амьдрах америкууд эн түрүүнд өрөө төлөх чадваргүй болж ирнэ. Улмаар чухам тэнд, тэр тусмаа орон сууцны зээлийн банк дампуурах нь зүй тогтлын хэрэг. Дэл¬хийн муу сайныг хамж авдаг АНУ-д хэрэглээ багасах нь дэлхийн зах зээлийг тэр чигээр нь чирэх тухай прогноз байнга байсаар гуч дөчөөд жил болж байна. Гэхдээ машин тэрэг, зурагт, гар утас элэгдэж хорог¬доод хэрэгцээнээс гарах нь дам¬жиггүй тул үйлдвэрлэл өмнөх хэм¬жээндээ хүрэх боломж зарчмын хувьд нээлттэй мэт. Тав арав юм уу, арав хорин жилийн асуу¬дал юм шиг. Гэтэл чухам үйлдвэрлэл, хэрэглээ¬ний хуучин түвшнээ, ту¬хайл¬бал, 2008 оны түвшнийг хадгалах боломж ч маш ноцтой хүндэрнэ. Ромын клубын тооцооны хамгийн аюултай тал чухам үүнд байгаа. Энэ аюул өнөөдөр нүүрлэсэн нь эдийн засгийн хям¬ралыг найдваргүй болгож мухардалд хүргэх туйлын осолтой.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Үүнээс үүдэх өөр ямар аюул байх бол?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Энэ аюул нь экологийн сүйрэл, уур амьсгалын дулаарал. Нэг бол үйлдвэрлэлийн утаа тортгийг эрс багасгах, эс бөгөөс тэр чигтээ төөр¬гөө харах хоёрхон зам байгаа. Мөн НҮБ-ын баримт бичгүүдэд эргэлт гар¬гавал гаргах, үгүй бол хугацааг арван жилээр зааснаас хоёр жил нь өнгөр¬чихсөн. Нобелийн шагналт Аль¬берт Гор “2009 оны өвөл Лондонд бо¬лох олон улсын хурлаар асуудлыг энэ жил¬дээ багтааж шийдэхгүй аваас цаа¬на нь хугацаа байхгүй” гэсэн нь худ¬лаа бачимдсан хүний үг хараахан биш.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Тэгээд мухардал нь чухам юунд байна вэ. Утаа тортог багас¬гах бодлого тэртэй тэргүй бий. Харин яаж гэдэгт л гол асуудал байх шиг?</strong> </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өнөөгийн утаа тортог, хорт хаяг¬далтай технологи хэвээрээ л байх учраас үйлдвэрлэлээ хорог¬дуулах ганцхан замтай. Хүлэмжийн хийн том үйлдвэрлэгч АНУ үйлд¬вэрлэлээ зориуд хорогдуулж чадахгүй. Тий¬мээс Киотогийн протоколд нэгдэх¬гүйгээр төөргөө харах бодлого барьж буй нь нэг ёсны шударга байр суурь юм. Тиймээс Лондонд дулаарлын асуу¬дал хэлэлцэх хурал нь бас л нэг ху¬рал болохоос цааш гарахгүй. Ингээд экологийн асуудал эдийн засгийн цаашдын өсөлтийг байтугай, хүрсэн түвшнээ хадгалахад хаалт тавьж байна. Энэ нь өнөөгийн хямралыг найдваргүй болгож ч мэдэх гүн гүнзгий бодит учир шалтгаан юм.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Тэгээд одоо яавал дээр вэ?</strong> </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">- Дээр дурдсан номын дэд гарчиг нь “A Report for the Club of Rome’s Project on the Predicement of Mankind” гэсэн байгаа. Хүн төрөлхтөний төөрөг зургийн тухай төслийн илтгэл юм. Энэ “Predicement” гэдэг нь зөвхөн төөрөг зураг бус, нарийн утгаараа таагүй төөрөг зургаа гэнэт санамсаргүй олж харах гэх шүү санаа. Үнэхээр өнөө¬дөр ийм байдал дэлхийд нүүрлээд байна. Тэгээд одоо яахав гэдэг асуулт мөнхүү номонд бэлхнээ байгаа. Асуудал маань хүн төрөлхтөн ерөөс оршин амьдарч үлдэх эсэх тухай тавигдаж байна. Учир нь цаг уурын дулаарал, экологийн нийт сүйрэл эргэлт буцалтгүй шатандаа орох магадлал хаяанд байна. Эргэлт бу¬цалтгүй болбоос далай буцлах хүртэл халахыг зогсоох ямар ч аргагүй бол-но. Үндсэндээ хугацаа үлдсэнгүй гэ¬сэн тооцоо л сүүлийн үед байна. Ингээд хүн төрөлхтөн ерөөс ямар нэг байдлаар оршин амьдарч үлдэхийн тулд “Global equilibrium” буюу даяар тэнцвэрийн горимд шууд шилжихээс өөр арга замгүйг Ромын клуб заасан юм. Энэ даяар тэнцвэр нь хүй нэгд¬лийн коммунизм. Учир нь үйлдвэр¬лэл, улмаар хэрэглээг олон дахин хорогдуулж, дэлхий нийтээр тэгшит¬гэн хуваарилах горимд шил¬жинэ. Ийм төөрөг зураг нүүрлэх эсэх тухайд 1972 оноос хойш эхний 2-3 жил дэл¬хий нийтээр маргаж мэт¬гэлцсэн боловч тэгсгээд больсон. Өнөөгийн мухардмал хямралын нөхцөлд даяар тэнцвэрийн зөн совин нэгэнт тэнээд эхэлсэн. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Н.ЭНХБАЯŸР, Ц.ЭЛБЭГДОРЖ ХОЁРООС СОНГОНО ГЭХЭЭР...</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Японууд саяхан Марксын “Ка¬питал”-ыг комикс болгож хэвлэ¬сэн нь гүйлгээтэй болсон тухай мэ¬дээ байна. Европт ч ялгаагүй. Бүр Марксыг дахин сайн судлах сонир-хол нэмэгдсэн байна. Энэ хямра¬лын үеэр дэл¬хийн санхүүгийн систе¬мийг эрс өөр¬чилж шинэчлэх тухай үг хэл бараг нийтлэг ч гэмээр болж амжив?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Сүүлийн үес улстөрчид, суд¬лаачдын зүгээс ер өнөөгийн энэ капитализм өөрөө нэг л биш үү гэсэн үг хэл мэр сэр гарах боллоо. Энэ мэ¬тээр асуудлыг авч үзэх нь цаашид гүнзгийрэх төлөвтэй юм. Ер орчин үед нэгэнт тогтож төлөвшсөн үзэгдэл юмсаа эргэж харах үзэл бодол, оролд¬лого шинэ зуун, мянганы заагт буюу 20 жилийн өмнө их хүчтэй болсон юм. Үүнд стратегийн судал¬гааны томоохон төвүүд, томоохон судлаачид үгээ хэлсэн. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Жишээ нь…?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тухайн үед болсон фило¬софич¬дын олон улсын хурлаар хийсэн нэгд¬сэн дүгнэлт шинжийн нэг зүйл гэвэл, ерөөс албан ёсны гэдэг юм бүхэн нэг л биш болчихсон юм биш үү гэсэн санаа байв. Бидний байгуулж буй капитализм маань албан ёсны үзэл суртал, улс төр, эдийн засаг шүү дээ. Хямралд ороод буй нь албан ёсны энэ үзэгдэл. Та бид дур зоргоороо хямарчихаагүй. Ялангуяа Азийн талаас хэлсэн бас нэг сонин санааг жишээ болгож хэлье. Юу гэвэл, ард¬чилал гээд байгаа маань сонгуулийн ардчилал. Бид сонголт хийгээд буй тухай албан ёсны ойлголт. Гэтэл тэр сонголт нь үнэн хэрэгтээ байна уу. Зүгээр гарын дор жишээ авбал, Н.Энхбаяр, Ц.Эл¬бэгдорж хоёроос сонгоно гэхээр хэр хэмжээний ямар гээч сонголт угтаа байна вэ гэх мэтээр энгийн мэдээ¬жийн мэт албан ёсны зүйлийг ч эргэцүүлж бодох хэрэгцээ нэмэгдсэ¬нийг философийн хүрээнд анхаарах болсон. Ингээд Ромын клубын тооцоо л хэрэгжиж байна. Энэ бол тооцоо гэдгийг дахин цохон тэмдэглэх хэ¬рэгтэй. Энд Эрдэнэ мэдээд байхад тэр олон төр засгийн тэргүүнүүд мэдээд хэлэхгүй яагаав гэх нь зүй ёсны зүйл байх болно. Мэдээж, тэд надаас олон дахин илүү мэдэж байгаа. Харин хэлж болохгүй, чадахгүй. Маргааш сүйрнэ гэж хэлэхээр өнөөдөр юу болох вэ. Уг нь бол тойруу замаар хэлээд л байгаа харагдана. Тэгвэл би яагаад хэлэх болов? Гарц олдсон нөхцөлд сүйрлийг ан¬хааруулж болохоор барахгүй ёстой. Аль болохоор эрт хэлж, аль болохоор эрчимтэй хө¬дөлж, аль болохоор хуга¬цаа хожих хэрэгтэй. Стратегийн тө¬вүүдийн судалгаанд 2-3 жилийн өмнө 20-30 жилийн хүлээцтэй ухааны юм ярьж байсан бол яг өнөөдөр эрс өөрч¬лөгдсөн. Одоо 2-3 жил ч хүлээцгүй хугацаа гэдгийг ойлгодог боллоо.-Үүнийг арай ойлгомжтойгоор хэлнэ үү?-Энэ тухайд маш товч, бараг ак¬сиоматик хэлбэрээр дараахь зүйлийг чухам монголчууд эхлээд ойлгох нь чухал байна. 1. Байгалийн шинжлэлийн шинэ суурь онол, түүнд түшиглэсэн шинэ хувьсгалт технологи нь дэлхийн эдийн засгийн цаашдын өсөлтийн ганц нөөц, байгаль орчны сүйрлээс эцсийн мөчид зайлсхийх ганц гарц юм. Энэ гарцыг монголчууд та бид дэлхийд үнэ өртөггүй гардуулж байна. 2. Байгалийн шинжлэлийн шинэ суурь онол хаана гарна, тэнд соёл иргэншлийн удирдах төв үүсч, тэн¬дээс даяар үйл явц хөтлөгддөг ном¬той. Одоо бид англиар ярьж сурахаас аргагүй болсон англи-саксон хэл соёлын үнэмлэхүй давамгайлал нь онолын физикийг үндслэсэн Нью¬тоны номын үр дагавар. Одоо тэр физикийг нь бид дуусгалаа. Дэлхий монголоор яриад эхлэх нь юу юм, гэхдээ харин дэлхийн бүх анхаарал тэртэй тэргүй Монголд чиглэнэ. Ин¬гэснээр Монголын стратегийн рейтинг чансаа асар өсч, үнэн хэрэг¬тээ “Их 8”-ыг 9 болгох санал тавьсан ч гайхахгүй болно. 3. Барууны түүхийн философийн гол аксиом гэвэл, хэн хэзээ нэг цагт хүчирхэг байсан бэ, тэрбээр хэзээ нэг цагт дахин хүчирхэгжинэ гэж үз¬дэгт оршино. Учир нь хүчирхэгжих логик байсан байна, тэр нь логик бо¬лохоороо алга болчихдоггүй. Дуртай үедээ үйлчлээд эхэлдэг. Тиймээс угтаа Монголоос их хүлээлт байдаг юм шүү. Тэр хүлээлт биелж байхад хэн ч гайхахгүй. Тэр тусмаа чухам Өр¬нөдөд хэн ч гайхахгүй. Ёстой ясны зэвүүн цуснууд юмаа л гэнэ. 4. Социализм нурах үес Барууны стратегийн төвүүдээс хийсэн нэг гол прогноз бий. Юу гэвэл, өнөө нэгэнт хоцрогдсон ядуу буурай орнууд цаашид ердийн замаар үсрэнгүй хөгжих боломж хаалттай гэж.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Эвгүй сонсогдож байна шүү?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Энэ нь нэг их доромж прогноз биш. Бодит байдал дээр батлагдаад л яваа прогноз. Хамгийн чухал нь юу гэвэл, ядуу буурай орнууд өөрсдөө ердийн бус арга зам олж үсрэнгүй хөгж гэсэн санаа шүү дээ. Чухам энэ үүднээс АНУ-ын Засаг захиргаа Мянганы сорилтын сан байгуулаад та нар наад хар толгойгоо нэг ажил¬луулаад үзээч, юмыг яаж мэдэх вэ, юм олоод ирж болно шүү дээ, хэрэв олоод ирвэл бид мөнгөө аманд чинь багтах хэмжээгээр бэлэн тоолно гэсэн амлалт, зорилт, сорилт юм шүү дээ. Энэ супернэгдлийн онол чинь Мян-ганы ганц сорилт. Үүний төлөө үхэн хатталаа тэмцэхийн тулд АНУ 2006 онд Америкийн стратегийн өр¬сөлдөх чадварын санаачилга хөтөл¬бөрөө дэвшүүлж, бүх чөлөөт нөөцөө шинжлэх ухаан, боловсролд хаяхаар зарлаад хаяж ч байна. Гадаадаас 15 мянга хүртэл математикийн багш авах тооцоотой хүртэл юм. -Бид ер бусын замыг оллоо. Энэ нь даяар түүхэн ач холбогдолтой зам. Ер өнөөдөр юм олдвол даяар утга учиртай юм л олдох ба үүнийг ч АНУ ухаарснаар үндсэндээ ядуу орнуу-дын огт дайчлагдаагүй үлдээд буй оюуны нөөцөд Мянганы сорилтын сан гэдгээрээ хандсан юм л даа.</span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Тиймээс л “Хархорин хотыг су¬пернэгдлийн онол, технологийн судалгааны дэлхийн төв лабора¬тори болгох замаар сэргээн босгох зорилтыг тэр сангийн өмнө тавих ёстой” гэж та үзэж байгаа юм байна?</strong></span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Үүнийг тэд бараг хэлүүлэлтгүй хүлээнэ. Харин бид өөрсдөө гөлий¬гөөд байвал тэд, бас дэлхий гайхна. Товчдоо ийм. </span></div><br /><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span></div><br /><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Үндэсний шуудан</strong></span></div><br /><div align="right"><strong>2009.05.15 № 115 /517/</strong> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-40293930702021649482010-05-11T03:39:00.000-07:002010-05-11T03:46:03.776-07:00Шагдайн Цэнд-Аюуш:Г.Доржсамбуу надад “Хайран хугацааг дэмий алджээ” гэж байсан<div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>“Далдын хар малгайт”, “Хүлээх өрөөний эзэгтэй” зэрэг Монголын анхны шог, хошин романуудыг бичсэн шог зохиолч Шагдайн ЦЭНД-АЮУШТАЙ уулзаж ярилцлаа.</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Сайн байна уу, Цэнд-Аюуш гуай. Хожуу ч гэсэн Монголын зо¬хиолч¬дын эвлэл байгуулагдсаны 8О жилийн ойн мэнд хүргэе. Ойгоо ямар уран бүтээлээр угтав, шинээр ямар ном туурвиж байна вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Зохиолчдын эвлэлийн наян жилийн ой, миний жаран нас давхцаж байгаа юм. Тиймээс дурдатгал мая-гийн “Чигэстэйн сансрын буудал” гэдэг ном бичиж хэвлүүллээ. Гэхдээ яг дурдатгал гэхэд хаашаа юм бэ, хүний хувь тавилан гэж юу юм бэ, өөрөөс хамаардаг уу, зайлшгүй зүйл үү гэдгийг өөрийнхөө өнгөрсөн амьдрал, энэ талаар сүүлийн үед гарч байгаа шинж¬лэх ухааны мэдээ сэлт зэргийг харь¬цуулан бичсэн. Надад хувь заяанаас гажих гэвэл ямар нэг хүчин залруу¬лаад байх шиг санагддаг тухай барим¬таар өгүүлсэн. Бас утга зохиол, инээдмийн урлагийн талаар үзэл бодлоо оруулж, бурхан, сүнс, зэргэцээ ертөнц зэргийн талаар уншиж, дуулснаа энэ бүхэнтэйгээ холбосон. Одоо “Монгол комеди “ нэртэй зохиол бичиж байна. Хураангуй байдлаар нэг их удахгүй олны хүртээл болгох санаатай. Уншигчид хэрхэн хүлээн авах байдлыг харж байгаад боломж олдвол дараа нь дэлгэрүүлж, ном байдлаар гаргана.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Та сүүлийн жилүүдэд ажил хийхгүй гэртээ байгаа гэсэн. Яагаад ингэх болов?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Би албан тасалгаанд биш гэртээ суух болоод таван жил болж байна. “Тоншуул” сэтгүүлийн эрхлэгч байсан Х.Цэвлээ гуай надтай тааралдаад,-Яагаад ажлаасаа гарчихсан юм бэ? Нас чинь яагаа ч үгүй байхад гэр¬тээ бүгээд… гэж зэмлэж байна лээ. Энэ ч яахав миний төлөө хэлж байгаа үг. Танил хүмүүс утастаж “Зүгээр сууж байхаар бие чинь гайгүй бол манайд ажиллаач” гэх нь байдаг. Би Багшийн дээдийн хэл, уран зохиолын ангийг төгсөөд Москвад Горькийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургуулийн дээд курсэд зохиол бичих онол, практик заалгаж мэргэжлийн үнэмлэх авсан. Нэг үгээр би мэргэжлийнхээ дагуу үндсэн ажлаа хийгээд л сууж байгаа хүн. Гуч орчим жил сэтгүүлч, зо¬хиолч гэсэн хоёр ажлыг хавсарч хийж явлаа. 2004оноос нас явлаа, шөнө орой болтол суухаар бие ядрах болж, хоёр ажил оронцоглосноос нь нэгд хүчээ өгье гэж шийдсэн. Тэгээд 16 настайгаасаа утга зохиолд хөл тавьж үүнийг амьдралынхаа зорилго болго¬сон болохоор зохиол бичихээ сонгоё гэж шийдсэн юм. Зохиол бичих миний үндсэн ажил. Хэвлэгдэж байгаа ном зах зээлийн хэллэгээр миний үйлд¬вэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Шог зохиол бичнэ гэдэг амаргүй. Тиймдээ ч энэ төрлөөр бичдэг зохиолч хуруу дарам цөөхөн байдаг байх. Та хэдийнээс хошин шогтой холбогдов</strong></span><span style="font-family:arial;"><strong>. Шог зохиол бичих төрөлхийн авьяас гэж байна биз?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-1967 онд, одоогоос 42 жилийн өмнө, намайг арван найман настай байхад “Тоншуул” сэтгүүлийн ха¬риуц¬ла-гатай нарийн бичгийн дарга, зохиолч Б.Жамд дуудаж уулзан сэтгүүлийнхээ дэргэдэх “Алиа шогч¬дын клубт” яваач гэснээр хошин шог зохиол дагнан бичих болсон доо. Өмнө нь би шүлэг, өгүүллэг янз бүрийн л юм бичдэг байсан. Хошин, шогийн төрөлхийн авьяас гэж байдаг байх л даа. Олон түмнээ инээдээр баяс¬гаж явсан манай авьяаслаг жү¬жигчин Цэвээнжав гуай, Латиф нарыг харахад яг энэ төрөлд заяагдсан юм шиг байдаг. Ямар ч байсан надад зохиол бичих авьяас тодорхой хэм¬жээ¬гээр байсан юм шиг . Энэ нь миний төрөлхийн зан араншинтай нийлэн хошин шог зохиол туурвихад илүү нийцтэй байдаг байх. Ямар нэг юманд дургүй хүрэхээр тэр юмны сөрөг талууд товойж, инээдэмтэй дүр төрхүүд харагдаж, үгээр илэрхийлж гаргахгүй бол болохгүй оргиод байдаг.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Та улсын хэмжээнд зарласан шог зохиолын олон уралдаанд тү¬рүүлж байсан. Харин түрүүлсэн өгүүллэгийг тань хэвлэхээс тат¬галзаж , таны өөр шог өгүүллэгээр сольж байсан гэдэг. Яагаад тэр вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Миний “Хэцүү амьтан” гэдэг шог өгүүллэг дээр ийм явдал тохиолдсон. Энэ тухай “Хар дэвтэр” гэдэг номонд тодорхой бичсэн. Бас хоёр шог өгүүллэгийг комисс нь тэр¬гүүн байрт оруулсан ч мэргэжлийн шог зохиолч гэдгээр ухрааж шагналт байр болгосон. Гэсэн хэр нь зөвхөн шог хошин гэлтгүй улсын хэмжээнд зарласан уран зохиолын уралдаанд дөрвөн удаа тэргүүн байр авч, найман удаа эхний гуравт орж байлаа . “Хо¬вор хүмүүс” гэдэг кино хүртэл улс тун¬хагласны 60 жилийн ойг тохиолдуулан зарласан кино зохиолын уралдаанд хоёрдугаарт орсон юм. Нэгдүгээр бай¬ранд орох зохиол алга гэж комисс үзсэн юм билээ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Монголын утга зохиолд таны нэртэй холбоотой “Анхны” гэсэн үг сонсогддог. Олон улсын шог хо¬шин зохиолын уралдаанд түрүүлж анхны алтан медалийг ч авчирч байсан. Бас анхны шог, хошин романуудыг туурвисан. Ингэхэд роман туурвих, тэр тусмаа шог, хошин роман туурвина гэдэн маш хүнд хөдөлмөр?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Мэдээж роман туурвих хэцүү байлгүй яахав. Зүгээр техник ажил талаасаа гэхэд л хэцүү шүү дээ. Тэр үед ямар компьютер байсан биш. Гурав, дөрвөн зуун хуудсыг хэд дахин хуулан бичих шаардлагатай болно. Тэгээд тэр олон баатрууд, үйл явдлын шугамууд, дүрийг бий болгоно. Дээр нь шог хошин роман учраас инээдэмт байдал байнга бий болж байх учир¬тай. Бас тэгээд энэ романаа бичиж байхад захиргаадалтын нийгэм ноёр¬хож байлаа. “Хүлээх өрөөний эзэгтэй” хошин роман л гэхэд хүнд суртлын нийгмээс залхаж шинэ сайхан үеийг хүлээж байгаа бүсгүйн дүр гардаг. Энэ ч учраас “Хүлээх өрөөний эзэгтэй” нэртэй. Бичиж байгаа роман маань хэвлэгдэж олны хүртээл болж чадах болов уу гэж эмээнэ. Хэвлэгдвэл ямархуу яриа хөөрөө гарч, дарамт шахалт ирэх бол, энэ хэсэг дээр иймэрхүү яриа гарвал тийм тайлбар хэлнэ гэж зохиолоо бичихийн хажуу¬гаар бас давхар дараагийнхаа юмыг бодно.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Компьютер бий болж, үзэл суртлын хүлээс тайлагдсан шүү дээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өнөө үед ч роман бичих амаргүй. Хэрхэн бичсэнээ ярихаа байя. 2006 онд хэвлэгдсэн “Дан майхны хаад” романаа бичихийн тулд би ямарч байсан хувийн их дээд сургуулийн түүхийн ангийг төгссөн хүнээс илүү ч байж мэдэх маш их материал унш¬сан. Энэ бол зөвхөн роман бичих бэлтгэлээ хийж байгаа хэрэг.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-80 жилийн ой гээд баахан овол¬зоод намжлаа. Цөөнгүй зохиолч ч шагнуулав. Гэтэл та их энгийн да¬руу, уран бүтээл чимээгүйхэн туурвиад л сууж байх юм. Үүнээс тань болдог юм биш биз. Таныг шагнасангүй гэж сонин дээр хүмүүс бухимдан бичсэн байсан. Яагаад шагнаагүй гэж бодож байна?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Би юм бичихээрээ гадна дотнын элдэв юмыг мартаж түүндээ улайрдаг нь үнэн. Яагаад шагнаагүй гэдгийг дарга нар л мэднэ шүү дээ. Зохиолч¬дын хорооны дарга нарын энд тэнд янз бүрийн хүмүүст ярьсан нь дам байдлаар сонсогдож чих дэлссэнээр бол нэгдүгээрт “ Өөрөө хөөцөлдөхгүй юм гэлээ “ гэсэн. Би бол шагналыг хөөцөлдөхгүйгээр олгогддог зүйл гэж ойлгодог. Гэсэн хэр нь “Яаж хөөцөлд¬дөг юм бэ” гэж туршлагатай нэгнээс асуувал хандив мандив өргөдөг, энээ тэрээ болдог янзтай. Надад тийм мөнгө төгрөг байхгүй. Байсан ч түүгээр номоо гаргасан нь дээр. Хоёрдугаарт “Бидэнтэй нийцгүй байдаг” гэсэн байна лээ. Энэ үнэн байж магадгүй. Гэхдээ л би шагналын зарлиг уншиж байхад “Эелдэг зөөлөн, удирдлага¬тай-гаа хувийн дотно харьцаатай тул” гэсэн тодорхойлолт гарч байхыг нэг ч удаа сонсоогүй. Тэгээд ч ааш аран¬шин¬гаа өөрчилж нийцтэй явах гэвэл шог зохиол биш, магтаалын шүлэг туурвидаг болчихож мэднэ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Уншигчид маань таныг аль хэ¬дийнэ гавьяат авсан гэж боддог юм билээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Урьд өмнө зохиолчид шагнагдаж л байсан. Би шагнагддаггүй л байсан. Тэглээ гээд би юм боддоггүй, хүмүүс ч тоодоггүй байсан. Сая зуугаад хүнийг бөөнөөр нь шагнаснаас л тэгэх шиг боллоо. Наян жилийн ой болсон орой би сар шинийнхээ баншийг чимхээд гэртээ байж байтал утас дуугарсан. Хамгийн эхлээд Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Жа.Пүрэв ярьж, яа¬гаад чамайг шагнасангүй вэ, би Чилаажавт хэлнэ энэ тэр гэж байсан .Тэгээд л маргаашнаас нь янз бүрийн хүмүүс яриад эхэлсэн. Нэг хэсэг нь “Яагаад шагнасангүй вэ “ гэж асуугаад нөгөө хэсэг нь манай амьдайтай андуурч баяр хүргээд байсан. Тэр бүү хэл миний сэтгэлийг засах гэсэн бололтой нэг их танил биш хүн “Гараад ир юм авч өгье” гэсэн. Сүүл¬дээ авгай, бид хоёр утсаа таслахад хүрсэн. Энд Цэнд-Аюуш гэж нэг хувь хүнийг шагнасан, шагнаагүй нь гол биш байх. Ёс суртахуун, шударга үнэний асуудал хөндөгдөж хүмүүс дургүйцэх шиг болно лээ. Тэр олон хүний дотроос миний нэрийг хайж, тэгээд байхгүй байна гэж ундууцах хүмүүс, уншигчид байгааг мэдэрч би баярласан. Энэ бол миний хувьд энгэртээ зүүж болохгүйгээс жинхэнэ шагнал байлаа.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Наян жилийн ойн дараа та зохиолчдын хорооны удирдлага¬тай уулзсан уу? Юу гэж байх юм бэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Нас ахисан зохиолч, залуу дарга нарын бэлчээр таарахгүй болохоор бараг тааралдана гэж байхгүй л дээ. Сая юу болсон юм бэ, ерээд оноос хойш анх удаа мартын наймнаар хорооноос утастаж, “Жар хүрч байгаа чинь яг үнэн биз” гэж асуугаад “Хэдэн ахмадыг хүлээн авна, ир” гэж байна лээ. Би эмэгтэй, эмэгтэй ч юу байхав чавганц биш болохоороо очоогүй. Наян жилийн ойгоороо охидуудаа, мартын наймнаар өвгөчүүлээ хүлээн авах маягаар манай зохиолчдын хорооны ажил явдаг юм.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Дөрвөн сарын нэгэн болох гэж байна. Яриагаа хошиг шог зохиол руу эргээд хандуулъя. Хошин хамт¬лагуудын янз бүрийн тоглолтуу¬дын сурталчилгаа телевизээр ца¬цаг¬даад эхэллээ. Хүнийг инээлгэж л байвал хошин, шог гэж зарим хүн ойлгодог. Харин мэргэжлийн зо¬хиолчийн хувьд энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Одоо хэрэглээний урлаг, арил¬жаа¬ны урлаг гэж нэг юм бий болчи¬хоод байгаа. Энэ үүднээсээ бол ашиг орлого олж л байвал юугаа хийж, яаж байх нь хамаагүй юм шиг байгаа юм. Ер нь урлаг гэдэг сонгодог ойлголт талаасаа бол өөр өнцгөөс харж, янз бүрийн юм хэлж болно л доо. Харин инээд хошин шогийг үнэлэх хэмжүүр мөн гэдэгтэй урлаг судлаачид санал нийлдэг юм билээ. Гэхдээ зөвхөн ганц үүгээр хэмжих нь учир дутагдалтай. Тухайлбал, хэн нэгэн нүүр амаа хачин болгож, үрчийлгэх зэрэгт хүмүүс инээ¬дэг. Инээж байна гээд үүнийг шилдэг бүтээл гэж үзэж болохгүй нь мэдээж. Инээдмийн урлагийн олон төрөл инээд хүргэхгүй ч багтаж ядсан уур хилэн, хурц ухаан, цэцэн цэлмэгийн илэрхийлэл болж, цэнгэл эдлүүлдэг. Бас тухайн уран бүтээлийг ямар хэмжээний боловсролтой, соёлтой , мэдрэмжтэй уншигч, үзэгч сонсогч хү¬лээж авч, таашааж байна гэдэг хоёр дахь хэмжүүр болдог. Бүдүүн бааз¬дуухан нэгэн тун энгийн аар саар, тэр байтугай дур гутмаар юманд инээдэг. Харин хошин шогийн өндөр мэдрэмж, боловсролтой, гоо сайхны таашаалтай, энэ талаар ихийг ун¬шиж, сонсч, үзэж таньсан хүмүүсийг инээлгэх амаргүй. Тэд шинэ шийдэл, нарийн дүрслэл, чадвар зэрэг уран сайхны өндөр төвшнийг шаардана. Гуравдугаарт нийгмийн ямар дорви¬той асуудал хөндсөн, дөрөвдүгээрт цаг хугацааны шалгарлыг хэрхэн давж байна гэх зэрэг олон зүйлс нийлж байж хошин шогийг үнэлэх хэмжүүр болдог . </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> <strong>-Мистер Биний хачин этгээд үйл хөдлөлийг их үзүүлэх болсон. Танд ямар санагддаг вэ? Манай зарим инээдмийн жүжигчид ч дуурайх гэж хичээж байх шиг. Чарли Чаплинтай харьцуулж болох уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Чарли Чаплин онцгой ур чад¬вар¬тай энэ төрлийнхөө хаан нь байсан. Түүнийг давж гарах боломжгүй. Сайн уран бүтээлч, сайн урлагийн бүтээл давтагдашгүй чанартай байдаг шүү дээ. Мистер Бен ч өөрийнхөө үеийн хаан нь гэж боддог. Хамгийн гол нь онц¬¬гой дүрийг бий болгосон. Инээд¬мийн эх үндэс бол тэнэглэл гэдэг. Би-ний гол төрх бол тэнэг мулгуу юм шиг байдал. Тэр тэнэг мулгуу юм шиг төрхөө илэрхийлсэн хүний санаанд орохгүй хачин жигтэй шийдлүүдийг гаргаж, энэ нь инээд хүргэдэг. Ийм шийдэл бодож олно гэдэг инээдмийн жүжигчнээс их ухаан, ур шаардана. Ма¬найхан зүгээр гадна талын даяга¬насан, доёгоносон хөдөлгөөнүү¬дийг нь дуурайн инээлгэх гэж оролддог юм билээ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Та хэд хэдэн инээдмийн кино бичсэн. Тэр дотроос “Тэнэгүүдийн орон” гэсэн киноны нэр содон сон¬согддог. Яагаад ингэж нэрлэсэн юм бэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Найруулагч Доржсамбуу надтай 1993 онд Соёлын төв өргөөний тэнд тааралдаад “Инээдмийн жүжиг байна уу, байхгүй ч гэсэн бичиж өгөөч” гэсэн. “Хэзээ хэрэгтэй вэ” гэвэл “Сарын дотор чадах уу “ гэхэд нь “ Би болох байх” гээд “Хар будаа” жүжгээ бичсэн. Бэлэн санаа толгой дотор эргэлдэж явсан юм. Доржсамбуу маань ч шинэ жилээс өмнө гаргах гэж зарим шөнө театр дээрээ хонож байж богинохон хугацаанд Драмын театрын тайзнаа тавьсан. Энэний дараа тэр надад “Чи бид хоёр бие биенээ эртээс таних мөртөө зөвхөн мэндлээд өнгөрдөг байж. Хайран хугацааг дэмий алджээ. Одоо хоёулаа хамтраад хэдэн бүтээл хийе” гэсэн санал тавьсан. Би зөвшөөрсөн . Тэр үед аливааг аль болох хар талаас нь үзүүлсэн бүтээл их гарч байлаа.Тиймээс гэрэлтэй талаас нь харуулсан инээдмийн кино хийе гэж ярилцаад би зохиолоо бичсэн. Тэгээд түүнийг эмнэлэгт хэв¬тэж байхад уншуулж, харилцан ярил¬цаад хоёр дахь хувилбарыг бичсэн. Даанч тэр маань кино болгож амжил¬гүй орчлонг орхисон доо. Сүүлд авгай, хүүхэд нь миний бичсэн анхны хувилбарыг гэрээсээ олоод кино хий¬сэн байна лээ. Киноны нэрний хувьд гэвэл Дауны хам шинж буюу тэнэгрэх өвчин гэж байдаг. Үүнийг нэг үе монголизм буюу монголжих өвчин гэдэг байж. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Барууныхан биднийг тэнэгүүд хэмээн үзэж байна гэсэн үг үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Энэ бодол чинь буруу шүү гэдгийг бид киногоороо үзүүлэхийг хичээсэн л дээ. Гэтэл цөөнгүй хүн утастаж “Яахаараа эх орноо тэнэгээр дуудаг юм бэ” гэж уурласан. Тэр болгонд би “Эхлээд киногоо үз “ гэдэг байсан.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Модерн шулмын хоржигнуур” гэсэн таны адал явдалт роман бий. Их ч шуугиан тарьсан. Монголд мафийн сүлжээ бий болж байгаа талаар өгүүлсэн энэ номонд их хурлын гишүүний тухай, мафийн маягийн хүмүүс олон нийтийн байгууллага , хэвлэлийг хэрхэн өөрийгөө далдлахад ашиглаж байгаа гардаг. Энэ бүхэн бодитой явдал дээр үндсэлсэн үү?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Би “Тоншуул”, “Хууль ёс” сэтгүүлд ажиллаж байсан болохоор нэлээн юм дуулж сонссон. Түүн дээрээ болон хэвлэлийн баримт дээр үндэслэн “Модерн шулмын хоржигнуур” рома¬наа бичсэн. Хуулийн байгуул-лагад насаа¬раа ажиллан, энэ салбарт маш том алба хааж байсан хүнд уншуулж зөв¬лөгөө авсан. Тийм болохоор гарч бай¬гаа үйл явдал үнэнд ойр гэж бол¬но. Халхавч болж байгаа олон ний¬тийн бай¬гууллагад одоо намууд орчи¬хоод байгаа юм биш үү. Өөрийнхөө хар хэ¬рээг цагаанаар будахыг оролдох ажиглагдах юм . Ардын уран зохиолч Т.Галсан “Үндсэн хуулиар зөвшөө¬рөг䬬сөн улс төрийн мафийг нам” гэнэ гэж шоглосон нь ортой юм уу гэхээр болжээ. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Үндэсний шуудан 2009.05.7 №109 /511/</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:Arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:Arial;"></span> </div><div align="justify"> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-28315289087832443732010-05-11T03:30:00.000-07:002010-05-11T03:39:08.519-07:00Дан.НЯМАА: Уран бүтээл “гараас гараад”<div align="justify"><span style="font-family:arial;">“<strong>Монголын уран зохиолын армид Долгорын, Готовын, Батын, Ломбын, Жамбын, Цэндийн, Данзангийн гэсэн “долоон” Нямаа бий гэлцдэг. Яагаад ч юм тэд үгэндээ харам. Магад энэ нь бурхнаас оноосон хувь байх… Хонгор нутгийн дэлгэр болоод өнөр сэтгэлтэй энэ эр шүлгээ урт бичвэл “түүхийрнэ” гэж айсан аятай үгээ “дархан цаазалсан” мэт харамлаж тэмээн тоотой мөрөнд багтааж урладаг яруу найрагч” хэмээн Данзангийн Нямаа найрагчийн тухай нэгэн анд нь дурсан бичсэн байдаг. “Алс цагийн аяс”, “Галын анир”, “Өргөл аялгуу” зэрэг яруу найргийн олон ном туурвисан Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт, яруу найрагч Дан.НЯМААТАЙ ярилцлаа.</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Та нэгэн удаа “Би хайртай уран бүтээлээ хийж амжаагүй л явна. Хэзээ нэгэн цагт хийнэ дээ” гэж хэлж байсан. Түүнээс хойш нэлээд хугацаа өнгөрчээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Уран бүтээлч хүн байнга эрж хайж яв¬даг. Тэгэхгүй бол уран бүтээл нь зогс¬дог. Ер нь хүн өөрийн хийсэн зүйл¬д сэтгэл ханах ёсгүй юм аа. Уран бүтээлчийг сайн бүтээл нь байнга хүлээж байдаг гэж би боддог юм. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хамгийн сайн нь гэж нэрлэхгүй юм аа гэхэд, за энэ нэг сэтгэлд хүрсэн шүү гэх бүтээл танд олон бий дээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өө, байлгүй яах вэ. Уран бүтээлээ хийс¬ний дараа өөдрөг, урамтай, сэтгэл хан¬галуун байх тохиолдол уран бү¬тээлч¬¬дэд байдаг. Яг тэр утгаараа би уран¬ бүтээл болгондоо хайртай. Яруу найргийн арав гаруй ном, нэг тууж, хүүхдийн бичил өгүүллэгийн “Нарны алга” ном бичсэн. Гэхдээ л маргаашийн бүтээл одоогийнхоос илүү сайн болно гэж бодож явдаг хүний нэг дээ, би.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Яруу найргийн ертөнцөд алхан орсон гэгээн дурсамжаа сөхвөл ямар вэ. Та багаасаа шүлэг бичдэг байсан уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Сурагч байхдаа шүлэг бичиж бай¬гаа¬гүй ээ. Наймдугаар ангидаа нэг, арав¬дугаар ангидаа нэг л шүлэг бичсэн. Хүнд дотоод зөн гэж байдаг юм шиг. Лав л яруу найрагч болно доо гэсэн бо¬дол тархинд ургачихсан байв. Үүний¬гээ ангийнхандаа хэлэхээр шоолдог, урам¬шуулдаг байлаа л даа. Утга зо¬хиолд чин зүрхнээсээ татагдсан үе гэ¬вэл Монгол Улсын их сургуульд элс¬ний дараа юм. С.Дулам багшийгаа он¬цол¬моор байна. 1976 оны намар сан¬гийн аж ахуйд ажиллаад хэдэн найз¬тай¬гаа анх С.Дулам багшийн дугуйланд очиж билээ. Их гоё дугуйлан байсан. Тэнд шүлгүүдээ уншина. Сайн муугаа¬раа ч дуудуулна. Тэр гэгээлэг сайн үед уран зохиолын ертөнцөд баттай гишгэн орж, өөрийнхөө нэг мөчир салааг суул¬гачихаад, услаж бөөцийлдөг болсон доо. З.Түмэнжаргал найрагч манай ду¬гуй¬ланг гурван жил удирдсан юм. Ту¬хайн үедээ нэлээд шуугиан тарьсан ду¬гуйлан байлаа. 1980-аад оны утга зо¬хио¬лын төлөөлөл болсон алдартай зохиол¬чид эндээс төрсөн. П.Баяр¬сай¬хан, Д.Норов, З.Түмэнжаргал, Д.Бат¬жар¬гал, Б.Цэнддоо гээд нэрлээд байвал зөндөө дөө.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Та уг нь эдийн засагч мэргэ¬жилтэй хүн. Эзэмшсэн мэргэж¬лээсээ утга зохиол руу “урва¬сан” нь энэ дугуйлантай хол¬боотой юу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хүний хувь тавилан заримдаа өө¬рөөс шалтгаалдаггүй юм шиг байна. Би чинь МУИС-ийн нягт¬лан бодогч-эдийн засагчийн ангийг төгс¬сөн хүн шүү дээ. Дээхнэ үед Мон¬голын Үндэсний радио боловсон хүч¬ний бодлогыг нэлээд анхаардаг байж. Төгсөх жил радио телевизийн боловсон хүчин бидэнтэй ирж уулздаг байсан. Нягтлан бодогч мэргэжилтэй мөртлөө сэт¬¬гүүлч хийчи¬хээр хүүхэд авна, ча¬майг төгсөхөөр радиод хуваа¬ри¬лана гэ¬дэг байсан. Би ч уран бүтээ¬лийн газар ажиллах бол¬сондоо баяртай байв. Тэ¬гэхэд оюут¬нууд сургуу¬лийнхаа болов¬сон хүчнээс ажлын томилолт авдаг байж билээ. Ажил, орон байр, цалин бэ¬лэн гэсэн үг л дээ. Одоогийнхтой адил¬гүй. Тэгээд би томилолтоо авах гээд очтол радио телевизийнх бай¬даггүй шүү.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Танд сургуулийн удирд¬лага юу гэв?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-За, Нямаа чи Ардын хянан шалгах хо¬роонд хуваарилагдсан. Тийшээ оч гэ¬сэн. Би гайхлаа. Тэгээд радио теле¬ви¬зийнхээ боловсон хүчний газар дээр гүйгээд очлоо доо. Миний томилолтыг “арын хаалгаар” өөр хүн авчихаж. Гэхдээ тэр хүнийг нь радио телевиз хүлээж аваагүй юм билээ. Заавал юм бичдэг, уран бүтээлч хүн хэрэгтэй гэж.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Радиод та хэдэн онд очсон юм бэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-1980 онд. Радиодоо би 29 жил ажиллаж байна.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хэвлэл мэдээллийн байгуул¬лагад ийм удаан ажиллана гэдэг уран бүтээлчээс бас их сорил, итгэл тэмүүлэл, тэвчээр шаар¬дана даа. Хувь тавилан таныг ийш нь даллан дууджээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өө, тийм. Би радиогоос ажил амьд¬ралаа, хүсэл тэмүүллээ, зорилгоо олж ав¬сан. Радиодоо их сүншигтэй, зал¬бирч явдаг хүн дээ. Аргагүй юм, миний амьдралын 30 жил энд л өнгөрсөн бай¬на шүү дээ. Энд л би эхнэртэйгээ та¬нилц¬сан. Анхныхаа байранд орсон, анх¬ны номоо хэвлүүлсэн. Гадаад явах анх¬ны томилолтоо авсан. Том том шаг¬налуудыг хүртсэн, их сайхан хамт олон¬той ч болсон. Монголын радиогийн 75 жилийн ойг энэ жил тэмдэглэж бай¬на. Радиогийн 75 жилийн хөгжлийн 30 жилд нь ажилласан гэхээр хуучны хүн шиг л санагдаад байгаа. Манай радио¬гийн ахмадууд хааяа ирэхээрээ юм ямар амархан хөгжиж, залууждаг юм бэ, радиод хэдхэн таньдаг хүн үлдэж гэж хэлдэг. Тэдний нэг нь би. Ц.Чи¬мэ䬬дорж бид хоёр энэ их айлын нэг ту-шаа¬лын хоёр шүү дээ. Ц.Чимэддорж маань малын эмч, харин би нягтлан бо¬догч. Байгууллага маань биднийгээ эн¬гэр цээжиндээ тэвэрч, өдий болго¬лоо. Нэг байгууллагад удчихаар түүн¬дээ хоргодоод, өөр газар очоод юу ч билээ гэж бодогдох юм аа. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Нээрээ л тэгдэг байх. Та радиод байх энэ л хугацаанд олон сайхан уран бүтээлээ туурвисан. Таны шүлэг, туурвилын талаар яриа дэлгэмээр байна л даа. Тэднээс Бүрнээбаяр гавьяатын дуулдаг “Амьдрал аа би чамд хайртай дуу”-г олон хүн мэддэг?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Ер нь уран бүтээлч хүн бүтээл туур¬вилаараа бахархах ёстой. Зохиол¬чид бид дэндүү даруу, хийснээ хийсэн гэж боддоггүй хүмүүжилтэй юм байна л даа. Уран бүтээлийнхээ 35 жилийн хил дээрээс эргээд харахад сонин л бай¬даг. “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуу намайг Монголын ард түмэнд та¬нил болгосон, миний нэрийн хуудас гэж болно. Энэ тэнд явж байхад энэ дуу¬гаа дуулж өгөөч, шүлгийг нь уншаад өгөөч гэдэг. Миний дууны эхэн үеийн бү¬тээл бол “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуу. Би зуу дөхсөн дууны шү¬лэг бичжээ. Радиогийн “Алтан фонд”-од дал орчим дуу бий. Одоо ч цаана нь гуч шахам дуу хийчихээд байна. Дуу миний уран бүтээлийн чиглэл болсон байна. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-“Камертон” хамтлаг таны “18 нас” дуугаар рок попын алтан бос¬гоор алхан орж ирсэн гэдэг. Энэ дуу бидний үеийн залуусыг нэг хэсэгтээ л байлдан дагуул¬сан шүү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Үнэхээр “Камертон” хамтлаг “18 нас” дуугаар гарч ирсэн. Энэ дуугүйгээр “Камертон” хамтлагийг өнөөдөр хэн ч тө¬сөөлөхгүй байх. Хамтлагийнхан олон ч бүтээлээ “18 нас” дуугаараа хий¬сэн, CD ч гаргасан. “Камертон”-ы за¬луу¬сыг уран бүтээлийнх нь их аян замд гарахад миний шүлэг нэг гишгүүр болсонд баяртай л явдаг. “18 нас” дууны аялгууг “Никитон” хамтлагийн ахлагч Б.Батчулуун хийсэн юм. Энэ шүлэгт нэг гайхамшигтай мөр бий. Үүрээр түүнийхээ улаахан уруулаарҮнсүүлж зүүдэлж сэрмэгцээ ичингүйрээд гэж. Хэчнээн гоё вэ. Хачин энхрий, ичингүйрсэн хайр. Уран бүтээл нэгэнт л “гараас гар¬сан” бол өөрийнхөө хувь тавиланг хөө¬дөг. Яг л хүн шиг. Төрсөн өдөртэй, өсч бойждог цаг хугацаатай юм шиг байгаа юм. “18 нас” дуу өөрийнхөө л хувь тавилангаар олны хүртээл болсон. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong> -“18 нас” дуугаа хэзээ бичсэн бэ. Анхны хайраа найрагт мөнхөл¬сөн шүлгийн тань нэг юм болов уу гэж тааж байна?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Ерээд оны эхэн үеэр л бичсэн шү¬лэг. Нэг байгууллагаас залуу насны ту¬хай дууны шүлгийн уралдаан зарласан юм. Тэр уралдаанд л зориулж бичсэн юм шүү дээ. Тэгтэл нөгөө байгууллага ч уралдаанаа шүүсэнгүй. Би ч араас нь хөөцөлдсөнгүй, тэгээд л орхичихсон. Бүр хожим “Камертон” хамтлаг энэ дууг дуулаад гарч ирсэн юмдаг. Би энэ хамтлагийг хоёр гурван жил дуул¬сан хойно нь өөрийнхөө бүтээлийг мэд-сэн хүн шүү дээ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Тийм хожуу юу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Бүр “18 нас” CD-ийгээ гаргачихсан хой¬но нь /инээв/. Нэг өдөр миний охин, хүү хоёр таны “18 нас”-ыг “Камертон” хамтлаг дуулаад байна гэлээ. Сонсч үзлээ. Нээрээ л миний шүлэг байсан л даа. Сүүлд “Камертон” хамтлаг миний уран бүтээлийн цэнгүүнд ирж тоглосон. Рок попынхны нэг том уралдаанд хамтлагаараа түрүүлээд надад нэг алтан цом авчирч өгсөн шүү. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Одоо та хамтлагийн гишүүдтэй холбоотой байдаг уу. Тэд тус тусдаа уран бүтээлээ хөөгөөд завгүй л байх шиг?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Холбоотой байгаа шүү.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-“18 нас” дууны тухай ярьсных, тодруулж асуумаар зүйл байна. Энэ дуу өөр нэг аятай байх аа. Нэг тийм хөнгөндүү хэмнэл¬тэй… “Мөрөөдлийн цэцэгтэй нас” бил үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Зарим дуу маань гурав, дөрвөн аятай байдаг шүү. “18 нас” дуу бол хоёр хувилбартай. Эхнийх нь дууны үг хэ¬вээрээ, анхны хувилбараараа гэсэн үг.Ахиад ирэхгүй ч мөнхийн гэрэлтэй насАяа миний 18 нас гэсэн дахилт¬тай. Хөгжмийн зохиолч Хатанбаатар нэг өдөр над дээр ирээд гэрэлтэй, цоглог хүүхдийн дуу хиймээр байна гэхэд нь би “18 нас” дууны шүлгээ үзүүллээ. М.Хатанбаатар “Үгүй, чи одоо дахилтаа боль. Энэ надад таалагдахгүй байна. 18 насны тухай дуу зөндөө бий” гэв. Тэгээд л би дахилтаа </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">“<strong>Мөрөөдлийн цэцэгтэй насны¬хаа</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong> Нууцыг хэнд задлая даа</strong> гэж өөрчилсөн . </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> <strong>Шүүдэрхэн тунгалаг гэрэлт одтой</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Шөнөжин ирмэлцэж мөрөөдөж хоноод</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Алиман сарны болорхон туяанд</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong> Анхны болзоонд зогсмоор са¬наг¬даад</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Мөрөөдлийн цэцэгтэй насныхаа</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong> Нууцыг хэнд задлая даа /дуулав/</strong> Хэн нэгэнд хүнийг хайрлаж буй сэтгэ¬лээ дэлгэмээр санагдаад, тэгсэн хэр-нээ хэлж чадахгүй гэгэлзээд байгаа биз. -Уран бүтээлчээс асуухгүй өн¬гөрч боломгүй нэг асуулт байдаг. Уншигч олноо ямар уран бүтээ¬лээр мялаах гэж байна даа?-Янз янз л байна. Өнгөрсөн жил хоёр ном гаргасан. “Анар нүдэн хараацай” гэж нэг тууж. Ерээд онд бичсэн гар ноо¬рог гэнэт гарч ирэхээр нь найз нөхөд¬дөө уншуулаад тэгээд бичсэн. С.Пү¬рэв багш маань миний шүлгийг анх “Цог” сэтгүүлийн “Оч” буланд тавьж өгч, анхны номд минь өмнөтгөл бичиж байсан ачтай хүн. Багшдаа тэр туужаа үзүүлсэн чинь “аятайхан тууж юм биш үү” гэлээ. Урамшлаа. Одоо бас нэг тууж бичиж байна. Зохиолчдын бай¬гуул¬лагын 80 жилийн ой саяхан болоод өнгөрлөө. Зохиолч хүн байна даа, уран бүтээлээ тайлагнах үүднээс яруу найргийн нэг ном хэвлүүлсэн дээ. Шинэ шүлгийн түүвэр байгаа юм.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong> -Монголын утга зохиолын ер¬төн¬цөд өөрийн гэсэн орон зай¬тай, гишгэсэн мөртэй хүний хувьд та залуу яруу найрагчдын талаар ямар бодолтой явдаг вэ. Шүлэг бичсэн хүн болгоныг яруу найрагч гэх юм уу. Эсвэл өөр тодорхойлолт байна уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-За яахав дээ. Эрх чөлөө гэдэг сай¬хан юм байна шүү дээ. Бидний үед анх¬ны ном гарна гэдэг их том нэр хүнд, хувь заяа, магадгүй орших эс оршихын заа¬гийг хэлж өгдөг байлаа. Тэр хүртлээ хүн тэмцэж ургадаг цаг байсан даа. Ном маш олон шат дамжлагаар дам¬жиж гардаг байсан. Миний “Алс цагийн аяс” номыг Яруу найргийн зөвлө¬лөөр хэлэлцэнэ. Дараа нь Зохиолчдын хо¬рооны Яруу найргийн зөвлөлөөр батална. Тэгээд Намын төв хороо хянаж байж гаргадаг байсан. Тиймдээ ч номын чанар гайгүй байсан байх. Одоо бол дуртай нь номоо хэвлүүлдэг болсон байна л даа. Үүнд буруу юу байх вэ. Мөнгөтэй нь бичдэг бол тэр дор нь хэвлүүлчихнэ. Энэ нэг талаас сайн боловч нөгөө талаас утга зохиолын мөн чанарыг маш их унагаж байна. Саяхан оюут¬нуудын дунд яруу найргийн тэм¬цээн боллоо. Долгорын Нямаа, Б.Баярсайхан бид гурав шүүгчээр ажилласан. Тэмцээн дээр Нямаа гуай “Яруу найраг гэдэг чинь байхгүй болчихсон санагдаад байна. Залуусын шүлгийг сонсоод байхад шүлэглэх, шүлэг бичих хоёрыг ялгахгүй байна. Шүлэглэх гэдэг бол шүлэг бичихээс хамаагүй өөр юм. Гэтэл зарим нь шүлэглээгүй шүлэг их болж. Шүлэг уг нь өөрийн дотоод хөг аялгуу, хэмнэл, зүй тогтолтой байх ёстой. Зүй тогтол нь байхгүй болчихлоо” гэж хэлж билээ. Анзаармаар л үг юм байна даа гэж би бодсон шүү. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Залуус шүлэглэж байгаагаа шүлэг бичиж байна гэж та хэл¬лээ. Өнөө зүй тогтол алдагдлаа гэж ойлгож болох нь ээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Яруу найрагчид, шүлэгчид өөрс¬дийн¬хөө бүтээлд цензур тогтоомоор тийм үе ирж л дээ. Одоо аль шүлгийг тэр гэх вэ. Мөнгөтэй л бол ямар ч но¬мыг ямар гоёор хэвлэдэг болсон юм бэ. Нийтээрээ яруу найрагч болчихоор уншигчид тоохоо ч больдог юм шиг байна. Одоо хэнийг гэх вэ дээ. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Яруу найраг залуу насных гэж ярьдаг. А.С.Пушкиний “Үнэхээр амьдрал намайг үргэлжилсэн үг рүү чангааж байна” гэснийг та хүлээн зөвшөөрдөг үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Ийм тал байж болох юм. Яагаад гэ¬вэл шүлэг өөрөө залуу насны гэдэг юм уу оргилуун дэврүүн насных. Дү¬рэл¬зэж байгаа гал, тэр галыг мэдэрч бай¬гаа сэрэл мэдрэмж. Ихэнх хүн юмыг хоёр талтай гэж ярьдаг шүү дээ. Гэ¬тэл залуу насанд дандаа нэг талаас нь хардаг. Амьдрал гэдэг гэрэл гэгээ, гоё сайхан, ариун нандин бүхнээр дүү¬рэн юм шиг санагдаж, бүх юм дандаа учрал шиг дандаа өглөө шиг бодогдоно. Чихэнд үргэлж эгшиглэнтэй аяз сонсог¬дож зүрх сэтгэлд хайр дурлал бадам¬лан дүрэлзэж байдаг. Энэ хөгөөр яруу най¬раг залуу цагийнх байж магадгүй. Одоо бол надад амьдрал жаргаж бай¬гаа нар, эсвэл нэг их уй шиг санагдаад бай¬на л даа. Магадгүй яг энэ эгшнээс төр¬сөн шүлэг бүр ч сайн болж магад¬гүй. Гэхдээ тэр их хүний үг том мэдрэмж гэж боддог</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">.-<strong>Та Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумаас төрсөн найрагч. Хонгор нутгаа ойрд зорив уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Нутаг руугаа явж байгаа. Ноднин очиж төрсөн бууцан дээрээ хөрвөөгөөд ирсэн. Аавыгаа, ээжийгээ байхад ойр ойрхон очдог байлаа. Нутаг руугаа одоо ч гэсэн байн байн очмоор л санаг¬даад байна. Аав ээжийг нутаг л орлодог юм байна л даа. -Төрсөн нутаг гэснээс хонгор нутгийн хувь заяанд нутгийн хүүгийн хувьд санаа зовж явдаг уу. Алтныхны хөлд их л хэлмэг¬дэж байгаа гэж сонсогдох юм?-Хонгор нутаг минь сүйдэж байгаа шүү. Өөрийн хүй дарсан чулуунаас л эх орон эхэлдэг байх. Тэр чулуунаас бидний амь амьсгал байнга уяатай явдаг юм шиг. Тэр их сүйтгэл бидний бие дундуур, зүрхэн дундуур зүсээд л өнгөрч байна даа. Манай Баян-Овоо бол их баян нутаг. Багад хонь хурга хариулж явахад нүх сүв их тааралддаг. Дээр үед хятадууд алт ухаж байсан гэж хөгшид хэлдэг байсан. Одоо суманд маань эрүүл газар үлдээгүй дээ. Гэрээсээ гараад нүхэндээ унаж нас барж байна шүү дээ. Нэг найз маань гэрээсээ гарах төдийд л нүхэнд унаж өөд болсон. Өнөөдөр найз маань, маргааш сум, тэгээд Монгол маань нүхэнд унахад бэлэн байна. Их л гунигтай. Би өөртөө буруу өгч л байгаа. Нутаг орныхоо тухай тэр их дажны тухай бичиж амжаагүй л явна даа. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Үндэсний шуудан 2009.05.7</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:Arial;"></span> </div><div align="justify"> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-58360945822252613602010-05-11T03:23:00.000-07:002010-05-11T03:28:57.938-07:00“МӨНХИЙН” ЕРӨНХИЙЛӨГЧ<div align="justify"><span style="font-family:arial;">Тажик сурагчид гар утас хэрэглэдэггүй. Хуулиа раа хориглочихсон юм чинь аргагүй. Даяарчлалын амтыг мэдэрч эхэлсэн улс орнуудад бол хүүхэд гар утас хэрэглэх нь тийм ч гайхмаар үзэгдэл биш л дээ. Гэтэл та¬жик жаалуудад ийм болом¬жийг төр засаг нь олгодоггүй байна. Сурлагын чанар мууд¬на гэж үзсэнээс тэр юм байх. Хичээл дундуур гар утасны хонх хан¬гинаад эхэлбэл хэний ч анхаа¬рал сарниж мэднэ. Тажикийн Боловсролын яам ингэж л тайлбарладаг. Яг үнэн¬дээ Тажикийн дунд сур¬гуу¬лиудад багшийн орон тоо хүрэлцэхгүй хэцүүхэн л бай¬даг гэнэ. Долоон сая хүн ам¬тай энэ улсад долоон мянган багш яаж хүрэлцэхэв гэж яамныхан хэлэх. Багшийн орон тоо муу, дээр нь гар утас¬тай хүүхдүүд хичээл үймүү¬лээд байвал боловсролын салбар яаж хөгжих вэ гэж Ерөнхийлөгч Эмомали Рах¬мон мэдэгдсэн удаатай. Ер нь Рахмон байсхий¬гээд л иймэр¬хүү сонин содон хууль са¬наачилж түмний нүдийг орой дээр нь гаргадаг байна. Даран¬гуйлагчийн нэг хэв шинж гэж өрнөдийнхөн үздэг нь үүнтэй холбоотой биз. “Мартын 8”-наар тажик хүүх¬нүүд баярлаж чадсангүй. Бас л Рахмоны гэнэтийн шийд¬вэрээс болоод. Тэрээр яг энэ баярын өм¬нө¬хөн “Олон улсын эмэгтэй¬чүү¬дийн баярыг улс нийтээр тэм¬дэглэхгүй шүү” гэж мэ¬дэгдсэн нь дэлхий нийтийн ан¬хаарлыг татсан. Сайтар ажих нь ээ, яг тэм¬дэглэхгүй ч гээгүй юм би¬лээ. Энэ өдрийг “Ээжүү¬дийн баяр” гэж нэрлэж. Зөвхөн ээжүүд л баярлах учиртай болж таар¬лаа. Ээж болж амжаагүй бүсгүйчүүд гомд¬лоо. Тэглээ гээд яах билээ, Ерөнхий¬лөгчийн зарлиг бол зарлиг. Рахмоны хэлж буй¬гаар, гурван мянган жилийн тэртээд “хөрст алтан” дэлхийд зөвхөн ээжүү¬дийн баяр л гэж байжээ. Эртний язгуур түүхээ бодсон ч, эх хү¬ний хайрлах ухаан та¬лаасаа ч Рахмон тун зөв шийд¬вэр гарга-сан гэж хэлэх хү¬мүүс байна. Тажи¬кийн парла¬ментын гишүүд албан ажлын үеэр заавал зангиа зүүх ёстой. Сурагчид өвдгөөсөө дээш банзал өмсч болохгүй. Тажик иргэдийн гол өмсгөл нь үндэсний хувцас… Хувийн автомашинаар сур¬гуульд ирэх бүр ч хориотой гээд Рахмоны шийдвэрүүд хөвөр¬нө. Саяхнаас баруун гар тал¬даа жолоодлоготой авто¬ма¬ши¬нуу¬дыг улс нийтээр хо¬риг¬лолоо. Учир нь ийм авто¬ма¬шин замын хөдөлгөөний дүр¬мийг байнга зөрчиж байдаг аж. Уг нь эдгээр дүрэм жур¬мыг Тажикийн яам¬д л шийдчих асуудал. Гэвч Рахмоны эх оронч сэтгэл хүссэн хүсээгүй энэ бүхнийг шийдэхэд хүргэдэг гэнэ.Эмомали Шарипович Рах¬мон /төрийн тэргүүнээр сонгог¬дохоос өмнө тэрээр Рахмонов гэдэг нэртэй байв/ 1952 оны аравдугаар сарын 5-нд төржээ. Түүний мэндэлсэн газар нь Тажикийн Куляб мужийн Дангар хэмээх байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн сайхан нутаг. Ер нь Рахмоны хувийн амьдрал нууц¬лагдмал байдаг. Албан тушаал эрхэлсэн хэдэн он сараас өөр гавьтай мэдээлэл бараг олд¬доггүй. Дунд сур¬гуулиа дүүр¬гээд Курган-Тюбе хотод цөц¬гийн тосны үйлдвэрт цахил¬гаанчаар ажиллаж байж. 1974 оноос Номхон далайн флотод цэргийн алба хаагаад, дараа нь үйлдвэртээ эргэж иржээ. Тө¬рөлх сууриндаа Хө¬дөө аж ахуйн үйлдвэрчний хороон даргаар хэсэг ажиллан, хожим Тажи¬кийн их сургуулийг эдийн за-сагчаар дүүргэжээ. М.Горба¬чевын эхлүүлсэн “Их өөрчлөн байгуулалт” Зөвлөлт гүрнийг донсолгож, энэ их гүр¬ний харъ¬яанд байсан улс орнууд тусгаар тогтнож эхлэх үед Тажикийн төрийн Дээд зөв¬лөлийн ги¬шүүнээр хэдийнэ сонгогдчих¬сон, улстөрийн ертөнцөд лав¬хан гишгэсэн байв. ЗХУ за¬дарсны дараа тажикууд ч бие дааж, тус улсыг Рахмон На¬биев толгойлов. Гэтэл ЗХУ-ын хөрсөнд төлжсөн исламын бүлэглэлүүд идэвх¬жиж, Аф¬ганистан дахь Нажи¬буллын дэглэмийг дэмжигч¬дийн хоо¬ронд ширүүн тэмцэл өрнөжээ. 1992 оны тавдугаар сард Набиев исламын төлөө¬лөгчдийг хүссэн хүсээгүй Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд оруула¬хаас аргагүй болжээ. Тажикс¬таныг донсолгосон улс төрийн тэмцлээс ард иргэд нь залхаж, хөрш зэргэлдээ орнууд руу дүрвэх явдал ч тоймоо алдаж. Рахмоны төрөлх Куляб муж угсаатны мөргөл¬дөөний халуун голомт болон хувирав. Иргэний дайн дэгдлээ. 100 гаруй мянган хүн амиа алдлаа. Тухайн үед Тажикс¬таны сөрөг хүчнийг Гарма му¬жаас гарал¬тай ислам шашинт¬нууд, Бадах¬шан му¬жийн ард¬чилагчид бүр¬дүүлж байжээ. Узбекистан болон Оросын дэмжлэгийг авсан тус улсын умард нутгийн ходжен¬туудтай Кулябын үймээн дэгдээгчид нэгдэж, Тажикстаны геополи¬тикийн тэнцвэр агшин зуур алдагджээ. Кулябын босогчид буюу “Ардын фронт”-ыг Эмо¬мали Рахмон толгойлсон гэдэг. 1992 оны сүүлээр түүний зэв¬сэгт босог¬чид нийслэлийг ямар ч тулаангүйгээр эзэлж, засгийн эрх мэдэл хэдхэн хоно¬гийн дотор түүний гарт шилж¬жээ. Ийнхүү Тажикийн нэгдсэн сөрөг хүчин Рахмоны Засгийн газрын дунд энхийн хэлэлцээ өрнөж, улс орон ч нам тайван болжээ. Гэхдээ Рахмон өөрөө нэг ч өдрийг тайван өнгөрүүлж чадахгүй байв. Ямар сайндаа л түүний аминд халдах оролд¬лого хоёр удаа гарч байх вэ. 1997 оны дөрөвдүгээр сард Хужанде мужид явж байх үеэр цуваа руу нь хэн нэгэн гранат шидэв. 2001 онд олны өмнө үг хэлж байтал нэгэн алан хядагч тэсрэх бөмбөг дэлбэлэв. Рахмон хоёулангаас нь эсэн мэнд мултарч чадсан байна. Магадгүй энэ халдлага дайралт түүнийг харгис догшин болго¬сон байж мэднэ. Хужанде мужид дэгдсэн бослогыг тэрээр цус урсган дарж, сөрөг хүчний нөлөө бүхий удирдагчдыг нэг нэгээр нь түүгээд шоронд хий¬чихэв. Заримыг нь цаазалсан. 2003 онд байх, Тажикистаны Дотоод хэргийн сайд Якуб Салимов Москвад баривчлаг¬даж, 15 жилийн хорих ял авлаа. Дараа жил нь Ардчилсан намын дарга мөн саатуулагдав. Тэ¬рээр дөрвөн сарын дараа сул¬лагдсан ч учир битүүлэг байд¬лаар сураг алдарчээ. Сүүлд уг хэргийг хариуцаж байсан Аюул¬гүй байдлын яамны сайд “шалт¬гаангүйгээр” 23 жилийн ял авчээ. Рахмоныг эсэргүүц¬сэн бүхэн ээлж ээлжээр шо¬рон¬гийн хаалга татаж байсан бөгөөд түүнийг улстөрийн тав¬цангаас зайлуулахыг оролдсон Худалдааны сайд хамгийн сүүлд ялын тогтоолоо ун¬шуулжээ. Рахмоны эрх мэдэл бэхэж¬сээр байв. 2003 онд Үндсэн хуульд засвар оруулах бүх нийтийн санал хураалтыг явуулсны дүнд Рахмон төрийн тэргүүнээр дахин 14 жил ажил¬лах эрхтэй болжээ. 2020 он хүртэл хэн ч түүний эрх мэдэлд халдаж чадахгүй нь нэгэнт тодорхой. Тиймээс л түүнийг “мөнхийн” Ерөн¬хийлөгч гэж ард түмэн нь нэрлээд байгаа юм. Төрийн тэргүүнээр сон¬гогдсон даруйдаа нэрээ Эмомали Рах¬мон гэж болгон хуульчил¬сан гэдэг. Орос хүний нэрэнд элбэг тохиодог “ов” төгсгөлийг тийн¬хүү хас¬санаар өөрийнх нь алхмыг дагаж, үн¬дэсний соёл, уламжлалыг сэргээхийг эх орон нэгтнүүддээ уриалж байгаа аж. Тэрээр тангараг өргөхдөө “Би Үндсэн хуулиа хамгаалж, ард түмнийхээ эрх чөлөө, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлаа хадгална” гэж мэ¬дэгдэж бай¬сан. Бодит байдал дээр тажи¬кууд эрх чөлөөгүй. Тэдний амь䬬рал төрөөс бүрэн хараат байдаг. Рахмон сүүлийн үед Орос ах нартайгаа жаахан таа¬рамж¬гүй байгаа. Өнгөрсөн хоёрду¬гаар сард тэрээр Моск¬вад хийх айлчлалаа гэнэтхэн хойшлуул¬сан. Уг нь айлчла¬лын бас нэг зорилго нь Моск¬ва хотноо болох Евразийн эдийн засгийн хамтын ний¬гэм¬лэгийн чуулга уулзалт байжээ. Москвад хамгийн ойр хүрээлэл гэж болох уг бай¬гууллагын уулзалтаас Тажи¬кийн лидер сүүлийн 16 жилд анх удаа нүүр буруулсан нь ямар учиртай байв. “Ведо-мости” со¬нинд “Рахмон айлч¬лалаа цуцал¬сан нь юун тү¬рүүнд Та¬жикийн Рогуны усан цахилгаан станцыг тойрсон сөргөлдөө¬нөөс бол¬сон” гэж бичжээ. Д.Мед¬ведев үүний өмнө¬хөн “Орос улс Төв Азийн бү¬сэд усны эрчим хүч¬ний то¬моохон төсөлд орол¬цох¬доо гурав дахь орны санаа бодлыг харгалзана” гээд хэлчи¬хэж. Оросын Ерөн-хийлөгчийн мэдэгдэл ноён Рахмонд Уз¬бекистаны эрх ашгийг илүү ха쬬гаалсан мэт сэтгэгдэл тө¬рүүлсэн болол¬той. Тажикийн хувьд ялангуяа хүйтний ули¬ралд эрчим хүч хү¬рэлцдэггүй тул усан ца¬хилгаан станцыг ашиг¬лалтад оруулах нь амин чухалд тоо¬цогдож байгаа юм. Рахмон нэг шийд¬сэн л бол тэр байр сууриндаа хатуу зогс¬дог нэгэн аж. Тий¬мээс лав ой¬рын хэдэн жилдээ тэрээр Орос¬той сайдахгүй байх гэж ажиглаг¬чид үзэж байна. Ерөн¬хийлөгч Э.Рахмон энэ сарын 26-28-нд манай улсад төрийн айлчлал хийх гэж байгаа билээ. Их гүрний бүрэлдэ¬хүүнд бай¬сан хоёр улсад мэдээж ижил төстэй зовлон бэрхшээл байж л байгаа.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="right"><strong><span style="font-family:arial;">Үндэсний шуудан</span> 2009.03.25</strong> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-89273918738183638132010-05-11T03:17:00.000-07:002010-05-11T03:23:21.619-07:00С.Батсүх: Пуужин гал улалзуулаад маш удаан хөөрдөг юм билээ<div align="justify"><span style="font-family:arial;"> <strong>1981 оны гуравдугаар сарын 22… Монгол Улсын түүхнээ тодоос тод тэмдэглэгдэн үлдсэн гайхамшигт өдөр. Энэ л өдөр хотол түмнээрээ баяр баясалд умбаж, сансарт ниссэн хүүгээ цагаан сүүний дээжээр үдсэнсэн. Улсынхаа нэрийг тив дэлхийд цуурайтуулсан гайхам үйл явдлыг гэрэл зургийн хальснаа буулгах хүндтэй, бас хариуцлагатай үүргийг гүйцэтгэсэн, манай ахмад гэрэл зурагчдын нэг, МОНЦАМЭ агентлагийн гэрэл зурагчин С.БАТСҮХИЙГ зочноор урилаа.</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Таныг азтай хүн гэж хэл¬мээр байна. Монгол хүн сансарт ниссэн тэр түүхэн агшныг хальснаа буулгана гэдэг хүн болгонд тохиох аз биш шүү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Үнэхээр хэзээ ч мартагдашгүй том хувь заяа гэж боддог. Би Улсын Гэрэл зургийн газарт ажиллаж байлаа. 1978 онд юм, гэнэт нэг өдөр намайг Төв хороон дээр ир гэж дуудаад нэг даалгавар өгсөн. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Ямар даалгавар?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Улсын нууц гэж байгаад Монгол хүн сансарт нисэхээр болсон гэлээ. Би за л гэлээ. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Таныг ганцааранг тань сонгосон хэрэг үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Үгүй. Надтай хамт Монгол кино үйлдвэрээс оператор Сүхбаатар, найруулагч, зохиолч Гомбо, телевизээс оператор Дашдондог, найруулагч Жаргал бид хэд л байсан. Сүүлд хүч нэмэгдүүлж өнөө “Мандухай цэцэн хатан” киног найруулсан Балжинням, гэрэл зурагчин Нина нар орж ирсэн дээ. Намайг яагаад сонгосныг ёстой бурхан л мэдэж байсан биз./инээв/ </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Сансрын нислэгээс бүр гурван жилийн өмнө та нарыг бэлтгэж эхэлсэн юм байна шүү дээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Бэлтгэх юу байх вэ. Даалгавар л өгсөн. Яг энэ өдрөөс эхлэн надад бүхий л үйл явдлын зургийг авахыг үүрэгдсэн. Тухайн үед нисгэхээр сонгогдсон 12 хүний зургийг би авна. Сайд нарын нэгдүгээр эмнэлэгт тэднийг үзлэгт оруулдаг байсан. Сүүлд мэдэхнээ тэднээс дөрвөн хүн л үлдэж билээ. Сайнцог, Гүррагчаа, Сүрэнхорлоо, Ганзориг. Энэ дөрвийг хаана л явна би дагадаг ажилтай. Хамгийн сүүлд Гүррагчаа, Ганзориг хоёр шалгарч үлдсэн юм даг. Бидэнд сансар огторгуйн талаар хичээл заана. Тэгж тэгж, 1979 оны аравдугаар сараас бид Орос руу явсан даа. Түүнээс хойш л ар гэрийнхэндээ энэ талаар үг ч цухуйлгаж болохгүй гэж дээрээс анхааруулаад сүртэй юм болж байлаа. Би Москвад авсан зургуудаа эх орондоо ирээд угаалгана. Одоогийнх шиг дижитал энэ тэр байсан биш. Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Дорж хурандаа яг миний хажууд сууж байгаад зураг угаасны дараа хальсуудыг аваад явчихдаг байсан. Төв хорооноос хоёр нисгэгчийн зургийг яг адилхан авах ёстой шүү гэж надад анхааруулна. Нэг удаа Ю.Цэдэнбал дарга “Оддын хотхон”-д очсон юм гэнэ лээ. Тэгээд Ж.Гүррагчааг явуулна гэсэн шийдвэр гарчээ гэж би хожим сонссон.Үнэнийг хэлэхэд тэр үед Ганзориг Жанибековтой хамт ажиллаж байсан юм. Тухайн үед Жанибековыг нэгдүгээр нисгэгч гээд зарласныг санаж байна. Нэг өдөр биднийг яваад очтол манай хоёр нисгэгч солигдчихсон байсан. Гэхдээ монгол хүн л нисч байвал хэн нь ч яах вэ гэсэн бодол надад төрж билээ. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> <strong>-“Оддын хотхон” гэж мэдээж нүсэр байгууламж бий байх. Та Ганзориг, Гүррагчаа хоёртой тэнд хэр удаан байсан бэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-1978 оноос хойш “Оддын хотхон”-д ирж очдог ажилтай байсан. Москвагаас дөч гаруй километр зайд байрладаг газар л даа. Үргэлж тэнд байгаагүй. Долоо, найм хоноод л наашаа ирнэ. Нөгөө хоёрынхоо ар гэртэй уулзаж, бэлтгэл сургуулилт гээд бүхий л зургийг авна. Манай сурвалжлах баг Москвад байхдаа “Оддын хотхон”-оор өглөө нь орчихоод буцдаг байлаа. <br /><br /> -<strong>Та сансрын хөлөг хөөрөх агшнаас эхэлж зургаа авсан уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тэгэлгүй яах вэ. Хөлөг хөөрөх буух агшныг авсан. Гэхдээ би Куба, Вьетнамын сансрын хөлгийн нислэгийг туршлага маягаар өмнө нь үзэж байсан л даа .</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Пуужин яаж хөөрөх юм. Хурд гэж сум шиг л байна биз?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Кубын нислэгийг хоёр кило¬метрийн зайнаас харж байхад дуу чимээ гэж аймаар. Ж.Гүррагчаа нисгэгчийн хөлөглөсөн “Союз-39”-ийг яг энэ зайнаас дарга нар харсан. Харин гэрэл зурагчдын хувьд 60 килограммаас дээш жинтэй хүмүүс хөлөгт 200 метр л ойртох ёстой. Кубын нислэгийн дэргэд манайхны нислэг дуу чимээ нь арай гайгүй. Хожим асуухнээ, пуужингийн даралтыг газрын гадаргуу дээр өгдөг байсныг газрын гүн рүү өгдөг болгосон гэж тайлбарласан юм даг. Пуужин гал улалзуулаад маш удаан хөөрдөг юм билээ. Сум шиг хурдан хөөрчих байх гэж би бодоод гал маналзаад ирэнгүүт бүтэн 36 хальс дарж дуусган, дахин цэнэглээд амжихад хөөрөөгүй дөнгөж л өндийж байсан. Физикийн хуулиар ийм удаан хөөрдөг юм байна л даа. Хурдан хөөрвөл эргээд уначихдаг гэдгийг хожим мэдсэн. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Ж.Гүррагчаа, Жанибеков нарыг нисэхэд сэтгэл нь хөдлөөгүй монгол хүн гэж байгаагүй байх. Тэр тусмаа монгол хүн сансрын уудмыг зорьж байхад?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Монгол хүн зах хязгааргүй огторгуйг зориход бахархах сэтгэл төрөлгүй яахав. Үнэнийг хэлэхэд дотроо бас айж, Ж.Гүррагчаагийн араас санаа зовж л байлаа. Ж.Гүррагчаа маань 101 дэх нисгэгч шүү дээ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Таныг сансрын хөлгийг газардахад буугч аппаратад гараа хүргэж байсан гэж сонссон юм байна. Бас л аз юм даа?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тэднийг газардахын өмнөхөн дөрвөн нисдэг тэрэгтэй угтах хэсэг явсан юм. Аврах баг, сэтгүүлчид, гэрэл зурагчид гээд. Тэгтэл та нар яг одоо газард гээд буулгачихлаа. Нислэгийг удирдах төвөөс хөлөг сүүлчийн тойргоо хийлээ, одоо буугч аппарат пуужингаас саллаа гэж дамжуулж байснаа гэнэтхэн л чадсангүй гэдэг юм байна. Зүрх зогсох шахсан. Тэгтэл хорь, гучин минутын дараа “саллаа” гэдэг байгаа. Гүррагчаа, Жанибеков хоёр дахин нэг илүү тойрог хийгээд пуужингаасаа салж газардсан. Гэхдээ буугч аппарат товлосон газраа буугаагүй л дээ. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Яагаад тэр вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Буугч сууриараа биш дээшээ хараад, эсрэгээрээ буучих¬сан. Аврах баг очиж ажилласны дараа сэтгүүлчдэд очих зөвшөөрөл өгсөн юм. Тухайн үед монгол хүн бүр л айж балмагдсан байх даа. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Гүррагчаа нисгэгч буугч төхөөрөмжөөс гарч ирэхэд ямар харагдаж байх юм. Энэ агшин мэдээж таны хальсанд буусан л байгаа?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Буугчийн шүхэр дэлгэгдээд ирж байгааг дурандахад том улаан хүрэн юм л харагдаад байсан. Казакстаны Жезказганд газардсан юм ш дээ. Нэг их шороотой, салхитай өдөр. Биднийг буух талбай руу явахад урт түрийтэй усны гутал, хөвөнтэй зузаан хүрэм өмсүүлсэн. Зуун метр хэртээ газар гүйгээд өнөө газар ирлээ. Буугч аппаратад гараа хүргэтэл хав халуун. Шатаад л буудаг юм байна л даа. Ж.Гүррагчаа сүүлд “Цонхоор харсан чинь улаан гал дүрэлзэж байсан” гэж ярьж билээ. Санаанд үлд¬сэн нэг зүйлээ хэлэхэд Ж.Гүррагчаа буугчаас жаахан ядрангуй байдалтай, хоёр талаасаа хүнээр түшүүлээд гарч ирсэн юм даг. Гэсэн ч тэрхэн агшинд бид хэдийн дэвтэрт гарын үсгээ зурж өгсөн дөө. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Сэтгэлд хоногшсон өөр дурсамжаасаа хуваалцвал…?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Аа, тийм. Эх орон руугаа буцахын түүс. Гэтэл Москвад хорин хэд хонох хэрэг гарсан. Яасан бэ гэхээр, манай хоёрт ЗХУ-ын баатар цол өгөх гээд удчихдаг байгаа. Тэр үед Брежнев дарга Чехослаовакад айлчилж ирэнгүүт бие нь муудсан юм билээ. Бид хэд чинь зочид буудалд шагнал гардуулахыг хү¬лээ¬¬гээд байдаг. Шийдвэр гардаггүй. Баяраа тэмдэглэж ганц нэг зуу татмаар байдаг. Бүр барахаа бай¬гаад, нэгийгээ утсан дээр жижүү¬рээр үлдээ¬чихээд ойролцоохь ресторан руу гүйдэг байсан маань санаанд үлджээ.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Гоё дурсамж юм аа. Та яах аргагүй манай ахмад гэрэл зурагчдын нэг. Гэрэл зураг сонирхож эхэлсэн үеэ дурсвал?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-1970 оноос гэрэл зураг авч эхэлсэн. “Таксин цоохор машин”-ыг дуулдаг байсан Цэнд-Аюуш гуай Барилгачдын соёлын ордонд анх гэрэл зургийн дугуйлан байгуулж билээ. Тэр дугуйлангаас их зүйл сурч авсан. Яахав, сүүлд Намын дээд сургуулийн сэтгүүлчийн ангийг оройгоор дүүргэсэн хүн. Далаад оноос хойш МОНЦАМЭ-дээ л ажиллаж байна даа. -Улсын гэрэл зургийн газарт хэзээнээс ажилласан юм бэ?-Тэр үед Улсын гэрэл зургийн газар гэдэг чинь Соёлын яамны харьяа, их том газар. МОНЦАМЭ-г гэрэл зургаар хангадаг байсан юм. Ах нь 1973 оноос хойш Цэдэнбал, Батмөнх, Очирбат гээд томчуулыг дагаад гадаад, дотоодоор их явсан. Очоогүй газар тун ховор.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хуучин нийгмийн үед гэрэл зураг авна гэдэг том хариуцлага, ёс зүй энэ тэр байсан байх. Мэргэжлийн гэрэл зурагчны хувьд одоогийнхтой харьцуу¬лахад ямар санагдах юм бэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өө, их ялгаа бий. Тэр үед хальсаар авдаг байсан. Гэрэл зургийн газарт нэг том лабора¬торитай. Телефото гэж юм байлаа. Байнгын ажиллагаатай байх үүднээс бид зургаа телефотогоор дамжуулна. Удаан л даа. Хоёр гурван цаг шаардагдана. Одоо бол захын хүүхэд л зураг авч байна. Гэрэл зураг гэдэг бугуйн цаг бол¬чихож. Намайг анх гэрэл зургийн ертөнц рүү ороход зурагчдыг цэрэгт татдаггүй байсан.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Яагаад?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Зурагчин ховор. Кино опера¬тор, гэрэл зурагчдыг цэрэгт татах¬гүй. Тусгай албаны хүмүүс гэдэг байсан. Гэрэл зураг гэдэг чинь бие даасан нандин урлаг, бүхэл бүтэн шинжлэх ухаан. Сэтгүүлч хүн сайн бичиж болно. Харин гэрэл зурагчин тэр агшныг яаж харуулах вэ гэд¬гийг шийднэ, тийм үү. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Гэрэл зургийн “амин сүнс” гэж нэг ойлголт бий. Таныхаар?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Сэтгэхүй, нүд хоёр л байгаа юм. Би тэгж л ойлгодог. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Та үүнд жишээ болохоор нэг зургаа нэрлэнэ үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-За байз. Баасан авгай нудар¬гаа зангидаад цагдаа руу дайрдаг зураг байдаг даа. Тэр л болов уу. Энэ зураг шагнал авч байсан. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="right"><span style="font-family:arial;"> <strong> Үндэсний шуудан 2009.03.21</strong> <br /></span> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-3700431403129792412010-05-11T03:12:00.000-07:002010-05-11T03:17:55.102-07:00Х.ГАНБОЛД: Чөлөөт бүс хөгжихгүй байгаагийн шалтгаан нь ДЭД БҮТЭЦ<div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Засгийн газрын дэргэдэх Чөлөөт бүсийн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга, ажлын албаны дарга Х.ГАНБОЛДТОЙ ярилцлаа.</strong><br /></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Чөлөөт бүсийг байгуулаад бараг долоон жил болчихож. Алтанбулаг, Замын-Үүд, Ца¬гаан¬нуурын чөлөөт бүсийг бай¬гуулж байх үед Чөлөөт бүсийн тухай ойлголт хаа хаанаа бага байсан. Өнөөдрийн хувьд бай-дал ямар байна?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"></span> </div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Чөлөөт бүсүүдийг анх байгуулж байх үед Чөлөөт бүсийн тухай ойлголт хүн бүрт байгаа¬гүй. Бизнесмэнүү¬дийн хувьд ч гэсэн хөл дээрээ босч ча-даагүй, чөлөөт бүсүүдийн сонгодог зарчмуудыг мэдэхгүй байсан үе. Ха¬рин одоо бол гадаад дотоодын хө¬рөнгө оруулагчдын сонирхлыг тат¬чихлаа. Манай Улс хүний эрх, эдийн засгийн эрх чөлөөг дээдэлсэн орон. Хувийн хөрөнгийг хамгаалсан том үзэл баримтлал, хуультай. Дээ¬рээс нь манайх татварын маш сайн ор¬чинтой. Татварын хөнгөлөлтийн ор¬чин ч сайн. Улстөрийн орчны хувьд ч муугүй. <strong>-Гэхдээ л чөлөөт бүсийн хөг¬жил удаашралтай байгаа шүү дээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйл нь өнөөгийн эдийн засаг. Эдийн засгийн хямралаас өмнөх жилүүдэд ойлгогдохгүй байсан тал бий. Харин өнөөдөр бизнесмэнүүд чөлөөт бү¬сийн талаар сайн ойлголттой болсон. Хоёр хөршийн нөхцөл байдал ч бас нө¬лөөлж байна. Урд хөршийн эдийн засаг хурдацтай хөгжсөн, ОХУ-ын хувьд эдийн засгийн онцгой өсөлт байхгүй ч иргэд нь бизнесийн зар¬чимд су¬ралцчихсан. Нөгөө талдаа тэн¬дээ улс төр, эдийн засгийн жаахан да¬рамттай. Эд нар өөрийн улсын хилийн зэр¬гэлдээ чөлөөтэй орчинд үйлдвэрлэл үйлчилгээ бизнес эрхлэх со¬нир¬холтой байдаг.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Тэгвэл хөндлөнгөөс шалт¬гаалах хүчин зүйл их байна уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Их байна. Забайкалскийн районд хоёр хөрш түүгээр дамжиж Евроазийг холбосон том зам бий. Жишээ нь, Алтанбулагийн худалдааны чөлөөт бүс, Замын-Үүд бүсийг дамжин өнгөрөх ачааны эргэлтийг харь¬цуулахад Забайкалскийн төмөр зам ачааллаа дийлэхгүй болчихож байгаа юм. ОХУ, Хятад руу гарч бизнес хийхдээ 1300 орчим км тойруу за¬маар явдаг. Энэ тохиолдолд сонирхол наашаа байгаа. Хятадын талаас хөрөнгө оруулах сонирхолтой бол¬сон. Үйлдвэрлэлээ тэлэх бодлого барьж байгаа. Эд нар зөвхөн Мон¬голын зах зээлд гарахгүй. Монгол Улс Европын холбооны улсын худал¬дааны хөн¬гөлөлтийн нөхцөлд хам¬рагд¬сан. Тэгэ¬хээр Европ руу бараа гаргах сонирхол давхар байна гэсэн үг.-Ийм их сонирхол байгаа нь олзуурхмаар ч гэлээ манай зүгээс дэд бүтцийн асуудал энэ тэр гээд бэрхшээл багагүй байх шиг ээ?-Чөлөөт бүс хөгжихгүй байгаа¬гийн шалтгаан нь таны яриад байгаа дэд бүтэц.Бид дэд бүтцээ тавьж чадахгүй байна. Гадаад орнуудын чөлөөт бүс хөгжүүлсэн түүхийг хара¬хаар эхлээд дэд бүтцээ тавьсан бай¬даг. Дараа нь чөлөөт бүс гэж зарладаг. Манай төчнөөн га-д тийм үйлдвэрлэл хэрэг¬тэй байна гээд тендер зарлан газраа зарчихдаг. Тэгээд нөгөө үйлдвэрүүд нь босоод явчихдаг. Харин манай улсын тухайд дэд бүтэц муу хөгжсөн. Задгай тал дээр бай¬гуул¬чихсан. Одоо чөлөөт бүсээ бо¬дох¬гүйгээр Замын-Үүдийг хөгжүүлье гэхээр Замын-Үүдийн асуудлыг дангаар нь шийдэх боломжгүй болсон. Замын-Үүдийн тосгон, сумын асуудал босч ирж байгаа юм. Задгай тал дээр тарсан, эрчим хүч, ус дулааны эх үүсвэргүй газар.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Замын-Үүдэд чөлөөт бүсийн хэчнээн га газар байгаа вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-900 га байгаа. Алтанбулаг тос¬гоныхыг ялгаагүй, хүндрэлтэй байгаа. Энэ асуудлыг хамтад нь шийдэх хэрэгтэй. Мэдээж хөрөнгө оруулалт их шаардагдана. Гэхдээ их гэж айх ёсгүй. Тэр дундаа эдийн засгийн хямралтай байгаа энэ үед хөрөнгө оруулалт хийх ёстой. Яагаад гэвэл Монгол хөгжих ёстой. Ямар шалт¬гаанаар чөлөөт бүс байгуулсан билээ. Экспорт, импортын эргэлт нэмэгдэнэ, замын түгжрэл арилна гээд яривал сайн тал их бий. Замын-Үүдийн мастер төлөвлөгөө дөнгөж сая батлагдлаа. 2025 онд 60 мянган хүнтэй хот босно гэсэн дэлхийн жишигт хүрсэн мастер төлөвлөгөө хийж байна. Урьд нь бид 2003 онд Алтан¬булагийн ерөнхий төлөвлөгөөг хийл-гэж байсан юм. Гэтэл өнөөдөр энэ хоёр мастер төлөвлөгөөг харахад л Монгол Улсад чөлөөт бүс яаж хөгжиж байгааг хэлээд өгнө. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Чөлөөт бүсийн тухай хууль хэр сайн хууль вэ. Хөрөнгө оруу¬лагчид хэр хандаж байна?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тийм ч сайн биш. Шуудхан хэлэхэд гологдож байна. Ер нь цааш¬даа энэ хуулиар явах уу үгүй юү гэдгээ бодох хэрэгтэй. Алтан¬бу¬лагийн худалдааны чөлөөт бүс гэж байна. Энд үйлдвэрлэл явууллаа гэхэд чөлөөт бүсийн хөнгөлөлт эд¬лэхгүй. Цагааннуурт ч мөн адил. Гэ¬тэл Замын-Үүдэд болно гэдэг. Хө¬рөнгө оруулагчид үйлдвэрлэлээ давхар оруулж ирье, худалдааны, эдийн засгийн гэсэн хэлбэрээсээ татгалзаач гэсэн хүсэлт тавьж байна. Ашигт малтмал олборлодоггүй, бай¬галь орчинд халгүй, Монгол Улсын хууль зөрчөөгүй ямар ч үйлдвэр¬лэлийг зөвшөөрмөөр байгаа юм. Хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалсан хуулийн тогтолцоог хийж өгөөч гэсэн хүсэлт их байна. Бид тодорхой сана¬лууд авч хуулийн төсөл боловсруулж байгаа. Ойрын хугацаанд Засгийн газрын түвшинд яригдаж УИХ-д өргөн барих байх. Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсанаас хойш чөлөөт бүс рүү их анхаарч байгаа. Өнгөрсөн 2008 оны хоёрдугаар сард Чөлөөт бүсийн орон тооны бус зөвлөлийн ажлын албатай нь байгуулсан. Бид чөлөөт бүсүүдийн үйл ажиллагааг эрчим¬жүүлэх талаар нэлээд арга хэмжээ авлаа. Засгийн газраас Чөлөөт бүсэд нэвтрэх, зорчих хөнгөлөлөлттэй нөх¬цөлийг баталсан. Гаалийн тухай журам бат¬лагд¬лаа. Алтанбулагийн ху¬дал¬дааны чөлөөт бүсийн хувьд үйл ажил¬лагаагаа явуулж эхлэх эрх зүйн бүрэн акт гарсан. Чөлөөт бүсүүдийг Тэргүүн шадар сайд ахалж байна. Өнгөрсөн хугацаанд зөвлөлийн хурлыг гурван удаа хийлээ. Эдийн засгийн хям¬ралтай байгаа ч төрөөс олгож буй санхүүгийн эх үүсвэрийг үр өгөөжтэй зүйлд зарцуулах бодлого барьж байна. Алтанбулагт төсөвлөсөн нэг тэрбум төгрөгийг мэргэжлийн хянал¬тын байр, худалдааны талбай гэх зэрэг ажилд зарцууллаа. Ямарч бай¬сан төрийн зүгээс хийх ёстой зүйл тодорхой хэмжээнд бэлэн болсон.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Нөхцөл нь бүрдсэн гэхээр хөрөнгө оруулагчид саналаа тавьж эхэлсэн гэсэн үг үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Сонирхогчид ороод ирсэн. 90х24 харьцаатай худалдааны үзэсгэлэн чимэглэлийн павильон барих ажил эхэллээ. Хятадаас хоёр сая дол¬ларын гэрээ байгуулсан. Улаан¬баа¬тарын хэд хэдэн компанийн ху¬далдаа, агуулахын байгууламжыг сонир¬хож байна. Энэ оны сүүлээр Алтан¬булагийн чөлөөт бүс хөдөл¬гөөнд орно. Хөдөлгөөнд ороод ирэхээр өрсөл¬дөөн бий болж таарна.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -<strong>Алтанбулагийн чөлөөт бү¬сийн газар эздээ олсон уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өөрт ногдох газраа хуваарил¬чихсан. Эргэж харах зүйл бий. Ялан¬гуяа ил тод байдлыг бий болгох бодит хөрөнгө оруулагчдыг татах асуудал гол нь. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Замын-Үүд чөлөөт бүсийн бай¬дал ямар байна. 1990 оны Замын-Үүд болон Эрээн хот өнөөдөр тэнгэр газар шиг ял¬гаатай болчихлоо?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Өнгөрсөн хугацаанд гурван тэр¬бумын хөрөнгө оруулалт хийсэн юм билээ. Ер нь чөлөөт бүсүүдэд 2003 оноос хойш найман тэрбум төгрөг л өгсөн байдаг. Төр засгийн хувьд хангалттай мөнгө ч нэг бүсийн цэвэр усны байгууламж барих хэмжээний л мөнгө ингээд бодохоор чөлөөт бүсийн хөгжил удааширч байгаагийн бас нэг шалтгаан нь хөрөнгө оруу¬лалт. За¬мын-Үүдийн хувьд хоёр удаа сонгон шалгаруулалт хийсэн. Эхний¬хэд нь оролцоогүй, хоёр дахид нь хоёр компани оролцсон. Гэвч эдгээр ком¬пани Засгийн газрын өмнө хүлээ¬сэн үүргээ биелүүлээгүй учир гэрээг цуцалсан. Стратегийн хөрөнгө оруу¬лагч оруулж ирэх шийдвэртэй. Гад¬ны¬¬хан хөрөнгө оруулъя гэж орж ирдэг ч өөрсдөө хөрөнгөгүй, манай юман дээр хөрөнгө босгодог. Жишээ нь, “Айвен¬хоу майнз” гэхэд л Монголын газрын баялгийг олон улсын бирж дээр зараад мөнгө босгож байна. Үүнтэй адил манайд байгаа гаднын хөрөнгө оруу¬лагчид ийм арга сэт¬гэдэг.Тодорхой хэмжээний газар авч монополь бай¬дал бий болгоод түү¬гээ¬рээ олон улсын зах зээлд мөнгө бос¬годог. Чадаад хийж байгаа бол тат¬галзах юм байхгүй. Хамгийн гол нь хоо¬сон орж ирээд юм босгоно гээд Замын-Үүдийн хөгжлийг зургаан жилээр хойш нь татлаа. Бид олон янзын судалгаа хийсэн. Чөлөөт бүс сайн хөгжиж байгаа улс гэвэл Хятад, Арабын Эмират, Турк байна. Хөрөнгө оруулагчдын уян хатан бод¬лого байхгүй болохоор ийм байдалд хүр¬чихэж байгаа юм. Стратегийн хөрөнгө оруулалт хийх гэхээр нэг компани л авчихаж байгаа хэрэг. Нэг компанийн мэдэлд орчихоор бусад аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулахад хаалт болчихдог тал бий. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Өнөөдрийн хувьд гаднын ямар улсын хөрөнгө оруу¬лаг¬чид Замын-Үүдийг сонирхож бай¬на вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Орос, Хятад, Солонгосын биз¬нес¬мэнүүд сонирхож байна. Бид хөрөнгө оруулалтаа хийе, танайх эрхзүйн шийдвэрээ гаргаад өгөөч, дэд бүт¬цийн асуудалд оролцъё, барих, ашиглах гэрээний нөхцөлүүдийг хуу¬лиа¬раа шийдээд өгөөч гэсэн саналыг тавьж байна. Эндээс анзаарахад өөрийн гэсэн бие даасан бүс бай¬гуулах боломж байгаа юм. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>-Чөлөөт бүсийн хөгжил Мон¬голын эдийн засагт эергээр нөлөөлөх нь мэдээж. Таны¬хаар хамгийн гол өгөөж нь юү вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Монгол импортлогчоос экспорт¬логч орон болно. Түүхий эдээ гар¬гадаг байсан бол эцсийн бүтээг¬дэхүүн гаргадаг болно. Чөлөөт бүс ба鬬гуулагд-санаар хүнсний болон бусад төрлийн хүнсний барааны нөөц бий болно. Хүнсний аюулгүй байдлын нөхцөл бүрдэнэ. Монголчууд дэлхийн шилдэг технологитой танилцана, суралцана. Гадаад худалдааны эргэлт огцом өснө. Аялал жуулчлалын том цогцолборууд бий болно. Гэх мэтчи¬лэнгээр яривал эдийн засгийн өгөө¬жийг тоочиж барахгүй. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Цагааннуурын чөлөөт бүсийг байгуулахад ямар бэрхшээл тулгараад байна вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Цагаанну</span><span style="font-family:arial;">урын чөлөөт бүсийн хувьд алс баруун хязгаарт байр¬ладаг. Нутгийн гүнээс нэлээн хол. Энэ бүс онцлогтой. ОХУ-ын Алтай, Казахстан, Хятадын Шинжаан-Уйга¬рын өөртөө засах орон, Монгол Ул¬сын Баян-Өлгий аймаг гээд нэг үндэстэй, нэг хэлтэй, нэг соёлтой дөрвөн улсад хамаараг¬дах иргэд амьдардаг. ОХУ, Хятадын хооронд тэр бүс нутгаар хийж байгаа тээвэр¬лэлт нь 1300 орчим км-ыг тойруу за¬маар явдаг. Цагааннуурыг яагаад сонирхож байна гэхээр Оро¬сын хилээс Хятадын хил хүртэл 212 км. Хэрвээ энэ бүс бий болвол 1000 орчим км-ээр ойртуулна гэсэн үг. Монголын талаас зам байгуулах асуудал л Цагааннуур дээр гол бэрхшээл болчихоод байна. 220-иод км зам барих асуудлыг шийдэх байна.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Чөлөөт бүсийн хөгжил нь эдийн засгийг нь тодорхойл¬сон ямар улс байгаа вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Эдийн засгийн хувьд Хятад сул орны л нэг байсан шүү дээ.Тяньжин, Шанхай гэх мэтийн өмнөд чөлөөт бүсийг нээгээд босоод ирсэн. Евро¬пын хэд хэдэн жижиг орон жишээл¬бэл, Македони чөлөөт бүсийг амжилт¬тай хөгжүүлсэн. Солонгос, Эмират, Турк байна. Хамгийн гол нь төрийн да¬рамт-гүй байх ёстой. Чөлөөт бүсэд ажиллах амьдрах орчныг бодолцох учиртай. Гадаадаас хөдөлмөрлөх хүч авах, гаргах тухай хууль чөлөөт бүсэд үйлчилвэл манайд хэн ч орж ирэхгүй. Засгийн газар квотыг нь тогтоодог хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр дахин нэмсэнтэй тэнцэх төл¬бө¬рийг сарын хураамж гэж авдаг нөхцөлд гадны чадалтай болов¬сон хүчин орж ирэх үү. Визийн хөнгө¬лөлт байх ёстой. Гэх мэт хууль зүйн хувьд зөрөлдөөн¬тэй зүйл байгаа. Цэгц¬лэх хэрэгтэй.</span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хариуцлагын тухайд хатуухан зохицуулалт хэрэгтэй байх?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хууль зөрчсөн, хориглосон үйлд¬вэр¬лэл үйлчилгээ явуулсан тохиол¬долд хатуу хариуцлага тооцдог байх ёстой. Чөлөөт бүсээр хар тамхи оруулахыг завдсан тохиолдолд цаа¬заар авна гэсэн заалттай улс бий. Хууль бус өөр төрлийн үйлчилгээ явуул¬бал үйл ажиллагаа явуулах эр¬хийг нь шууд цуцалдаг жишиг бий. Хө¬рөнгө оруулагч нарт эрхийг нь хан¬гал¬ттай өгөх хэрэгтэй. Тэр хэмжээ¬гээр хариуцлагын хатуу тогтолцоог бүр¬дүүлэх ёстой. </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Замын-Үүдийн чөлөөт бүсийн хөрөнгө оруулагч хэзээ тодрох бол?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хөрөнгөө гаргаад ажилдаа шууд оръё гэсэн хүн байвал бүх зүйл нээлттэй. Хүлээсэн үүргээ биелүүлж чаддаггүй нөхөдтэй олон жил зуурал¬дах хэрэггүй. Энэ талд төрийн хатуу бод¬лого шаардлагатай. Ер нь бол гадны¬нхыг шүтдэг цаг үе өнгөрсөн. Бид өөрс¬дөө босгоод явах чадамжтай бол¬сон шүү дээ.</span></div><div align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Үндэсний шуудан </strong></span></div><div align="right"><strong> 2009.08.11 №188 /590/</strong> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-59592343431308292852010-05-11T02:58:00.000-07:002010-05-11T03:09:13.427-07:00Ц.ДАВААЖАВ: Бид аль нэг гүрнийг ДАГАХ ЮМ БОЛ ХОХИРНО<div align="justify"><span style="font-family:arial;"><strong>Олон улсын тоймч Ц.ДАВААЖАВТАЙ уулзаж сүүлийн үед дэлхий нийтэд өрнөж буй үйл явдлын талаар ярилцлаа.</strong><br /></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-<strong>Хоёулаа яриагаа дэлхийн ан¬хаарал татсан үйл явдлаас эхлэе. Барак Обама Цагаан ордны тэр¬гүүнээр сонгогдсоноос хойшхи 100 хоногийн ажлаа сая тайлаг¬налаа. Энэ хугацаанд Ж.Бушийн цөөнгүй хатуу алхмыг зөөллөж, эв зүйгээр шийджээ?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Барак Обама Ерөнхийлөгч болоод 100 хонолоо гэсэн мэдээлэл их гарч байна л даа. Үүнийг ярихаас өмнө Ж.Бушийн бодлогын тухай дурдах нь зүйтэй байх. Ер нь Америкийн нэр хүнд Ж.Бушийн үед их суларсан. Тэрээр НҮБ-ын зөв¬шөөрөл, бусад томоохон орны са¬налыг харгалзалгүйгээр зохиомол шалтгаар Ирактай дайн хийсэн. Тэгээд Саддам Хусейний дэглэмийг унагасан ч Ж.Бушийн зорилго бие¬лээгүй. Харин ч терроризмтой тэм¬цэх нэрийдлээр лалын шашинтай орнуудын эсрэг тэмцэж, хүмүүсийг олноор нь алж хядсан. Терроризмд лалын шашинтай орнууд бүгдээрээ буруутай гэсэн ойлголтыг бусдад төрүүлсэн гэх мэтээр Ж.Бушийг шүүмжилдэг болсон л доо.<br />-<strong>Ж.Бушийн зорилго биелээгүй гэлээ. Үнэндээ Америкийн цаад зорилго нь Иракийн газрын тос гэж нэлээд шуугисан шүү дээ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тийм ээ. Америк Иракаас 100 жилийн хэрэгцээний газар тосоо авахаар бүр тооцоолчихсон гэсэн. Иракийн газрын тос, дараа нь Ойрхи Дорнодод нөлөөгөө бэхжүүлэхийг оролдсон дайн байсан гэж би боддог.<br /><strong>-Ганц Иракт биш америкууд Афганистанд ч хүч алдсан нь ажиглагддаг?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-2001 онд Нью-Йоркт болсон аймшигт халдлагын дараа Афга¬нистанд терроризмын эсрэг урьд¬чилсан дайн хийсэн. Тухайн үед засгийн эрхийг барьж байсан “Талибан” хөдөлгөөний дэглэмийг хүчээр унагааж, оронд нь Америкийн талыг баримтлагч Хамид Карзайг Ерөнхийлөгчөөр сонгосон. Түүнийг ажиглагчид “тавиул Ерөнхийлөгч” гэж нэрлэдэг юм. Афганууд өөрсдөө ч сонгосон юм биш. Тэглээ гээд ардчиллыг терроризмтой тэмцэхийн хажуугаар цэрэг зэвсгийн хүчээр тогтоож чаддаггүй юм байна гэдгийг харуулсан л даа. Ер нь аливаа нэг улсын засгийн эрх мэдлийг унагаа¬гаад яг өөрийн үзлийг баримтлуулах оролдлого биелдэггүй гэдгийг түүх нотлож байна.<br />-<strong>Үүнд олныг жишээлж болох байх. ЗХУ Афганистанаас цэргээ татсан нь ч үүнтэй хол¬боотой юу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-1979 оны сүүлээр ЗХУ Афганис¬танд цэргээ оруулж, засгийг нь унагасан. Тэгээд Чехид Элчин сайд байсан хүнийг удир¬дагчаар нь тавих гээд бүтээгүй л дээ. Сүүлдээ Оро¬сын цэрэг ялагдаад Афганыг орхин гарсан шүү дээ. Ж.Бушийн үед энэ үйл явдал яг давтагдсан. Америкууд бас Ираныг атомын бөмбөг хийх нь, уран баяжууллаа гэж хардан эдийн засгийн хориг арга хэмжээ авч, олон улсад ганцаардуулах бодлогыг тууштай баримталж ирсэн. Энэ бүхэнд Барак Обама өөрөөр хандахаа амлаж байгаа. Тэрээр бид Ирантай харин ч чөлөөтэй, яриа хэлэлцээрийн журмаар харилцая гэсэн мэдэгдэл гаргалаа. Мөн саяхан Африкийн орнуудын хуралд орол¬цохдоо лалын шашинтай орнуудад найрамдал зарлаад “Хойшид бид нэг холбоо болж ажиллана” гэж хэлсэн.<br /><strong>-Цагаан ордон олон жилийн дайсагнагч Кубатай хүртэл зөөлөн аядуу бодлого баримтлах нь эхнээсээ мэдрэгдээд эхэлчихлээ. Эрх чөлөөний арлыг зорьж буй Аме¬рик иргэдийн хувьд энэ тун таатай мэдээ шүү?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Америк Кубатай харилцаагаа зөөлрүүлэх алхмыг аажмаар хийж эхэлсэн. Кубад мөнгөн гуйвуулга хийдэг боллоо. Америкт аж төрж байгаа куба гаралтай хүмүүс ах дүү нартайгаа уулздаг боллоо. Гэхдээ Цагаан ордон Кубын хүний эрхийн талаархи бодлогоо хатуу барим¬тална гэсэн шүү.<br /><strong>-Орос, Америкийн харилцаа дэлхийд жин дардаг.Энэ хоёр гүрэн сайн, муу харилцахаас дэлхийн улстөрийн луужин тодорхойлогддог гэдэг?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Оростой бол Умард Кавказ, ялангуяа Өмнөд Осети, Абхазын асуудлаар нэлээд зөрчилдсөн. Ер нь НАТО-г тэлэх, Дорнод Европын орнуудад пуужингийн довтлогооноос хамгаа¬лах систем байгуулахад заавал Оросын саналыг харгалзан үзэх ёстой гэж Барак Обама зар¬ласан. НАТО-г зүүн зүгт, Оросын хилд ойртуулж, үүндээ Украин, Гүржийг элсүүлэх тал дээр Ж.Бу-шийн засаг захиргаа хатуу бодлого барьж байсан л даа. Үүнийг Барак Обама зөөлрүүлж байгаа. Тиймдээ ч давын өмнө энэ хоёр улсыг НАТО-д элсүүлэх асуудлыг хойшлуулав. Ингэж Орос, НАТО-гийн харилцааг нэг их хурцатгалгүй, үүн дээр түшиглээд Орос, Аме¬рикийг ойр¬туулахыг хичээж байна. Хоёр улсын стратегийн зориулалттай цөмийн зэвсгийг хорогдуулах тү¬рүүчийн хэлэлцээрүүдийн хугацаа дуусч байгаа. Тиймээс Оростой дахиж цар хүрээтэй хэлэлцээ хийж эхэллээ.<br /><strong>-Цөмийн зэвсгийг хорогдуу¬лах өмнөх хэлэлцээр гэж Ро¬нальд Рейган, М.Горбачев нарын 1980-аад онд байгуулсан гэрээг хэлж байна уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Стратегийн давшилтын зэв¬сэглэлийг хорогдуулах тухай нэг, хоёрдугаар гэрээ гэж бий. Нэгнийх нь хугацаа 2009 онд дуусна. Тэгэ¬хээр энэ ондоо багтаагаад шинээр гэрээ байгуулах зорилгоор хоёр улсын шинжээчид хэлэлцээд эхэлчихсэн. Америк, Орост хэчнээн тонн атомын бөмбөг байна, байнд хүрэх зөөгч хэрэгсэл, нисэх онгоц, пуужин хэчнээн байх зэргээр тоог нь тодорхой заасан байдаг. Тэр тоог л хорогдуулах юм.<br />-<strong>Америкийн Төрийн нарийн бичгийн дарга Хиллари Клинтон тангараг өргөөд хамгийн түрүүнд Азийн орнуудыг зорьсон. Хэтдээ дэлхийн бодлогод Ази тив жин дарна гэж шинжээчид үздэг. Айлч-лалын зорилго үүнтэй холбоотой байсан биз?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хиллари Азид айлчлахдаа Ин¬донезид очсон. Зүүн Өмнөд Азид байгаа хамгийн том лалын шашинт улс нь Индонез шүү дээ. Тэгэхээр л лалын шашинтай орнуудтай харил¬цаагаа сайжруулах хандлага энд илэрч байгаа биз. Ер нь Зүүн Өмнөд Ази энэ зууныг хөгжлийн хурдаараа тодорхойлно гэж үздэг. -Азийн бүс нутгаас Хятад л илүү мандан гялалзах дэг ээ?-Хэдхэн жилийн дараа Хятад хөгжлөөрөө, эдийн засгийн чадлаа¬раа Америкийг гүйцнэ гэсэн тооцоо бий. Хятадтай харилцах нь Амери¬кийн геополитикийн чухал бодлого. Цаашдаа Оростой өрсөлдөх том асуудал. 1970-аад онд Америкийн Ерөнхийлөгчийн Үндэсний аюулгүй бодлогын зөвлөх Генри Киссенжир “Хятадыг Оросоос хөндийрүүлээд салгаад авчих. Тэгэх юм бол Америк геополитикийн тал дээр болоод явчих юм биш үү” гэсэн санал гаргаж байсан юм шүү. Америк цаашдаа АСЕАН-ы орнуудтай Хятадаар уламжлуулж харилцахыг хүсч байна. Хятад Зүүн Өмнөд Азийн холбооны гишүүн биш ч гэсэн Ази тивдээ хамгийн хүчирхэг улс. Тэгэхээр Хил¬лари Зүүн Өмнөд Азид, тэр тусмаа Хятадад айлчилсан нь тохиолдлын хэрэг биш. Хятадтай Оросоос дутуугүй түншийн харилцаатай байх сонирхол яваад байна л даа.<br />-<strong>Цагаан ордны Азид баримт¬лах бодлогын нэг үзүүр мэдээж Монгол Улсад тусах байх.Танд ажиглагд¬сан зүйл байна уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Америк Монголыг ардчилсан гэдгээр их дэмждэг л дээ. Миний бодож байгаагаар манай ардчиллын тогтолцоо улам боловсронгуй бо¬лоод байвал Монгол, Америкийн харилцаа идэвхжээд л байх болов уу. Тэрнээс биш геополитикийнх нь хүрээнд нэг их татагдаад орох хэмжээний улс биш л дээ, Монгол.<br /><strong>-Геополитикийн хувьд анхаа¬рал татахгүй нь гэж ойлголоо. Гэхдээ өөр сэдэл, өдөөлт бий биз?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Ардчилал, хүний эрхийг дээд¬лэх гэдэг утгаараа манайх их чухал. Яагаад гэвэл Хятадыг хүний эрх зөрчлөө гэж Америк шүүмжилдэг. Тиймээс Америк манайд дэмжлэг үзүүлж, Монгол хүний эрхийг дээдэлдгээрээ үлгэр жишээ орон шүү гэдэг талаас нь дөвийлгөн Хятадын чихэнд хонх уях сонир¬холтой байдаг гэж би ойлгодог.<br /><strong>-Америкийн Ази дахь өнөө цагийн хамгийн том холбоотон нь Япон, Өмнөд Солонгос. Тиймдээ ч Хиллари Клинтон Азид хамгийн түрүүнд Японд хөл тавьсан нь ажиглагчдын анхаарлыг их татсан?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Арга байхгүй хоёр том холбоо¬тон нь. Харин Хятад Умард Со¬лонгостой их дотно. Солонгосын хойгийн асуудлаархь “Зургаан талын хэлэлцээр”-ийг Хятад анх санаачилж байсан. Үүнийгээ ч удирдан явуулдаг нөлөөтэй орон л доо. Тэгэхээр Америк Хятадаар дамжуулж Умард Солонгост нө¬лөөлөх бодлого барьж байгаа. Умард Солонгос атомын бөмбөгтэй бол-чихлоо.Саяхан хиймэл дагуул хөөргөх нэрийдлээр алсын тусгалтай пуужин туршлаа. НҮБ-ын Аюулгүй зөвлөл үүнийг буруушаасантай холбогдуулан Пхеньян “зургаан талын хэлэлцээр”-ээс гарчихлаа. Түүгээр ч зогсохгүй атомын бөмбөг дахиж туршина гэж сүрдүүлж байна. Энэ маш аюултай юм шүү. Оросын Гадаад хэргийн сайд С.Лавров сая Умард, Өмнөд Солонгост айлчлаад Ким Чен Ирт Д.Медведев Ерөнхий¬лөгчийн хувийн илгээмжийг гардуулж байсан.<br /><strong>-Ингэхэд Умард Солонгосын дэглэм хэр урт настай вэ. Хоёр Солонгос нэгдэх тухай хэсэг шуу¬гиад нам жим болов. Энэ зүгээр нэг хоосон лоозогнол байв уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Умард Солонгос бол дэлхийн хамгийн сүүлчийн коммунист дэглэмтэй орнуудын нэг. Авторитор дэглэмээр их олон жил явж ирлээ. Ким Чен Ирийн биеийн байдал тун тааруу байна гэж мэдээлж байна. Тэр нэг их удаан амьдрахгүй байх. Одоо түүний залгамжлагч ямар бодлого баримтлахаас их зүйл шалтгаална. Тэрнээс биш ард түмэн нь эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцээд, дэглэмээ хална гэхээр санаанд багтаж өгөхгүй л байна.<br />-<strong>Умард Солонгос гэхээсээ илүү Солонгосын хойг их гүр¬нүүдийн геополитикийн ширүүн тэмцлийн цэг болон хувирч байх шиг?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Солонгосын хойгийг алдахыг хэн ч хүсэхгүй байна. Том гүрнүү¬дийн эрх ашгийн зөрчил Солонгосын хойгт төвлөрчихсөн учраас Умард Солонгос л хэлмэгдэж, зовж байна даа. Гэхдээ Солонгосын дэглэм мөнх биш ээ.<br />-<strong>Манай мөнхийн хөрш Хята¬дын тухай яриандаа эргэн оръё. Хятад нэг нэгдэхээрээ дор хаяж 200-300 жил ноёрхлоо тогтоод¬гийг түүх гэрчилдэг. Харин даяаршлын өнөө цагт Хятад энэ нэгдлээ хэр хангаж чадах бол. Ирээдүйд энэ улсад их том задрал явагдана гэж ярих юм?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хятадын эмзэг асуудлыг хөндлөө. Шинжаан-Уйгарын өөртөө засах орны уйгарууд Хятадаас тусгаарлан Дорнод Туркестан улс байгуулна гэж их сандаргаж байгаа. Үүнээс Хятад ихээхэн сэрэмжилж байна. Олон улсын хэмжээнд гэвэл Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага /ШХАБ/-ыг анх байгуу¬лахад “Шанхайн тав” гэж байсан. Хятад, Орос, Киргиз, Тажик, Казакс-тан улс хуралдаад салан тусгаарлах үзэл болон терроризмын эсрэг хамтран тэмцэж эхэлсэн л дээ. Үүний цаад утга нь Шинжаан-Уй¬гарын салан тусгаарлагчдын эсрэг хамтдаа тэмцэх зорилготой байв. Сүүлд энэ байгууллагад Узбекистан нэгдээд Шанхайн хамтын ажил¬лагааны байгууллага болсон. Хятадын нөгөө эмзэг тал нь Төвд. Тиймээс Хятад нэгдлээ бат хан¬гахын тулд Төвд, Шинжаан-Уйгарт эдийн засгийн аргаар хандаж байна уу гэж.<br />-<strong>Чухам ямар аргаар хандаж байна.Тодруулж хэлбэл…?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Хэдэн жилийн өмнө Хятад баруун бүс нутгаа хөгжүүлэх 12 жилийн төлөвлөгөө гаргасан. Зах хязгаар нутгуудыг эдийн засгийнх нь хувьд маш сайн хөгжүүлэх, байгаль экологийг сайжруулах, хөдөө аж ахуйн нөхцлийг бүрдүүлэх, дэд бүтэцтэй болгох зэрэг бодлого баримталж байгаа. Энэ нь ямар учиртай юм бэ гэхээр зах хязгаар бүс нутагт үймээн гарвал “Бид та нарыг гэдэс цатгалан, мөр бүтэн байлгасан биз дээ” гээд хатуу гараар дарахад хэлэх үгтэй болгох юм уу даа .<br />-<strong>Бараг зэвсэгт мөргөлдөөний ирмэгт тулаад байсан Хятад, Тай-ванийн харилцаа нэг үеэ бодвол арай дээрдэв. Энэ нь Бээжингийн бодлогыг дэмждэг улстөрийн хүчин Тайванийг удирдаж бай¬гаатай холбоотой юу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Ер нь Тайваньтай холбоо тог¬тоосон улстай Хятад улстөр,эдийн засгийн бүх харилцаагаа тасалдаг. Тайвань, Хятад хоёрын харилцаанд Америк их нөлөөтэй. Америк Тайваньд их хэмжээний зэр зэвс¬гийн тусламж үзүүлэхээр хэлэлцээ хийж байсан. Хилларийг Хятадад айлчлах үеэр энэ хэлэлцээг зог-соолоо. Хятад, Америк ойртож байгаа хэлбэр нь энэ. Тайвань эх газрын Хятадтай “Хоёр систем нэг хятад” гэсэн бодлого баримталдаг. Хятад өөрийн онцлогтой социализм, Тайвань капитализмаа байгуулах ёстой гэсэн онцлогтой. 2005 онд Хятадын Ардын төлөөлөгчдийн хурал айхтар хууль баталсан.<br />-<strong>Ямар хууль билээ?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Улс орныг хагалан бутаргахаас сэргийлэх тухай хууль.Улс орны нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хамгаалахын тулд тохиолд¬луудад энхийн бус эвээр бусад шаардлагатай арга хэмжээ авахаар заав гээд нэгд, арлын салан тусгаарлах хүчин Хятадаас салгах явдлыг аливаа шалтгаар бодит хэрэг болговол, Тайванийг салан тусгаар¬лахад хүргэсэн ямар нэг том буд-лиан гарвал эцэст нь энх тайвнаар нэгдэх бүх бололцоо барагдвал хүч хэрэглэнэ гэсэн байдаг. Ийм хуультай боллоо шүү дээ. Хятад их гүрэн болоход энэ хууль их чухал. Ерөөс Хятадын тэргүүн зэргийн бодлого бол дотоод нэгдмэл цул байдлыг хадгалах юм.<br />-<strong>Хятад дотоодын нэгдмэл байдлаа энэ мэтээр бэхжүүлж байгаа юм байна. Гэхдээ дэлхийн номер нэг гүрэн болсны дараа Америк шиг энхийг сахиулна гээд энд тэнд очоод цэргийн ажил¬лагаа явуулах вий гэсэн бол¬гоомжлол төрдөг.</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хятад ийм хандлага гаргахгүй.<br />-<strong>Яагаад. Бид терроризмын эсрэг гээд…?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Орос, Америк зэрэг том гүрэн байгаа болохоор тэгэхгүй л дээ. Хэрэв ийм явдал гаргавал Хятадад эсрэгээр л тусна. Цаашдаа ер нь Америкийн Ирак, Афганистанд хийсэн алдаа давтагдахгүй болов уу гэж бодож байгаа. Ийм бодлого хэзээ ч амжилтад хүрдэггүй нь Аме¬рикаар дуусгавар болох байх. Дэлхий өөрчлөгдөж байна. Афга¬нистаныг Орос ч дийлээгүй, одоо НАТО ч дийлээгүй л байна. Афга¬нистаныг хэнбугай ч цэргийн хүчээр дийлэхгүй гэж судлаачид үздэг юм билээ. Тийм түүхтэй ард түмэн юм байна.<br />-<strong>Гэхдээ мэдээж их гүрнүүд терроризмтой хийх тэмцлээ орхихгүй нь тодорхой байх, тийм үү?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Терроризмыг гаргахгүй байх нөхцөл бүрдүүлэх хэрэгтэй. Энэ их маргаантай асуудал. Терроризмтой тэмцэнэ гэдэг аливаа нэг соёл иргэншлийн юм уу,шашны эсрэг дайн биш ээ. Энэ хүрээнд ойлговол террорыг харин ч идэвхижүүлэх аюултай. Жишээ нь, Ирак байна. Хүний нутагт ороод ирсэн цэргийн өөдөөс гранат шидээд, аллага хийс¬нийг терроризм гэх нь маргаантай. Тиймдээ ч НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөл терроризмын эсрэг тогтоолоо одоог хүртэл баталж чадахгүй байна шүү дээ. Харин терроризмтой тэмцэх стратегиэ бол баталсан. Хүний эрх чөлөөг хангаач ээ, бусдын нутаг руу битгий халдан довтлооч ээ гэж заасан. Ингэж байж терроризмыг уг үндсээр нь устгах юм байна л даа.<br /><strong>-Молдав, Гүржийн үймээн олон улсын анхаарлын төвд хэ¬вээр байна. Монголд болсон үйл явдал яг л Молдавт болох шиг санагдсан?</strong> </span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;"> -Молдав Румынтай түүхэн харилцаатай. Нэг язгуур хэл соёлтой гэж үздэг. “Румын бол Молдавын хэл соёлын төв. Тиймээс энэ улсыг Румынтай нэгтгэнэ” гэж үздэг улстөрийн хүчин байдаг. Зөвлөлтийн үед ч байсан. Молдавын парламентын сонгуулиар энэ нам ялагдчихсан. Тэгээд л Румыны тугийг барьж жагссан хэрэг. Оростой их дотно нам ялсан. Сонгуулийн саналын хуудсыг эрх баригчид дахиж тоолуулаад ялсан нь ямар ч маргаангүйг но¬толлоо шүү дээ. Молдав эдийн зас¬гийн хувьд их хүнд, олон мянган хүн Орост хө¬дөлмөр эрхэлж байгаа. Гүржийн тухайд Ерөнхийлөгч М.Саакашвили ямар ч тохиромжгүй үед буруу бодлого баримталж Өмнөд Осети, Абхаз руу зэвсэглэж халдаад энэ хоёрыг Орост алдсан. Гүржийн нутаг дэвсгэрийн 20-25 хувь нь Оросын мэдэлд очсон. Үүнээс болж М.Саа-кашвилиг огцруулах жагсаал өрнөөд сар гаруй болж байна.<br /><strong>-Ж.Бушийн засаг захиргаа М.Саакашвилийг нэлээд дэмждэг байсан. Харин Барак Обамагийн хувьд түүнийг нэг л тийм үл тоосон шинж ажиглагдаж байна?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Цагаан ордон Гүржийг НАТО-д элсүүлэх асуудлыг түр хойшлуул¬чихлаа. Ж.Бушийн үед Гүрж Умард Кавказад Америкийн нөлөөг бэх¬жүүлэхийг оролдож байсан. Оростой Оросгүй, Америкийг дагаад явчихад болчих юм байна гэсэн бодол тэр үед Саакашвилид байсан л даа. Энэ нь бүтэхээ болилоо л доо. Нутгаа үүрээд явчих биш дээ, Америкийн далбаан доор удаан явж болохгүй юм байна гэдгийг ойлгосон болов уу. Оросоос зуун хувь хөндийрөх буруу гэж Гүржийн сөрөг хүчин үзэж байна шүү дээ.<br />-<strong>Гүрж, Молдавын хэрэг яв¬далтай холбоод асуухад Монгол ч гэсэн хуучин Зөвлөлтийн дагуул улс байсан. Харин сүүлийн үед манай улсыг Орос, Америк зэрэг их гүрнүүдийн эрх ашгийн талбар боллоо гэж зарим судлаач үздэг. Өнгөрсөн долдугаар сарын 1-ний үйл явдлыг үүний нэг тод илрэл байсан ч гэх юм?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Долдугаар сарын 1-ний үйл явдлыг Орос их эмзгээр хүлээж авсан шүү дээ. Хятад огт дэвэр¬гээгүй. “Үймээнийг тайван замаар шийднэ гэдэгт итгэж байна” гэсэн ганцхан үг хэлсэн. Америк ч мөн “Энэ бол дотоодын асуудал. Ард¬чиллын замаар шийдэх байх” гэж байсан. Харин Оросууд үүнийг Америкийн түлхээсээр, барууны шахалтаар өнгөт хувьсгал хийх гэж байна гэх хатуу мэдэгдлүүд хийж байв. Орос манайхыг Америкт хамар дороосоо алдах нь гэж болгоомжилж байна уу гэж би ойлгосон ш дээ. Үнэндээ энэ үйл явдлыг Америк хатгаагүйг та бид мэдэж байгаа шүү дээ.<br />-<strong>Гэхдээ л Монгол Улс их гүр¬нүүдийн ашиг сонирхлын зөрчил дундаас яавал өөрсдийгөө эвтэй¬хэн авч гарах вэ гэж бодох нь буруу биш болов уу?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Тэр маш чухал. Хамгийн гол нь манай улс бүх улстай найрсаг харилцах хэрэгтэй гэж боддог. Олон тулгуурт гадаад бодлого бий шүү дээ. Үүнийгээ л тууштай баримтлах ёстой. Бид аль нэг гүрнийг дагах юм бол хохирно. Бүгдтэй нь найрсаг харилцвал хожино. Их гүрнүүд манайхыг хэн нэгэнд алдахыг хүсэх¬гүй байгаа энэ үед эвийг сахих нь чухал юм даа.<br />-<strong>Оросын төрийн тэргүүнүүд удахгүй манай улсад айлчлах гэж байна. Ерөнхий сайд В.Путин энэ сарын 13-нд хүрэлцэн ирнэ гэж хэвлэлээр мэдээллээ. Энэ айлч¬лалын талаар та ямар бодолтой байна вэ?</strong></span></div><div align="justify"><span style="font-family:arial;">-Хоёр улсын харилцааг хэвийн байлгаж хөгжүүлнэ ээ. Монголтой бид эрх ашиг нэг шүү гэдгээ Халх голын 70 жилийн ойгоор далимдуулж нэг сайн харуулах гэж байна шүү дээ. Нөгөө талаар бид та нарт хүнд үед чинь тусалж явсан шүү гэж сануулах нь. Орос, Хятадын Ерөн¬хий сайд нарын жил бүрийн уламжлалт уулзалт Бээжинд болдог юм. В.Путин тэр далимаар, Хятадад очихын өмнө Монголд ирээд “Танай манай хоёр сайн хөрш шүү. Санхүүгийн хямралын үед хамтран ажиллая” гэдгээ дэлхийд харуулах нь гэж бодож байгаа. </span></div><p><span style="font-family:arial;"></span> </p><p align="right"><span style="font-family:arial;"><strong>Үндэсний шуудан 2009.05.04 №106 /508/</strong> </p><div align="justify"><br /></span> </div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-12418366334671358152010-04-28T01:07:00.000-07:002010-05-11T04:05:13.060-07:00<span style="font-family:arial;"><div align="justify"><br /></span></div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6918083775678549143.post-14449778659535844412010-04-16T19:28:00.001-07:002010-04-16T19:35:39.823-07:00Дэлхийн хамгийн шилдэг мэр<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEV70xnUpWPOoqFujAG7cK7mpFm1zc_7s3IPdNJlKgUJCVh61c-FJsd_ax0RFLUbBl7KQzj5n0bOzZ5sAW4SNcDpwwfYihjGgsW-RL86RR8A2FnB2Byp72XhQglMvokPJS144WFjUFbCQ/s1600/lujkov(59483).gif"><img id="BLOGGER_PHOTO_ID_5460929399202229090" style="FLOAT: left; MARGIN: 0px 10px 10px 0px; WIDTH: 200px; CURSOR: hand; HEIGHT: 200px" alt="" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEV70xnUpWPOoqFujAG7cK7mpFm1zc_7s3IPdNJlKgUJCVh61c-FJsd_ax0RFLUbBl7KQzj5n0bOzZ5sAW4SNcDpwwfYihjGgsW-RL86RR8A2FnB2Byp72XhQglMvokPJS144WFjUFbCQ/s200/lujkov(59483).gif" border="0" /></a><br /><div align="justify">Москва хотын мэр Юрий Лужковыг хувь хүний мөн чанараас нь гадна хийж буй ажлуудаар нь Оросын ард түмэн хүндэтгэдэг юм. Монголчууд бид ч гэсэн энэ эрхмийг хөрш нийслэлийн захирагч гэдгээр нь андахгүй. Юрий Михайлович Лужков 1936 оны есдүгээр сарын 21-нд Москва хотноо төржээ. Эцэг Михайл Андреевич нь Тверийн тосгонд төрж өссөн бөгөөд уулын модчин хийдэг байжээ. 1930-аад оны гачлант жилүүдэд М.Андреевич, Москва хотод шилжин ирж, И.Сталиныг төрийн өндөрлөгт гарах үеэр нефть баазад ажилчнаар орсон аж. Ээж Анна Петровна нь Башкирийн суурингийн жирийн л нэгэн тариачин бүсгүй байлаа. Лужков хүүхэд байхаасаа л ээжийгээ Петровна гэж дуудаад сурчихсан, ээж гэхээсээ илүү Петровна л гэнэ. Ээжийнхээ дугариг төрхтэй ази царайг Лужков “хуулбарласан” гэж зарим орос хүн ярьдаг. Лужков бага байхын л хэрсүү нэгэн байв. Ажлын хүндийг хийж, дутагдах гачигдахын зовлонг амссан тэрбээр 1953 онд Москвагийн Нефть, хими, хийн аж үйлдвэрийн их сургуульд элсэн орж, суралцжээ. Суралцах хугацаандаа Павелецкийн галт тэрэгний буудалд ачигч, хашаа цэвэрлэгч гээд олон төрлийн ажил хийж хоногийнхоо хоолны мөнгийг олдог байжээ. Энэ нь хичээлдээ амжилт гаргахад нь сөргөөр нөлөөлдөг байсан бололтой, тийм ч сурлагатай хүүхэд байсангүй. Гэхдээ л “комсомолын идэвхтэн” гэдгээрээ ойр хавийхандаа чамгүй алдаршиж, сургуулийнхаа нийгмийн ажлыг зохион байгуулдаг байж. 1954 онд Лужков Казакстанд атар газар эзэмшихээр явсан оюутнуудын анхны барилгын отрядад ажиллажээ. Ер нь түүний зан чанарын талаар Оросын хэвлэлүүд багагүй бичдэг л дээ. Тэр зун атар газар дээр ажиллаж байх үед нь Бериягийн барьж хорьсон хүмүүст өршөөл үзүүлснээс болж, гэмт хэрэгтнүүд газар сайгүй тархаж. Яг энэ үед залуухан, үсээ мулзайтал хусуулсан,түнжин толгойт Луккон /найзууд нь ингэж дууддаг байжээ. Г.И/ найзынх нь хамаатнууд амьдардаг Рязанын нэгэн тосгонд очиж, орой нь Борейтэй хамт үдэшлэгт орохоор явжээ. Гэтэл хаанаас ч юм, мужийн “овгор”-ууд гарч ирээд мулзан толгойтой Юрийг барьж аван балбаж өгөх нь тэр. Лужковыг өнөөх гэмт хэрэгтнүүдийн нэг гэж бодож л дээ. Гэнэтийн довтолгоонд өртсөн Лужковт хулигаануудаас зугтах боломж арайхийн гартал Борейг нь бүчиж байгаад нэвширтэл нүджээ. Ирээдүйн хотын захирагчийн шар хөдөлж, хажууханд нь хэвтэж байсан тайрдас модыг шүүрч аваад нутгийн овгоруудыг ёстой болгож өгчээ. Атаманууд зугтаж, Лужков ч шаггүй зодоонч эр гэдгээ тэгэхэд л харуулсан гэдэг. Лужковын бүлэгт Марина Башилова гэгч чинээлэг айлын охин суралцдаг байлаа. Түүний эцэг нь Нефтийн томоохон салбарт даргын ажилтай. Хожмын нэгэн сонинд өгүүлснээр Лужков тэр охинд сэтгэлтэй байсан бөгөөд түүнийг ихэд халамжилдаг байж. Тавдугаар курсдээ тэд хуримлаж, байр хөлслөн амьдрах болсон байна. 1958 он. ЗХУ-ын Хуванцар эдлэлийн үйлдвэрийн лабораторийн даргын орлогч, эрдэм шинжилгээний ажилтан болсон Лужковт шинэ үүд хаалга нээгдэв. Тухайн үед энэ үйлдвэр нь нэлээд эрчимжсэн, өргөн далайцтай үйл ажиллагаа явуулдаг байлаа. Тиймээс ч Зөвлөлтийн эдийн засгийн олон салбарт ааштай үрд үн авчирсан. Үйлдвэрийн нэгэн давуу тал нь нийслэлийн “Хоёрдугаар цувааны элитүүд” дотор өргөн харилцаа тогтоох боломж байв.”Нэгдүгээр цувааныхан” нь нам, төрийн зүтгэлтнүүд. Ямар ч хүн “нэгдүгээр цуваа”-наас хоёрдугаар цуваа луу шилжиж байж жинхэнэ улс төрч болдог жамтай. Харин “хоёрдугаар цуваа”-ныханд шинжлэх ухааны салбарт голлох үүрэг гүйцэтгэсэн, техник технологийн мэргэжилтнүүд ордог. Лужков энэ л замналаар нийслэлийн “Хоёрдугаар цуваа”-ны элитүүдийн эгнээнд багтаж, шинжлэх ухааны ажилтан гэдгээрээ ч багагүй нэр хүнд олоод байв. Лужковын албан тушаал огцом өсч, 1964 онд ЗХУ-ын Химийн аж үйлдвэрийн яамны салбарын дарга болж, ЗХУКН-ын гишүүнээр элсэн улс төрийн карьер хөөж эхлэв. Тэр 1991 он хүртэл намын гишүүн гэгдэж байгаад Орос оронд ардчилал тогтох үест намаасаа гарсан байна. Мэдээж намын гишүүнчлэлээсээ татгалзах нь амар хялбар байгаагүй. Хуучны хэвлэлүүд одоо ч түүнийг “урвагч” гэж баруун солгойгүй шүүмжлэх нь бий. Гэхдээ намаасаа гарснаар түүнд итгэх хүмүүсийн тоо нэмэгдсэн гэж хэлэх үндэстэй. Бага залуугаасаа том албан тушаал эрхлэсэн түүний нэг сул тал нь архи багагүй хүртчихдэгт байв. Үүнээс болж шүүмжлэлд их өртсөн. Гэхдээ тэр зүрхний хүнд өвчи туссанаас хойш архи дарс хэрэглэхээ больсон. Харин тамхийг бол хүссэн үедээ л татчихна. Лужковын анхны эхнэр Марина Башилова 1980-аад оны эцсээр элэгний хорт хавдраар өвчилж, удалгүй өөд болжээ. Хань ижилгүй ганцаардахын зовлонг хэсэг амссан Лужков 1987 онд Москвагийн зөвлөлийн хороонд ажиллаж байх үедээ хоёр дахь эхнэр Елена Батуринатай танилцсан гэдэг. Танилцаад нэг их удалгүй 1991 оны эхээр гэрлэжээ. Үүнээс болж том хүү Михайлтайгаа муудалцсан удаатай. Анхны эхнэрээс нь төрсөн энэ залуу Саратов хотын цэргийн сургууль төгссөн гэдэг. Лужков өмнөх эхнэрээсээ хоёр хүүтэй үлдсэн юм. Нэг нь Михайл. Нөгөө нь Александр. Александр нь мэрийн зуслангийн газрын хөрш айлын охинтой гэрлэсэн билээ. 25 настай Елена, 55 нас хүрч буй Лужковтой ханилснаас хойш хоёр охин төрүүлжээ. Охин Алена нь 1992 онд, Ольга нь 1994 онд төржээ. Эхнэр Елена Батурина нь өдгөө Оросын топ баячуудын нэгд тооцогддог. 2004 оны “Форбс” сэтгүүлээс зарласан “Оросын хамгийн баян 100 бизнесмэн”-ийг тэргүүлж байсныг дурдахад л хангалттай. Жагсаалтад багтсан цорын ганц эмэгтэй тэрбээр мөн энэ үеэр “Оросын хамгийн баян эмэгтэй”-гээр шалгарч байлаа. 1,1 тэрбум долларын хөрөнгөтэй бөгөөд Москвад үйл ажиллагаа явуулдаг барилгын “Интеко” компанийг эзэмшдэг. Хоёр жилийн өмнө Елена, Москвагийн ойролцоох Липка тосгонд “Элитүүдийн гимнази” байгуулж, үүнийгээ “Медовые Лужки” хэмээн нэрлэснийг сонин хэвлэлүүд дуулиантайгаар нийтэлж байв. “Элитүүдийн гимнази” бол Москвадаа л хамгийн өндөр төлбөртэй сургууль. Одоо энэ сургуульд түүний хоёр охин нь суралцаж байгаа. Тэдний сургалтын төлбөр нь жилд 250.000 еврод хүрч байна. Гэхдээ юу боллоо гэж өөрийнхөө сургуульд хүүхдээсээ өндөр төлбөр авах билээ. Юутай энэ сургуулийг дүүргэсэн хүүхэд доод тал нь гадаадын таван хэл эзэмшиж байж төгсдөг гэнэ лээ. Лужковыг Москвагийн Зөвлөлийн хорооны даргын нэгдүгээр орлогч болон Москвагийн хөдөө аж ахуйн хорооны даргын албыг хавсран гүйцэтгэж байх үед “Нийслэлийн мах комбинат чанар муутай хиам үйлдвэрлэж байна” гэсэн нэртэй өгүүлэл “Литературнач газета” сонинд нийтлэгджээ. Ю.М.Лужковоос хэл ам салахаа больж, арга буюу тус сониныг шүүхэд шуугианыг арай гэж даржээ. Сүүлд нь Лужков тус үйлдвэрийн худалдааны эрхийг хориглосон ч хэсэг хугацааны дараа ардчилсан нийгмийн зах зээлийн аргаар сэтгэх нь зөв юм байна гэсэн бодолдоо хөтлөгдөж, заргаа татаж байсан удаатай. 1990-ээд оны эхээр хотын ажил амьдралтай биечлэн танилцаж, багагүй туршлагажсн Ю.М. Лужков Москвагийн захирагчийн орлогчийн албыг хашиж байхдаа гудамжны худалдаачид болон жагсагчдыг цагдаагийн хүчээр хөөхийн эсрэг бодолтой явдаг Мурашов даргын үүрэгт албыг авах нь зохимжгүй гэдгээ ил шулуухан мэдэгдэж байлаа. Цагдаагийн хүчийг ашиглана гэдэг Лужковын хувьд хотын өнгө зүс хийгээд гудамж талбайг бохирдуулж буй аливаа сөрөг үзэгдлүүдтэй тэмцэх ердийн л арга гэсэн яриа тэр үеэс л гарсан. Тэр хотын захирагч болонгуутаа гудамж талбайд гар дээрээс ногоо, хоол хүнс, архи дарс зарахыг хориглосон захирамж гаргаж байжээ. Үнэхээр ч тэр үед гудамжны наймаа хотын өнгө зүсийг гундаадаг болсноос гадна гэмт хэрэг гарах нөхцлийг бүрдүүлж байсан юм. 1991 оны наймдугаар сард Лужков Москвагийн тээврийн болоод банк санхүүгийн байгууллагуудтай нягт холбоо тогтоосноор “Цагаан ордон”-ы найдвартай “бэхлэлт” болжээ. Тэрбээр, Москвагийн зам тээврийн байгууллага, банкны тогтолцоог атгаж эхэлжээ. Тухайн үеийн хэвлэлүүд түүнийг Б.Ельцинтэй дотно харилцаа тогтоосон хэмээн бичицгээж байв. Ямар сайндаа л сөрөг хүчнийхэн “Лужков эхнэр, Москва хоёрт өгсөн хайраа Ельцинд өгсөн хайртайгаа харьцууллаа” гэж бичиж байхав. 1991-1993 оны жилүүдэд тэрбээр “Мост” болон түүний эзэн Гусинскийтэй түншилжээ. Гэтэл удалгүй бас л бөөн шуугиан дэгдэв. 1993 он гараад удаагүй байтал Москвагийн засаг захиргаа түүнийг хээл хахуулийн хэрэгт буруутгажээ. “Мост”, “Оргкомитет”, “Мосинвест”, “Мос приватизия”, “Московская гилья” зэрэг худалдааны байгууллагад Москвагийн засаг захиргаанаас далдуур дэмжлэг үзүүлдэг гэсэн цуу тарж, Лужковыг орлогоо олон нийтэд дэлгэхийг шаарддан ажлыг нь хийлгэхээ болив. Гэвч Лужковт энэ бүхнийг үгүйсгэхээс өөр арга байсангүй. Оросын сэтгүүлч Баранов Лужковын “нууц” –ыг нээх гэж чармайгаад аль ч үгүй өөрөө баларсан юм даг. 1996 онд болсон Москва хотын сонгуульд Ю.М.Лужков 89,68 хувийн саналаар ялсан бөгөөд энэ сонгууль түүний хувьд улстөрд ороход нь томоохон түлхэц болсон. Түүнийг хотын амбан захирагч болсноор Москва хотын өнгө төрх улам сайжирч “Дэлхийн хамгийн шилдэг хотын мэр” алдрыг хүртсэн билээ. Гэхдээ тэр эхнэр шигээ “Оросын алтан зуут”-нуудын эгнээнд ороогүй. Түүний жилийн орлого нь 9,147 сая рубль гэнэ. Саяхны үнэлгээгээр хувьдаа 62 ам.метр байшин, гарааш, чиргүүлтэй машин, Москвагийн хэд хэдэн хувийн сууц, банкиндаа 550,5 сая долларын хадгаламжтай нь тогтоогдсон. Лужков хоёр жилийн өмнө /2004 онд Г.И/ хотын захирагчийн сонгуульд ялалт байгуулсан нь Москвачууд түүнд итгэл үзүүлдгийн нэгэн жишээ биз ээ. Ю. Лужковын ажлын өдөр тун ажил хэрэгч өнгөрдөг. Өглөө эрт ажил дээрээ ирүүтээ л албаны хүмүүсээ цуглуулан Москвагийн тухайн өдрийн байдлын талаар товч мэдээлэл авч, чиглэл чиглэлээр нь үүрэг даалгавар өгдөг байна. Москва хотын захиргаанд цаг баримталдаггүй хүн гэж байхгүй. Лужков ажилчдаасаа үүнийг л шаарддаг болохоор тэр. Өөрөө цаг нарийн баримталдаг, зарчимч, шийдэмгий зантай тул ажил хэрэг нь ч төвөггүй бүтдэг. Залхуу, хариуцлагагүй хүнд “ташуур” л гэсэн үг. Түүнийг энэ албанд томилогдсоноос хойш нийслэл Москва эмх цэгцтэй, хүний тав тухтай амьдрах орчноор хангагдсан “ Дэлхийн зуун хот”-оос эхний 26-д орсон юм. </div><div align="justify"> </div><div align="justify">"Улаанбаатар таймс" сонин 2005 он</div>Г.Идэрхангайhttp://www.blogger.com/profile/17533047876411230884noreply@blogger.com0