Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн: Дунд Аргалантын нуруу гүвэлзээд эхлэхэд л нулимс гараад ирдэг юм

Он солигдох мөч хаяанд ирлээ. Сэтгэлд шингэсэн өнөө л гоё шинэ жилийн дуунууд хаа сайгүй эгшиглээд эхэллээ. Магад та, Цастай гудамж гантиг шиг цайрчЦацрах гэрлээр туяарч мишээнэ ээ…гээд л аялж яваа байх. Энэ дууны зохиогч нь Төрийн шагналт зохиолч Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн гэдгийг уншигчид андахгүй. Түүний “Их тээлийн даваа”, “Үдийн нар өндөр” зэрэг ланжгар бүтээлүүдийг нь хар багаасаа шимтэн уншиж өссөн дөө, бид. Хэдэн жилийн өмнөөс буурал зохиолчийн бие чилээрхэж, хэвтэрт оржээ. Гэсэн ч Монголын утга зохиолын “ахмад дайчин” маань цаг хугацааны их хурд, шинэ нийгмийн донсолгоонт жилүүдэд үзгээ үл тавин, яруу уянгат бүтээлээ туурвисаар л байна. Тэднийх Толгойтын Цэргийн хотхоны таван давхар цагаан байруудын нэгэнд эгэл даруухан амьдардаг ажээ. Түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Тэртээ 1960-аад онд баахан шижигнэсэн залуус уран зохиолын ертөнцөд цоо шинэ түрлэг болж орж ирсэн гэдэг.Та бол яах аргагүй тэр үеийн, одоо амьд байгаа цөөхөн том төлөөлөгчдийн нэг. Уран бүтээлийн гараагаа эхэлсэн тэр үеийнхээ тухай яриач?

- Би 1958 онд нутгаасаа гарч, Багшийн дээд сургуульд элссэн хүн л дээ. Багадаа аймгийнхаа сонинд шүлэг өгдөг байсан. Тэр үед “Уран зохиолын цоморлиг” сэтгүүлд ганц нэг шүлэг маань гарчихсан, эхлэн бичигч төдий. Багшийн дээд дээр Ө.Баасанжав багш утга зохиолын дугуйлан байгуулсан юм. Түүнд нь их оролцоно оо. Нийслэлд Ажилчны районы, Их сургуулийн, Багшийн дээдийн, Төмөр замын гээд хэд хэдэн дугуйлан байсан. “Улаанбаатарын мэдээ” сонины дэргэд нэг том дугуйлан ажиллана. Шүлэг сонирхдог залуус тэнд цуглана. Ш.Сүрэнжав, Д.Цэдэв, Г.Жамъян бид хэд тэгэхэд л танилцаж, үерхэж эхэлсэн дээ. 60-аад оны эхээр Б.Явуухулан Горькийг төгсөөд ирж билээ. Жигтэйхэн ганган залуу. Явуугийн хэдэн шүлэг өмнө нь сонинд гарсан байсиймаа. Уншихаар нэг тийм шинэ, сонин мэдрэмж төрөөд байдаг байсан.Зохиолчдын хороон дээр Явуугийн гурав дахь өдөр гэж болдог байлаа. Дугуйлангуудаас арай гайгүй бичдэгүүд нь тэнд очиж, шүлэг зохиолоо уншина. Тэднээс одоо цөөхөн хүн л амьд үлдэж. Цаг хугацаа ингээд л хамаагүй аваад явчих юм байна шүү дээ. Ш.Сүрэнжав, П.Бадарч, Ш.Дулмаа, шог зохиолч Б.Цэрэнжамц бид хэд л байна даа.

-Тийм ээ. Явуу бол Горькийн дээд сургуульд очоод өөрийгөө шинээр нээсэн хүн л дээ. 1950-иад онд “Цэнхэр мандлын тэнгэр дор”, бас нэг шүлгийн түүвэр нь хэвлэгдсэн байдаг. Шүлгүүд нь тэгээд сонин хэвлэлээр хэсэг хэсгээр гарч байгаад “Мөнгөн хазаарын чимээ” ном нь гарсан юм. Жижигхэн, халаасанд хийж болохоор сонин ном байсан ш дээ. Тийм жижигхэн номыг бид өмнө нь үзээгүй байсан. Хэлбэрээрээ ч, шүлгээрээ ч яруу найрагт цоо шинэ уур амьсгал авчирсан л даа. Тэр үеийн яруу найрагт бас нэг том нөлөө үзүүлсэн хүн бол Нямбуугийн Нямдорж. Үеийнхнээсээ огт өөр өнгөөр гарч ирсэн. Шүлгүүд нь сайхан дүрслэлтэй, уран санаа, аж байдалтай. Нямдоржийг “Үүлэн бор” гэдэг номоор нь бид мэддэг байсан. Дугуйлан дээр тэр тун этгээд шүлгүүд уншдаг байж билээ. Ерөөсөө л уянгын шүлгээрээ Явуухулан, сэтгэл зүй, аж байдлын шүлгээрээ Нямдорж хоёр л тэр үед нөлөөлж орж ирсэн гэж би боддог. -Зохиолч хүнд анхны ном эрхэм нандин байдаг. Урам л юм даа. Яруу найргийн анхны номын уралдаанд таны ном шалгарч байсан тухай би сонсч байсан. Ямар ном билээ?-Энэ уралдааныг Явуу санаачилсан. Би Багшийн дээдийн төгсөх ангийн оюутан байлаа. 1962 онд улс даяар залуу найрагчдын анхны түүврийн уралдаан зарласан юм. Хэдэн шүлгийн түүвэр бэлдээд явуулчихлаа. Тэгээд сургуулиа төгсөөд “Залуучуудын үнэн” сонинд ажиллах болсон.1962 оны сүүлээр өнөө уралдааны дүн гарч, 100 гаруй түүврээс Ш.Сүрэнжав, Ж.Шагдар, бид гурвын бүтээл шалгарч билээ л дээ. Намайг яруу найргийн ертөнцөд анх таниулсан бүтээл бол тэр “Хүний тухай дууль” гэдэг ном маань. Хааяа үүнийгээ үзэж суухад нэлээд гэнэн, магтаалын маягийн шүлгүүд бичиж байсан юм билээ. /инээв/

-Ярианаас тань анзаарч байхад үргэлжилсэн үг рүү хожуу оржээ?

-Сэтгүүлчийн ажил маань үргэлжилсэн үг рүү оруулсан гэж боддог. ”Залуучуудын үнэн” гэдэг хамгийн олон захиалагчтай сонин байлаа. Би энэ сонинд гурван эрхлэгчийн нүүр үзэж, таван жил ажилласан. Сурвалжлага, найруулал энэ тэр бичиж байгаад л үргэлжилсэн үг бичдэг болсон л доо. Арай чөлөөтэй бичиж болдог юм байна гэж ойлгосон хэрэг. С.Эрдэнэ, “Шукшин”-ыг орчуулсан Бадраа нарын өгүүллэгүүд намайг “уруу татсан”. Бадраа гуайн хэл найруулга их сайхан шүү дээ. Би “Өшөө” гэдэг өгүүллэг бичээд “Утга зохиол” сонинд өгч билээ. Тэгээд Тэрэлжид амарч байтал сонин нь хүрээд ирэв. Амарч байсан хүмүүс тэр дорхноо л бие биедээ дамжуулж уншаад сүйд ээ. Намайг зохиолч гэдгийг зарим нь мэдэхгүй. Б.Лхагвасүрэн, Урианхай, Дашням нар тэнд амарч байсан. Тэд, Пүрэвсүрэнгийн зохиол гэж хэлсэн юм уу, хүмүүс надад их л талархалтай ханддаг болсон. Урам ч орлоо. Ганц нэг өгүүлэл бичиж байгаад “Их тээлийн даваа”, “Үдийн нар өндөр” туужуудаа бичсэн дээ. Энэ маань уншигчдын сэтгэлд их нийцсэн. Тэрнээс хойш л намайг үргэлжилсэн үгийн зохиолч гэх болсон шүү.

-Үргэлжилсэн үг, яруу найраг…Та бас ээжийн тухай шүлэг их бичсэн санагдаж байна. “Алган дээрээ бөмбөрүүлсэн Айлын хооронд үүрсэн Азай буурал ээжийнхээ Ачийг нь яаж хариулна даа…” гээд л, олон дуу бий?

-Би ер нь ээжийн тухай их бичдэг хүн л дээ. “Миний ээж тэмээчин”, “Сүх жанжны ээж” гээд олон дуу байна. “Мөнхийн рашаан байдаг бол Хаанаас ч гэсэн олох юм сан Миний ээж настай хүн Хайртай ээждээ өгөх юмсан…гэж. Ээжтэй бүхний хүсэл нь энэ юм даа. “Үдийн наран өндөр” тууждаа ч гэсэн сайхан ээжийн тухай бичсэн. Хорвоо дээр хүнд ганц л ээж бий. Түмэн ээж байдаг ч ганц ээж нь бүхнээс илүү шүү дээ. “Хөөрхий муу аав ээж хоёр минь” гэдэг дурсамжийн тууж бичээд нэг сонинд өгсөн. Уншсан хүмүүс их хөөрхийлэлтэй, сэтгэлийн утсыг хөндөж байна гээд л байсан.

-Ээжийн тухай дуу гэснээс “Шинэ жилийн шөнө” гэж олонд түгсэн сайхан дууны шүлгийг та зохиосон. Шинэ жилийн бараг сүлд дуу гээд хэлчихэд буруудахгүй л дуу шүү дээ. Харамсалтай нь тун цөөхөн хүн таны бүтээл гэдгийг мэддэг юм билээ?

-“Цастай гудамж гантиг цайрч Цацрах гэрлээр туяарч мишээнэ ээ… гээд л дуулдаг дуу юу. Поп хатагтай Б.Сарантуяа л шинэ жилээр дуулж мөнгө олдог шиг билээ л дээ. -Дуулах орчин, цаг үе гэж нэг юм байна. Энэ дууны “сезон” нь ч эхэллээ. Дуу бүтсэн түүхээс сонирхуулаач?

-Яруу найрагч Б.Доржпалам маань Хилийн цэргийн дуу бүжгийн чуулгад утга зохиолын ажилтан байв. Нэг өдөр тэр гүйгээд ирлээ. -Шинэ жилийн тухай дууны үг бичээд өгөөтөх хө л гэнэ. Тэгээд би нэг юм бичээд өгсөн. Г.Энхбаяр ая хийсэн. Тэгсэн чинь сүүлд нэг СD-н дээр Г.Энхбаярын үг, ая гээд биччихэж.

-Яагаад тэр вэ?

-Дуугаа бичүүлэх хүн нь л Энхбаярынх гээд хэлчихсэн байх л даа. Сүүлд Энхбаяр телевизээр “Энэ чинь яруу найрагч Пүрэвсүрэнгийн үг шүү дээ. Аяыг нь би хийсэн” гэж залруулж байсан.

-Тийм үү.Поп рок урлаг сүрхий хөгжиж байна л гэнэ, үнэн л дээ. Гэхдээ зарим дуучин хэний шүлгийг уянгалуулж байгаагаа мэдэхгүй тууж явах юм. Дуулсан нь мөнгө олоод, шүлгийг нь бичсэн хүн “хоосон” хоцордог нэг гэм байна. Мэдээж тань шиг хүмүүст гомдолтой санагдаж байгаа биз?

-Дуу нь дуулагдаад, амьтан сонсож л байвал хамаа алга даа. Ганц дуу юм даа, яахав. Гэхдээ дуучин нь тухайн дуугаа өмчлөөд авчихдаг жишиг тогтох нь ээ, янз нь. Бусдыгаа дуулуулах дургүй ч байдаг бололтой юм. Харин нэг удаа дуучин Т.Баясгалан “Эхийн тухай дуу”-г тоглолтдоо дуулмаар байна гээд надаас зөвшөөрөл авсан. Манай хөгшин бид хоёрыг хүртэл унаагаар аваачиж, тоглолтоо үзүүлсэн шүү. Сайхан л санагдсан.

-Сүүлийн үед та ямар уран бүтээл туурвиж байна вэ?

-Ганц нэг өгүүллэг бичиж байгаа. Босоод жаахан суухаар нуруу өвдөөд байх юм. Өвдөг дээрээ тавьж байгаад хааяа нэг шүлэг бичнэ. Зурагт их үзэж байна даа. /инээв/ Хүүхдүүд сонин хэвлэл авчирч өгдөг. Өнгөрсөн жил миний тууж, өгүүллэг, баримт зохиолоор тус тус нэг боть гарсан л даа. Энэ алтны уурхайнууд гэж нэг том гай байна аа

-1960-аад оны эхээр л дээ. Атар газрыг эзэмших том ажил өрнөв. Баацагааны наагуур Хэрсэнгийн тал гэж бий. Тийш нь Байдрагийн голыг суваг татаж урсгасан юм аа. “Мянгатын суваг” гэдэг нэртэй. Баянхонгорын сумдаас дайчлагдсан мянгаад залуус тэр сувгийг анх гаргасан, 1958 онд. Тариа тарьж үзсээн. Шальтай ургаагүй. Жаахан эрдэнэшиш авсан байх. Бүр хожим дахиад л үүнийг сэргээх юм болж нутгийнхан ч бужигнаад явчихав. Тэр үед би чөлөөгөөр Баацагаан суманд очсон байсан. Нутгийн бүсгүйчүүд аймгийн захиргаанд хандаж, Байдрагийн голыг суваг татаж урсгаснаас Бөөн цагаан нуур байхгүй болох нь гэж хэлж л дээ. Хөдөлгөөн маягийн юм ч гарлаа. Тэгээд Хөдөө аж ахуйн яамны дэд сайд Бадамжав, аймгийн намын хорооны дарга Чойжилсүрэн нар газар дээр нь очиж танилцаж билээ. Нуурын хувь заяаны тухай улс амьтан үг хэлээд уйлах шахаж байна аа. Би үг хэллээ. “Энэ ард түмний нутаг усаа хайрласан сэтгэлийг харж үзэхгүй бол та нар юу хийх ёстой юм бэ. Газар усаа хайрлахаас өөр илүү эрх дарх байдаг хэрэг үү” гэсэншүү юм ярьсан. Өнөө хоёр чинь яахав дээ, цааш нь яръя энэ тэр гээд хүмүүс ч тарсан одсон. Чимээ овоо намдлаа. Би намар нь хот руу ирсэн. Ш.Гунгаадорж гуай тэгэхэд Ерөнхий сайд болсон байсан. Тэрээр малын тэжээл хэрэгтэй байна, хуучин тариалж байсан Хэрсэнгийн талыг сэргээе гэж зурагтаар ярьж байх юм. Тэгэхээр нь би Монголын радио дээр очоод “Хөдөө аж ахуй” нэвтрүүлгээр нутаг усныхаа тухай ярьмаар байна гэлээ.

-Шүүмжилсэн үү?

-Шүүмжлээд туучихсан. Хэдэн сая жилийн энэ тогтоцыг эвдэх юм бол дахиад хэзээ ч сэргэхгүй. Нэг нуур сүйтгэнэ, нэг гол байхгүй болно, тэгээд баахан газар сэндийлж хаяна. Шим тэжээлгүй ийм газраас ямар ч ашиг гарахгүй. Ерөнхий сайд ийм зүйл яриад явж байна. Яагаад нутаг усны ард олных нь санаа бодлыг сонсдоггүй юм бэ гэж хэллээ.Бүр сүүлд Богд уулын нэг амралтын газарт байж байтал нэг хүн ороод ирдэг юм байна. “Би даргын жолооч байгаа юм. Таныг манай дарга урьж байна” гэлээ. Хөдөө аж ахуйн яаман дээр яваад очтол өнөө радиогоор зад шүүмжлүүлсэн Ерөнхий сайд сууж байдаг байгаа. Ерөнхий сайд хөдөө ажлаар явж байхдаа радиогоор миний шүүмжлэлийг сонсоод санаа нь их зовсон шиг байгаа юм. “Би ичлээ. Чамаас уучлал гуйя. Тэр шийдвэрийг ерөөсөө буцаалаа” гэж Гунгаадорж гуай хэлж билээ.

-Мэдээж нутгийн зон олны магнай тэнийсэн байлгүй дээ?

-Үгүй яах вэ. Тэрнээс хойш нуур маань овоо л сэргэсэн. Гэтэл одоо дахиад л километр хэртээ ширгэж татарсан гэнэ. Хүн надад хэллээ.

-Тийм ээ. Энэ алтны уурхайнууд гэж нэг том гай байна аа. Заг сумаас эхлээд л Бууцагаан, Бөмбөгөр зэрэг дөрвөн сум дамжиж очдог нуур шүү дээ Энэ урсгалыг дагасан алтны гурван уурхай байна. Элсээ угаах гээд голыг хэдэн тийш нь салаалуулаад, өнөө эзгүй газар нь бохир ус шингээд алга болж байна. Байдрагийн гол Бөөнцагаан нуурт хүрэхээ байсан гэсэн. Бороо хуртай жил очвол очно.

-Манайхан өөрсдөө харийн хүмүүстэй нийлээд байгалиа сүйтгээд байна. Яалтай ч билээ?

-Ерөөсөө л тийм. Хар багаасаа л газар шороондоо хайртай болж өссөн юм шиг байгаа юм, би. Яасан онгироо хүн бэ гэх байх л даа. Манай нутаг шиг нутаг өөр хаана ч байхгүй. Ертөнцийг дөрвөн далайтай гэдэг. Би гурван далайн уснаас духандаа хүргэж үзсэн. Нэлээд газраар явсан. Гэхдээ Баацагааны хэдэн гол, Бөөнцагаан нуур, Дунд Аргалантын уулс шиг дотно сайхан газрыг үзээгүй ээ. Хөвшихийн тээг давахад цэлсхийгээд, тээр зэрэглээн цаана Дунд Аргалантын нуруу гүвэлзээд эхлэхэд л нулимс гараад ирнэ шүү дээ. Нутаг усаа хайрлаж, тэмцдэг хүмүүст би дуртай. Онгийн голын хөдөлгөөнийг би дэмждэг.

-Алт сүйдэлж байна. “Алт хөтөлбөр” гэдэг юмыг анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат санаачилж гаргасан. Алт аминаас нь илүү болчихсон, ямар ч сувдаг шунахай хүмүүс байдаг юм. Хойч үеэ бодохоо болилоо. Үр хүүхэд маань нутаг усан дээрээ тоглож өснө гэдгийг огт бодохгүй байна. Алтны шуналтнуудыг харахаар дургүй хүрээд байдаг юм.

-Сүйрлийн ирмэгт тулж ирээд байсан Хөвсгөл далайг манай нэртэй сэтгүүлч Ц.Балдорж агсан “Далай ээж цаазын тавцанд” нийтлэлээрээ аварсаныг хүмүүс санаж байгаа. Ноднин Хэрлэн мөрнийг говь руу урсгана гээд л баахан шуугисан. Одоо намжаа юу даа?

-Энэ ёстой дэмий юм. Хэрлэн мөрнийг Дорноговь руу татна гээд байгаа. Ангасан зэлүүд тал хээр усыг зүгээр л уучихдаг юм. Хэрлэн мөрөн ч байхгүй, говьд цэцэглүүлээд сүйд болсон ч юмгүй өнгөрөх вий. Байдрагийн голыг Хэрсэнгийн тал руу татсан хар туршлагаар би үүнийг мэдэж байна. Одоо харин хүмүүсийн нутаг усаа гэсэн сэтгэл сэргэж байх шиг. -Та нутаг руугаа ойрд явсан уу?-2001 онд нутагтаа очсон. Нуурынхаа хөвөөн дээр очиж, ах дүүтэйгээ ч уулзсан. Сайхан л байсан даа. Уг нь нутагтаа жилд хоёр очдог байв. Намайг “Залуучуудын үнэн” сонинд байхад намын төв хорооны шийдвэр гарч, телевизийн курст явуулж билээ. Ш.Сүрэнжав, Пашка нарын хэдэн хүн Москва явсан. Ирээд телевизэд таван жил ажиллаад радио руу шилжсэн. Сүүлдээ дургүй хүрээд явчихлаа. Хөдөө байнга явдаг хүн чинь ордог хэдхэн газартай болчихов. Гомдол тавилаа. Тэгсэн чинь “Чамайг байя гэтэл чинь хөдөө явуулаад өгье” гээд радиогийн хөдөө аж ахуйн редакц руу оруулдаг байна. Өө, тэгээд очоогүй газар гэж байхгүй болсон. Монголын бүх сумаар орсон. Нутгаа хэд тойрсон доо.

-Уучлаарай, би хувийн гэмээр зүйл асууж болох уу?

-Тэг тэг.-Tанайх энд хэзээ нүүж ирсэн юм бэ. Танд энэ байрыг аймгийн нутгийн зөвлөл бэлэглэсэн гэж сонссон юм байна?-Би 1970-аад оноос хойш төр засагт байр хүссэн өргөдөл өгсөөр ирсэн. Их ч хүлээсэн. Энэ хугацаанд олон газар байр хөлсөлж амьдарч байлаа. Харин нутгийн зөвлөл, зарим найз нөхөд маань нийлж хандив, тоглолт энэ тэр зохион байгуулж байгаад нэг өрөө байр авч өгсөн. Үхэхээсээ өмнө байранд амьдрах юмсан гэсэн хүсэл биелсэн. Баярлаж л байна.

-Дулаах нь уу?

-Үгүй яах вэ. Ганц нэг засвар хийчихвэл дажгүй л юм байна.

-Цагтаа би биеэ их тоодог байж. Ажилд гологддоггүй болохоор хамгийн гол юмандаа намайг явуулчихна. Тэрнийг нь би нэр төртэй хийчихнэ. Дөчөөд жил ажиллахдаа олон удаа донгодуулсан л байхгүй юу. Харин нэг ч удаа халагдаж үзээгүй. Халах гэхээр гайгүй хүнээ алдах гээд байдаг. Зүгээр байхаар сахилгагүйтнэ. Хааяа даргынхаа өмнөөс данхалзана аа. Миний ахмад үеийн найз нарын нэг нь Ц.Гайтав байсан л даа. “Залуучуудын үнэн” сонинд байхдаа би анх удаа Т.Галсангийн шүлгийг нийтлүүлсэн хэргээр донгодуулж билээ. Т.Галсан улс төрийн хэргээр тэмээчин болсон үе л дээ. Шүлгийг нь сониндоо тавьчихсан юм. Намын эсэргүү хүний шүлгийг нийтэллээ гээд намайг Эвлэлийн төв хорооны товчоогоор оруулж нэг айхтар донгодсон. Гайтав бид хоёр тэр үед нэг дор ажилладаг байсан. Намайг “рашаан”-д сургасан хүн бол Гайтав маань шүү дээ. Хожим телевизэд ажиллаж байхдаа бас донгодуулаад. Тэрийг Гайтав сонсч л дээ, “Чи бас л донгодуулав уу” гэж байна. “Яах вэ, хойд талын дэлгүүрт очдог хүний тоонд орчихсон чинь” гэлээ. Сүрэнжав бид хэд л ээлжээр гүйдэг дэлгүүр л дээ. Тэгсэн чинь Гайтав “Одоо ерөөсөө чиний нэрийг солино оо. Донгоосүрэн гэж нэрлэе” гэдэг байгаа. Ер нь хүнийг айхтар хочилдог хүн байсан. Явууг “эмээл” гэнэ. Гайтав, Явуу хоёр муудалцаж л дээ. Гайтав нэг өдөр л “Эмээл гэдэг гоё нэр байна. Ерөөсөө Явууг янгиа гэж нэрлэе” гэчихэв. Эмээл гөлөм энэ тэрээрээ янгианаас арай дээр л дээ.

-Сүүлийн асуултаа Монголын үргэлжилсэн үгийн чиг хандлага руу хазайлгая. Танд мэдээж дүгнэж хэлэх юм бий л биз дээ?

-Бичдэг залуус ч байна шүү. Яг дүр нь сэтгэлд үлдэх бүтээл цөөхөн гарч байх шиг санагдах юм. Насаа дагаад би голомтой, муухай зантай болчихсон юм уу. Тэгээд ч бидний үеийнхээс өгүүллэг бичдэг хүн алга даа. Ер нь үзгээ тавьдаг юм байгаа биз дээ. -Тэгвэл яруу найраг… Хөгжил гэдэг утгаараа нэг түвшинд очсон л байж таарна аа даа?-Монголын яруу найргийн түвшин гэж ярьцгаадаг юм. Ямар түвшин байдгийг би мэдэхгүй. Харин дэлхийн түвшинд яривал манай яруу найргийг эх хэлээр нь сайхан буулгахад мэдээж сайн зиндаанд л байгаа. Монгол сэтгэлгээг харь хэлнээ буулгана гэдэг их хэцүү. Монголын яруу найраг Явуу, Нямдоржийн үеэс нэг их буугаагүй л гэж боддог шүү.

-Ярилцлага өгсөнд баярлалаа.

Үндэсний шуудан сонин 2008.04.06