Засгийн газрын дэргэдэх Чөлөөт бүсийн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга, ажлын албаны дарга Х.ГАНБОЛДТОЙ ярилцлаа.
-Чөлөөт бүсийг байгуулаад бараг долоон жил болчихож. Алтанбулаг, Замын-Үүд, Ца¬гаан¬нуурын чөлөөт бүсийг бай¬гуулж байх үед Чөлөөт бүсийн тухай ойлголт хаа хаанаа бага байсан. Өнөөдрийн хувьд бай-дал ямар байна?
-Чөлөөт бүсүүдийг анх байгуулж байх үед Чөлөөт бүсийн тухай ойлголт хүн бүрт байгаа¬гүй. Бизнесмэнүү¬дийн хувьд ч гэсэн хөл дээрээ босч ча-даагүй, чөлөөт бүсүүдийн сонгодог зарчмуудыг мэдэхгүй байсан үе. Ха¬рин одоо бол гадаад дотоодын хө¬рөнгө оруулагчдын сонирхлыг тат¬чихлаа. Манай Улс хүний эрх, эдийн засгийн эрх чөлөөг дээдэлсэн орон. Хувийн хөрөнгийг хамгаалсан том үзэл баримтлал, хуультай. Дээ¬рээс нь манайх татварын маш сайн ор¬чинтой. Татварын хөнгөлөлтийн ор¬чин ч сайн. Улстөрийн орчны хувьд ч муугүй. -Гэхдээ л чөлөөт бүсийн хөг¬жил удаашралтай байгаа шүү дээ?
-Нөлөөлж байгаа гол хүчин зүйл нь өнөөгийн эдийн засаг. Эдийн засгийн хямралаас өмнөх жилүүдэд ойлгогдохгүй байсан тал бий. Харин өнөөдөр бизнесмэнүүд чөлөөт бү¬сийн талаар сайн ойлголттой болсон. Хоёр хөршийн нөхцөл байдал ч бас нө¬лөөлж байна. Урд хөршийн эдийн засаг хурдацтай хөгжсөн, ОХУ-ын хувьд эдийн засгийн онцгой өсөлт байхгүй ч иргэд нь бизнесийн зар¬чимд су¬ралцчихсан. Нөгөө талдаа тэн¬дээ улс төр, эдийн засгийн жаахан да¬рамттай. Эд нар өөрийн улсын хилийн зэр¬гэлдээ чөлөөтэй орчинд үйлдвэрлэл үйлчилгээ бизнес эрхлэх со¬нир¬холтой байдаг.
-Тэгвэл хөндлөнгөөс шалт¬гаалах хүчин зүйл их байна уу?
-Их байна. Забайкалскийн районд хоёр хөрш түүгээр дамжиж Евроазийг холбосон том зам бий. Жишээ нь, Алтанбулагийн худалдааны чөлөөт бүс, Замын-Үүд бүсийг дамжин өнгөрөх ачааны эргэлтийг харь¬цуулахад Забайкалскийн төмөр зам ачааллаа дийлэхгүй болчихож байгаа юм. ОХУ, Хятад руу гарч бизнес хийхдээ 1300 орчим км тойруу за¬маар явдаг. Энэ тохиолдолд сонирхол наашаа байгаа. Хятадын талаас хөрөнгө оруулах сонирхолтой бол¬сон. Үйлдвэрлэлээ тэлэх бодлого барьж байгаа. Эд нар зөвхөн Мон¬голын зах зээлд гарахгүй. Монгол Улс Европын холбооны улсын худал¬дааны хөн¬гөлөлтийн нөхцөлд хам¬рагд¬сан. Тэгэ¬хээр Европ руу бараа гаргах сонирхол давхар байна гэсэн үг.-Ийм их сонирхол байгаа нь олзуурхмаар ч гэлээ манай зүгээс дэд бүтцийн асуудал энэ тэр гээд бэрхшээл багагүй байх шиг ээ?-Чөлөөт бүс хөгжихгүй байгаа¬гийн шалтгаан нь таны яриад байгаа дэд бүтэц.Бид дэд бүтцээ тавьж чадахгүй байна. Гадаад орнуудын чөлөөт бүс хөгжүүлсэн түүхийг хара¬хаар эхлээд дэд бүтцээ тавьсан бай¬даг. Дараа нь чөлөөт бүс гэж зарладаг. Манай төчнөөн га-д тийм үйлдвэрлэл хэрэг¬тэй байна гээд тендер зарлан газраа зарчихдаг. Тэгээд нөгөө үйлдвэрүүд нь босоод явчихдаг. Харин манай улсын тухайд дэд бүтэц муу хөгжсөн. Задгай тал дээр бай¬гуул¬чихсан. Одоо чөлөөт бүсээ бо¬дох¬гүйгээр Замын-Үүдийг хөгжүүлье гэхээр Замын-Үүдийн асуудлыг дангаар нь шийдэх боломжгүй болсон. Замын-Үүдийн тосгон, сумын асуудал босч ирж байгаа юм. Задгай тал дээр тарсан, эрчим хүч, ус дулааны эх үүсвэргүй газар.
-Замын-Үүдэд чөлөөт бүсийн хэчнээн га газар байгаа вэ?
-900 га байгаа. Алтанбулаг тос¬гоныхыг ялгаагүй, хүндрэлтэй байгаа. Энэ асуудлыг хамтад нь шийдэх хэрэгтэй. Мэдээж хөрөнгө оруулалт их шаардагдана. Гэхдээ их гэж айх ёсгүй. Тэр дундаа эдийн засгийн хямралтай байгаа энэ үед хөрөнгө оруулалт хийх ёстой. Яагаад гэвэл Монгол хөгжих ёстой. Ямар шалт¬гаанаар чөлөөт бүс байгуулсан билээ. Экспорт, импортын эргэлт нэмэгдэнэ, замын түгжрэл арилна гээд яривал сайн тал их бий. Замын-Үүдийн мастер төлөвлөгөө дөнгөж сая батлагдлаа. 2025 онд 60 мянган хүнтэй хот босно гэсэн дэлхийн жишигт хүрсэн мастер төлөвлөгөө хийж байна. Урьд нь бид 2003 онд Алтан¬булагийн ерөнхий төлөвлөгөөг хийл-гэж байсан юм. Гэтэл өнөөдөр энэ хоёр мастер төлөвлөгөөг харахад л Монгол Улсад чөлөөт бүс яаж хөгжиж байгааг хэлээд өгнө.
-Чөлөөт бүсийн тухай хууль хэр сайн хууль вэ. Хөрөнгө оруу¬лагчид хэр хандаж байна?
-Тийм ч сайн биш. Шуудхан хэлэхэд гологдож байна. Ер нь цааш¬даа энэ хуулиар явах уу үгүй юү гэдгээ бодох хэрэгтэй. Алтан¬бу¬лагийн худалдааны чөлөөт бүс гэж байна. Энд үйлдвэрлэл явууллаа гэхэд чөлөөт бүсийн хөнгөлөлт эд¬лэхгүй. Цагааннуурт ч мөн адил. Гэ¬тэл Замын-Үүдэд болно гэдэг. Хө¬рөнгө оруулагчид үйлдвэрлэлээ давхар оруулж ирье, худалдааны, эдийн засгийн гэсэн хэлбэрээсээ татгалзаач гэсэн хүсэлт тавьж байна. Ашигт малтмал олборлодоггүй, бай¬галь орчинд халгүй, Монгол Улсын хууль зөрчөөгүй ямар ч үйлдвэр¬лэлийг зөвшөөрмөөр байгаа юм. Хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалсан хуулийн тогтолцоог хийж өгөөч гэсэн хүсэлт их байна. Бид тодорхой сана¬лууд авч хуулийн төсөл боловсруулж байгаа. Ойрын хугацаанд Засгийн газрын түвшинд яригдаж УИХ-д өргөн барих байх. Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсанаас хойш чөлөөт бүс рүү их анхаарч байгаа. Өнгөрсөн 2008 оны хоёрдугаар сард Чөлөөт бүсийн орон тооны бус зөвлөлийн ажлын албатай нь байгуулсан. Бид чөлөөт бүсүүдийн үйл ажиллагааг эрчим¬жүүлэх талаар нэлээд арга хэмжээ авлаа. Засгийн газраас Чөлөөт бүсэд нэвтрэх, зорчих хөнгөлөлөлттэй нөх¬цөлийг баталсан. Гаалийн тухай журам бат¬лагд¬лаа. Алтанбулагийн ху¬дал¬дааны чөлөөт бүсийн хувьд үйл ажил¬лагаагаа явуулж эхлэх эрх зүйн бүрэн акт гарсан. Чөлөөт бүсүүдийг Тэргүүн шадар сайд ахалж байна. Өнгөрсөн хугацаанд зөвлөлийн хурлыг гурван удаа хийлээ. Эдийн засгийн хям¬ралтай байгаа ч төрөөс олгож буй санхүүгийн эх үүсвэрийг үр өгөөжтэй зүйлд зарцуулах бодлого барьж байна. Алтанбулагт төсөвлөсөн нэг тэрбум төгрөгийг мэргэжлийн хянал¬тын байр, худалдааны талбай гэх зэрэг ажилд зарцууллаа. Ямарч бай¬сан төрийн зүгээс хийх ёстой зүйл тодорхой хэмжээнд бэлэн болсон.
-Нөхцөл нь бүрдсэн гэхээр хөрөнгө оруулагчид саналаа тавьж эхэлсэн гэсэн үг үү?
-Сонирхогчид ороод ирсэн. 90х24 харьцаатай худалдааны үзэсгэлэн чимэглэлийн павильон барих ажил эхэллээ. Хятадаас хоёр сая дол¬ларын гэрээ байгуулсан. Улаан¬баа¬тарын хэд хэдэн компанийн ху¬далдаа, агуулахын байгууламжыг сонир¬хож байна. Энэ оны сүүлээр Алтан¬булагийн чөлөөт бүс хөдөл¬гөөнд орно. Хөдөлгөөнд ороод ирэхээр өрсөл¬дөөн бий болж таарна.
-Алтанбулагийн чөлөөт бү¬сийн газар эздээ олсон уу?
-Өөрт ногдох газраа хуваарил¬чихсан. Эргэж харах зүйл бий. Ялан¬гуяа ил тод байдлыг бий болгох бодит хөрөнгө оруулагчдыг татах асуудал гол нь.
-Замын-Үүд чөлөөт бүсийн бай¬дал ямар байна. 1990 оны Замын-Үүд болон Эрээн хот өнөөдөр тэнгэр газар шиг ял¬гаатай болчихлоо?
-Өнгөрсөн хугацаанд гурван тэр¬бумын хөрөнгө оруулалт хийсэн юм билээ. Ер нь чөлөөт бүсүүдэд 2003 оноос хойш найман тэрбум төгрөг л өгсөн байдаг. Төр засгийн хувьд хангалттай мөнгө ч нэг бүсийн цэвэр усны байгууламж барих хэмжээний л мөнгө ингээд бодохоор чөлөөт бүсийн хөгжил удааширч байгаагийн бас нэг шалтгаан нь хөрөнгө оруу¬лалт. За¬мын-Үүдийн хувьд хоёр удаа сонгон шалгаруулалт хийсэн. Эхний¬хэд нь оролцоогүй, хоёр дахид нь хоёр компани оролцсон. Гэвч эдгээр ком¬пани Засгийн газрын өмнө хүлээ¬сэн үүргээ биелүүлээгүй учир гэрээг цуцалсан. Стратегийн хөрөнгө оруу¬лагч оруулж ирэх шийдвэртэй. Гад¬ны¬¬хан хөрөнгө оруулъя гэж орж ирдэг ч өөрсдөө хөрөнгөгүй, манай юман дээр хөрөнгө босгодог. Жишээ нь, “Айвен¬хоу майнз” гэхэд л Монголын газрын баялгийг олон улсын бирж дээр зараад мөнгө босгож байна. Үүнтэй адил манайд байгаа гаднын хөрөнгө оруу¬лагчид ийм арга сэт¬гэдэг.Тодорхой хэмжээний газар авч монополь бай¬дал бий болгоод түү¬гээ¬рээ олон улсын зах зээлд мөнгө бос¬годог. Чадаад хийж байгаа бол тат¬галзах юм байхгүй. Хамгийн гол нь хоо¬сон орж ирээд юм босгоно гээд Замын-Үүдийн хөгжлийг зургаан жилээр хойш нь татлаа. Бид олон янзын судалгаа хийсэн. Чөлөөт бүс сайн хөгжиж байгаа улс гэвэл Хятад, Арабын Эмират, Турк байна. Хөрөнгө оруулагчдын уян хатан бод¬лого байхгүй болохоор ийм байдалд хүр¬чихэж байгаа юм. Стратегийн хөрөнгө оруулалт хийх гэхээр нэг компани л авчихаж байгаа хэрэг. Нэг компанийн мэдэлд орчихоор бусад аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулахад хаалт болчихдог тал бий.
-Өнөөдрийн хувьд гаднын ямар улсын хөрөнгө оруу¬лаг¬чид Замын-Үүдийг сонирхож бай¬на вэ?
-Орос, Хятад, Солонгосын биз¬нес¬мэнүүд сонирхож байна. Бид хөрөнгө оруулалтаа хийе, танайх эрхзүйн шийдвэрээ гаргаад өгөөч, дэд бүт¬цийн асуудалд оролцъё, барих, ашиглах гэрээний нөхцөлүүдийг хуу¬лиа¬раа шийдээд өгөөч гэсэн саналыг тавьж байна. Эндээс анзаарахад өөрийн гэсэн бие даасан бүс бай¬гуулах боломж байгаа юм.
-Чөлөөт бүсийн хөгжил Мон¬голын эдийн засагт эергээр нөлөөлөх нь мэдээж. Таны¬хаар хамгийн гол өгөөж нь юү вэ?
-Монгол импортлогчоос экспорт¬логч орон болно. Түүхий эдээ гар¬гадаг байсан бол эцсийн бүтээг¬дэхүүн гаргадаг болно. Чөлөөт бүс ба鬬гуулагд-санаар хүнсний болон бусад төрлийн хүнсний барааны нөөц бий болно. Хүнсний аюулгүй байдлын нөхцөл бүрдэнэ. Монголчууд дэлхийн шилдэг технологитой танилцана, суралцана. Гадаад худалдааны эргэлт огцом өснө. Аялал жуулчлалын том цогцолборууд бий болно. Гэх мэтчи¬лэнгээр яривал эдийн засгийн өгөө¬жийг тоочиж барахгүй.
-Цагааннуурын чөлөөт бүсийг байгуулахад ямар бэрхшээл тулгараад байна вэ?
-Цагааннуурын чөлөөт бүсийн хувьд алс баруун хязгаарт байр¬ладаг. Нутгийн гүнээс нэлээн хол. Энэ бүс онцлогтой. ОХУ-ын Алтай, Казахстан, Хятадын Шинжаан-Уйга¬рын өөртөө засах орон, Монгол Ул¬сын Баян-Өлгий аймаг гээд нэг үндэстэй, нэг хэлтэй, нэг соёлтой дөрвөн улсад хамаараг¬дах иргэд амьдардаг. ОХУ, Хятадын хооронд тэр бүс нутгаар хийж байгаа тээвэр¬лэлт нь 1300 орчим км-ыг тойруу за¬маар явдаг. Цагааннуурыг яагаад сонирхож байна гэхээр Оро¬сын хилээс Хятадын хил хүртэл 212 км. Хэрвээ энэ бүс бий болвол 1000 орчим км-ээр ойртуулна гэсэн үг. Монголын талаас зам байгуулах асуудал л Цагааннуур дээр гол бэрхшээл болчихоод байна. 220-иод км зам барих асуудлыг шийдэх байна.
-Чөлөөт бүсийн хөгжил нь эдийн засгийг нь тодорхойл¬сон ямар улс байгаа вэ?
-Эдийн засгийн хувьд Хятад сул орны л нэг байсан шүү дээ.Тяньжин, Шанхай гэх мэтийн өмнөд чөлөөт бүсийг нээгээд босоод ирсэн. Евро¬пын хэд хэдэн жижиг орон жишээл¬бэл, Македони чөлөөт бүсийг амжилт¬тай хөгжүүлсэн. Солонгос, Эмират, Турк байна. Хамгийн гол нь төрийн да¬рамт-гүй байх ёстой. Чөлөөт бүсэд ажиллах амьдрах орчныг бодолцох учиртай. Гадаадаас хөдөлмөрлөх хүч авах, гаргах тухай хууль чөлөөт бүсэд үйлчилвэл манайд хэн ч орж ирэхгүй. Засгийн газар квотыг нь тогтоодог хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр дахин нэмсэнтэй тэнцэх төл¬бө¬рийг сарын хураамж гэж авдаг нөхцөлд гадны чадалтай болов¬сон хүчин орж ирэх үү. Визийн хөнгө¬лөлт байх ёстой. Гэх мэт хууль зүйн хувьд зөрөлдөөн¬тэй зүйл байгаа. Цэгц¬лэх хэрэгтэй.
-Хариуцлагын тухайд хатуухан зохицуулалт хэрэгтэй байх?
-Хууль зөрчсөн, хориглосон үйлд¬вэр¬лэл үйлчилгээ явуулсан тохиол¬долд хатуу хариуцлага тооцдог байх ёстой. Чөлөөт бүсээр хар тамхи оруулахыг завдсан тохиолдолд цаа¬заар авна гэсэн заалттай улс бий. Хууль бус өөр төрлийн үйлчилгээ явуул¬бал үйл ажиллагаа явуулах эр¬хийг нь шууд цуцалдаг жишиг бий. Хө¬рөнгө оруулагч нарт эрхийг нь хан¬гал¬ттай өгөх хэрэгтэй. Тэр хэмжээ¬гээр хариуцлагын хатуу тогтолцоог бүр¬дүүлэх ёстой.
-Замын-Үүдийн чөлөөт бүсийн хөрөнгө оруулагч хэзээ тодрох бол?
-Хөрөнгөө гаргаад ажилдаа шууд оръё гэсэн хүн байвал бүх зүйл нээлттэй. Хүлээсэн үүргээ биелүүлж чаддаггүй нөхөдтэй олон жил зуурал¬дах хэрэггүй. Энэ талд төрийн хатуу бод¬лого шаардлагатай. Ер нь бол гадны¬нхыг шүтдэг цаг үе өнгөрсөн. Бид өөрс¬дөө босгоод явах чадамжтай бол¬сон шүү дээ.
Үндэсний шуудан
2009.08.11 №188 /590/
0 comments:
Post a Comment