Тажик сурагчид гар утас хэрэглэдэггүй. Хуулиа раа хориглочихсон юм чинь аргагүй. Даяарчлалын амтыг мэдэрч эхэлсэн улс орнуудад бол хүүхэд гар утас хэрэглэх нь тийм ч гайхмаар үзэгдэл биш л дээ. Гэтэл та¬жик жаалуудад ийм болом¬жийг төр засаг нь олгодоггүй байна. Сурлагын чанар мууд¬на гэж үзсэнээс тэр юм байх. Хичээл дундуур гар утасны хонх хан¬гинаад эхэлбэл хэний ч анхаа¬рал сарниж мэднэ. Тажикийн Боловсролын яам ингэж л тайлбарладаг. Яг үнэн¬дээ Тажикийн дунд сур¬гуу¬лиудад багшийн орон тоо хүрэлцэхгүй хэцүүхэн л бай¬даг гэнэ. Долоон сая хүн ам¬тай энэ улсад долоон мянган багш яаж хүрэлцэхэв гэж яамныхан хэлэх. Багшийн орон тоо муу, дээр нь гар утас¬тай хүүхдүүд хичээл үймүү¬лээд байвал боловсролын салбар яаж хөгжих вэ гэж Ерөнхийлөгч Эмомали Рах¬мон мэдэгдсэн удаатай. Ер нь Рахмон байсхий¬гээд л иймэр¬хүү сонин содон хууль са¬наачилж түмний нүдийг орой дээр нь гаргадаг байна. Даран¬гуйлагчийн нэг хэв шинж гэж өрнөдийнхөн үздэг нь үүнтэй холбоотой биз. “Мартын 8”-наар тажик хүүх¬нүүд баярлаж чадсангүй. Бас л Рахмоны гэнэтийн шийд¬вэрээс болоод. Тэрээр яг энэ баярын өм¬нө¬хөн “Олон улсын эмэгтэй¬чүү¬дийн баярыг улс нийтээр тэм¬дэглэхгүй шүү” гэж мэ¬дэгдсэн нь дэлхий нийтийн ан¬хаарлыг татсан. Сайтар ажих нь ээ, яг тэм¬дэглэхгүй ч гээгүй юм би¬лээ. Энэ өдрийг “Ээжүү¬дийн баяр” гэж нэрлэж. Зөвхөн ээжүүд л баярлах учиртай болж таар¬лаа. Ээж болж амжаагүй бүсгүйчүүд гомд¬лоо. Тэглээ гээд яах билээ, Ерөнхий¬лөгчийн зарлиг бол зарлиг. Рахмоны хэлж буй¬гаар, гурван мянган жилийн тэртээд “хөрст алтан” дэлхийд зөвхөн ээжүү¬дийн баяр л гэж байжээ. Эртний язгуур түүхээ бодсон ч, эх хү¬ний хайрлах ухаан та¬лаасаа ч Рахмон тун зөв шийд¬вэр гарга-сан гэж хэлэх хү¬мүүс байна. Тажи¬кийн парла¬ментын гишүүд албан ажлын үеэр заавал зангиа зүүх ёстой. Сурагчид өвдгөөсөө дээш банзал өмсч болохгүй. Тажик иргэдийн гол өмсгөл нь үндэсний хувцас… Хувийн автомашинаар сур¬гуульд ирэх бүр ч хориотой гээд Рахмоны шийдвэрүүд хөвөр¬нө. Саяхнаас баруун гар тал¬даа жолоодлоготой авто¬ма¬ши¬нуу¬дыг улс нийтээр хо¬риг¬лолоо. Учир нь ийм авто¬ма¬шин замын хөдөлгөөний дүр¬мийг байнга зөрчиж байдаг аж. Уг нь эдгээр дүрэм жур¬мыг Тажикийн яам¬д л шийдчих асуудал. Гэвч Рахмоны эх оронч сэтгэл хүссэн хүсээгүй энэ бүхнийг шийдэхэд хүргэдэг гэнэ.Эмомали Шарипович Рах¬мон /төрийн тэргүүнээр сонгог¬дохоос өмнө тэрээр Рахмонов гэдэг нэртэй байв/ 1952 оны аравдугаар сарын 5-нд төржээ. Түүний мэндэлсэн газар нь Тажикийн Куляб мужийн Дангар хэмээх байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн сайхан нутаг. Ер нь Рахмоны хувийн амьдрал нууц¬лагдмал байдаг. Албан тушаал эрхэлсэн хэдэн он сараас өөр гавьтай мэдээлэл бараг олд¬доггүй. Дунд сур¬гуулиа дүүр¬гээд Курган-Тюбе хотод цөц¬гийн тосны үйлдвэрт цахил¬гаанчаар ажиллаж байж. 1974 оноос Номхон далайн флотод цэргийн алба хаагаад, дараа нь үйлдвэртээ эргэж иржээ. Тө¬рөлх сууриндаа Хө¬дөө аж ахуйн үйлдвэрчний хороон даргаар хэсэг ажиллан, хожим Тажи¬кийн их сургуулийг эдийн за-сагчаар дүүргэжээ. М.Горба¬чевын эхлүүлсэн “Их өөрчлөн байгуулалт” Зөвлөлт гүрнийг донсолгож, энэ их гүр¬ний харъ¬яанд байсан улс орнууд тусгаар тогтнож эхлэх үед Тажикийн төрийн Дээд зөв¬лөлийн ги¬шүүнээр хэдийнэ сонгогдчих¬сон, улстөрийн ертөнцөд лав¬хан гишгэсэн байв. ЗХУ за¬дарсны дараа тажикууд ч бие дааж, тус улсыг Рахмон На¬биев толгойлов. Гэтэл ЗХУ-ын хөрсөнд төлжсөн исламын бүлэглэлүүд идэвх¬жиж, Аф¬ганистан дахь Нажи¬буллын дэглэмийг дэмжигч¬дийн хоо¬ронд ширүүн тэмцэл өрнөжээ. 1992 оны тавдугаар сард Набиев исламын төлөө¬лөгчдийг хүссэн хүсээгүй Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд оруула¬хаас аргагүй болжээ. Тажикс¬таныг донсолгосон улс төрийн тэмцлээс ард иргэд нь залхаж, хөрш зэргэлдээ орнууд руу дүрвэх явдал ч тоймоо алдаж. Рахмоны төрөлх Куляб муж угсаатны мөргөл¬дөөний халуун голомт болон хувирав. Иргэний дайн дэгдлээ. 100 гаруй мянган хүн амиа алдлаа. Тухайн үед Тажикс¬таны сөрөг хүчнийг Гарма му¬жаас гарал¬тай ислам шашинт¬нууд, Бадах¬шан му¬жийн ард¬чилагчид бүр¬дүүлж байжээ. Узбекистан болон Оросын дэмжлэгийг авсан тус улсын умард нутгийн ходжен¬туудтай Кулябын үймээн дэгдээгчид нэгдэж, Тажикстаны геополи¬тикийн тэнцвэр агшин зуур алдагджээ. Кулябын босогчид буюу “Ардын фронт”-ыг Эмо¬мали Рахмон толгойлсон гэдэг. 1992 оны сүүлээр түүний зэв¬сэгт босог¬чид нийслэлийг ямар ч тулаангүйгээр эзэлж, засгийн эрх мэдэл хэдхэн хоно¬гийн дотор түүний гарт шилж¬жээ. Ийнхүү Тажикийн нэгдсэн сөрөг хүчин Рахмоны Засгийн газрын дунд энхийн хэлэлцээ өрнөж, улс орон ч нам тайван болжээ. Гэхдээ Рахмон өөрөө нэг ч өдрийг тайван өнгөрүүлж чадахгүй байв. Ямар сайндаа л түүний аминд халдах оролд¬лого хоёр удаа гарч байх вэ. 1997 оны дөрөвдүгээр сард Хужанде мужид явж байх үеэр цуваа руу нь хэн нэгэн гранат шидэв. 2001 онд олны өмнө үг хэлж байтал нэгэн алан хядагч тэсрэх бөмбөг дэлбэлэв. Рахмон хоёулангаас нь эсэн мэнд мултарч чадсан байна. Магадгүй энэ халдлага дайралт түүнийг харгис догшин болго¬сон байж мэднэ. Хужанде мужид дэгдсэн бослогыг тэрээр цус урсган дарж, сөрөг хүчний нөлөө бүхий удирдагчдыг нэг нэгээр нь түүгээд шоронд хий¬чихэв. Заримыг нь цаазалсан. 2003 онд байх, Тажикистаны Дотоод хэргийн сайд Якуб Салимов Москвад баривчлаг¬даж, 15 жилийн хорих ял авлаа. Дараа жил нь Ардчилсан намын дарга мөн саатуулагдав. Тэ¬рээр дөрвөн сарын дараа сул¬лагдсан ч учир битүүлэг байд¬лаар сураг алдарчээ. Сүүлд уг хэргийг хариуцаж байсан Аюул¬гүй байдлын яамны сайд “шалт¬гаангүйгээр” 23 жилийн ял авчээ. Рахмоныг эсэргүүц¬сэн бүхэн ээлж ээлжээр шо¬рон¬гийн хаалга татаж байсан бөгөөд түүнийг улстөрийн тав¬цангаас зайлуулахыг оролдсон Худалдааны сайд хамгийн сүүлд ялын тогтоолоо ун¬шуулжээ. Рахмоны эрх мэдэл бэхэж¬сээр байв. 2003 онд Үндсэн хуульд засвар оруулах бүх нийтийн санал хураалтыг явуулсны дүнд Рахмон төрийн тэргүүнээр дахин 14 жил ажил¬лах эрхтэй болжээ. 2020 он хүртэл хэн ч түүний эрх мэдэлд халдаж чадахгүй нь нэгэнт тодорхой. Тиймээс л түүнийг “мөнхийн” Ерөн¬хийлөгч гэж ард түмэн нь нэрлээд байгаа юм. Төрийн тэргүүнээр сон¬гогдсон даруйдаа нэрээ Эмомали Рах¬мон гэж болгон хуульчил¬сан гэдэг. Орос хүний нэрэнд элбэг тохиодог “ов” төгсгөлийг тийн¬хүү хас¬санаар өөрийнх нь алхмыг дагаж, үн¬дэсний соёл, уламжлалыг сэргээхийг эх орон нэгтнүүддээ уриалж байгаа аж. Тэрээр тангараг өргөхдөө “Би Үндсэн хуулиа хамгаалж, ард түмнийхээ эрх чөлөө, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлаа хадгална” гэж мэ¬дэгдэж бай¬сан. Бодит байдал дээр тажи¬кууд эрх чөлөөгүй. Тэдний амь䬬рал төрөөс бүрэн хараат байдаг. Рахмон сүүлийн үед Орос ах нартайгаа жаахан таа¬рамж¬гүй байгаа. Өнгөрсөн хоёрду¬гаар сард тэрээр Моск¬вад хийх айлчлалаа гэнэтхэн хойшлуул¬сан. Уг нь айлчла¬лын бас нэг зорилго нь Моск¬ва хотноо болох Евразийн эдийн засгийн хамтын ний¬гэм¬лэгийн чуулга уулзалт байжээ. Москвад хамгийн ойр хүрээлэл гэж болох уг бай¬гууллагын уулзалтаас Тажи¬кийн лидер сүүлийн 16 жилд анх удаа нүүр буруулсан нь ямар учиртай байв. “Ведо-мости” со¬нинд “Рахмон айлч¬лалаа цуцал¬сан нь юун тү¬рүүнд Та¬жикийн Рогуны усан цахилгаан станцыг тойрсон сөргөлдөө¬нөөс бол¬сон” гэж бичжээ. Д.Мед¬ведев үүний өмнө¬хөн “Орос улс Төв Азийн бү¬сэд усны эрчим хүч¬ний то¬моохон төсөлд орол¬цох¬доо гурав дахь орны санаа бодлыг харгалзана” гээд хэлчи¬хэж. Оросын Ерөн-хийлөгчийн мэдэгдэл ноён Рахмонд Уз¬бекистаны эрх ашгийг илүү ха쬬гаалсан мэт сэтгэгдэл тө¬рүүлсэн болол¬той. Тажикийн хувьд ялангуяа хүйтний ули¬ралд эрчим хүч хү¬рэлцдэггүй тул усан ца¬хилгаан станцыг ашиг¬лалтад оруулах нь амин чухалд тоо¬цогдож байгаа юм. Рахмон нэг шийд¬сэн л бол тэр байр сууриндаа хатуу зогс¬дог нэгэн аж. Тий¬мээс лав ой¬рын хэдэн жилдээ тэрээр Орос¬той сайдахгүй байх гэж ажиглаг¬чид үзэж байна. Ерөн¬хийлөгч Э.Рахмон энэ сарын 26-28-нд манай улсад төрийн айлчлал хийх гэж байгаа билээ. Их гүрний бүрэлдэ¬хүүнд бай¬сан хоёр улсад мэдээж ижил төстэй зовлон бэрхшээл байж л байгаа.
Үндэсний шуудан 2009.03.25
0 comments:
Post a Comment