“Монголын уран зохиолын армид Долгорын, Готовын, Батын, Ломбын, Жамбын, Цэндийн, Данзангийн гэсэн “долоон” Нямаа бий гэлцдэг. Яагаад ч юм тэд үгэндээ харам. Магад энэ нь бурхнаас оноосон хувь байх… Хонгор нутгийн дэлгэр болоод өнөр сэтгэлтэй энэ эр шүлгээ урт бичвэл “түүхийрнэ” гэж айсан аятай үгээ “дархан цаазалсан” мэт харамлаж тэмээн тоотой мөрөнд багтааж урладаг яруу найрагч” хэмээн Данзангийн Нямаа найрагчийн тухай нэгэн анд нь дурсан бичсэн байдаг. “Алс цагийн аяс”, “Галын анир”, “Өргөл аялгуу” зэрэг яруу найргийн олон ном туурвисан Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт, яруу найрагч Дан.НЯМААТАЙ ярилцлаа.
-Та нэгэн удаа “Би хайртай уран бүтээлээ хийж амжаагүй л явна. Хэзээ нэгэн цагт хийнэ дээ” гэж хэлж байсан. Түүнээс хойш нэлээд хугацаа өнгөрчээ?
-Уран бүтээлч хүн байнга эрж хайж яв¬даг. Тэгэхгүй бол уран бүтээл нь зогс¬дог. Ер нь хүн өөрийн хийсэн зүйл¬д сэтгэл ханах ёсгүй юм аа. Уран бүтээлчийг сайн бүтээл нь байнга хүлээж байдаг гэж би боддог юм.
-Хамгийн сайн нь гэж нэрлэхгүй юм аа гэхэд, за энэ нэг сэтгэлд хүрсэн шүү гэх бүтээл танд олон бий дээ?
-Өө, байлгүй яах вэ. Уран бүтээлээ хийс¬ний дараа өөдрөг, урамтай, сэтгэл хан¬галуун байх тохиолдол уран бү¬тээлч¬¬дэд байдаг. Яг тэр утгаараа би уран¬ бүтээл болгондоо хайртай. Яруу найргийн арав гаруй ном, нэг тууж, хүүхдийн бичил өгүүллэгийн “Нарны алга” ном бичсэн. Гэхдээ л маргаашийн бүтээл одоогийнхоос илүү сайн болно гэж бодож явдаг хүний нэг дээ, би.
-Яруу найргийн ертөнцөд алхан орсон гэгээн дурсамжаа сөхвөл ямар вэ. Та багаасаа шүлэг бичдэг байсан уу?
-Сурагч байхдаа шүлэг бичиж бай¬гаа¬гүй ээ. Наймдугаар ангидаа нэг, арав¬дугаар ангидаа нэг л шүлэг бичсэн. Хүнд дотоод зөн гэж байдаг юм шиг. Лав л яруу найрагч болно доо гэсэн бо¬дол тархинд ургачихсан байв. Үүний¬гээ ангийнхандаа хэлэхээр шоолдог, урам¬шуулдаг байлаа л даа. Утга зо¬хиолд чин зүрхнээсээ татагдсан үе гэ¬вэл Монгол Улсын их сургуульд элс¬ний дараа юм. С.Дулам багшийгаа он¬цол¬моор байна. 1976 оны намар сан¬гийн аж ахуйд ажиллаад хэдэн найз¬тай¬гаа анх С.Дулам багшийн дугуйланд очиж билээ. Их гоё дугуйлан байсан. Тэнд шүлгүүдээ уншина. Сайн муугаа¬раа ч дуудуулна. Тэр гэгээлэг сайн үед уран зохиолын ертөнцөд баттай гишгэн орж, өөрийнхөө нэг мөчир салааг суул¬гачихаад, услаж бөөцийлдөг болсон доо. З.Түмэнжаргал найрагч манай ду¬гуй¬ланг гурван жил удирдсан юм. Ту¬хайн үедээ нэлээд шуугиан тарьсан ду¬гуйлан байлаа. 1980-аад оны утга зо¬хио¬лын төлөөлөл болсон алдартай зохиол¬чид эндээс төрсөн. П.Баяр¬сай¬хан, Д.Норов, З.Түмэнжаргал, Д.Бат¬жар¬гал, Б.Цэнддоо гээд нэрлээд байвал зөндөө дөө.
-Та уг нь эдийн засагч мэргэ¬жилтэй хүн. Эзэмшсэн мэргэж¬лээсээ утга зохиол руу “урва¬сан” нь энэ дугуйлантай хол¬боотой юу?
-Хүний хувь тавилан заримдаа өө¬рөөс шалтгаалдаггүй юм шиг байна. Би чинь МУИС-ийн нягт¬лан бодогч-эдийн засагчийн ангийг төгс¬сөн хүн шүү дээ. Дээхнэ үед Мон¬голын Үндэсний радио боловсон хүч¬ний бодлогыг нэлээд анхаардаг байж. Төгсөх жил радио телевизийн боловсон хүчин бидэнтэй ирж уулздаг байсан. Нягтлан бодогч мэргэжилтэй мөртлөө сэт¬¬гүүлч хийчи¬хээр хүүхэд авна, ча¬майг төгсөхөөр радиод хуваа¬ри¬лана гэ¬дэг байсан. Би ч уран бүтээ¬лийн газар ажиллах бол¬сондоо баяртай байв. Тэ¬гэхэд оюут¬нууд сургуу¬лийнхаа болов¬сон хүчнээс ажлын томилолт авдаг байж билээ. Ажил, орон байр, цалин бэ¬лэн гэсэн үг л дээ. Одоогийнхтой адил¬гүй. Тэгээд би томилолтоо авах гээд очтол радио телевизийнх бай¬даггүй шүү.
-Танд сургуулийн удирд¬лага юу гэв?
-За, Нямаа чи Ардын хянан шалгах хо¬роонд хуваарилагдсан. Тийшээ оч гэ¬сэн. Би гайхлаа. Тэгээд радио теле¬ви¬зийнхээ боловсон хүчний газар дээр гүйгээд очлоо доо. Миний томилолтыг “арын хаалгаар” өөр хүн авчихаж. Гэхдээ тэр хүнийг нь радио телевиз хүлээж аваагүй юм билээ. Заавал юм бичдэг, уран бүтээлч хүн хэрэгтэй гэж.
-Радиод та хэдэн онд очсон юм бэ?
-1980 онд. Радиодоо би 29 жил ажиллаж байна.
-Хэвлэл мэдээллийн байгуул¬лагад ийм удаан ажиллана гэдэг уран бүтээлчээс бас их сорил, итгэл тэмүүлэл, тэвчээр шаар¬дана даа. Хувь тавилан таныг ийш нь даллан дууджээ?
-Өө, тийм. Би радиогоос ажил амьд¬ралаа, хүсэл тэмүүллээ, зорилгоо олж ав¬сан. Радиодоо их сүншигтэй, зал¬бирч явдаг хүн дээ. Аргагүй юм, миний амьдралын 30 жил энд л өнгөрсөн бай¬на шүү дээ. Энд л би эхнэртэйгээ та¬нилц¬сан. Анхныхаа байранд орсон, анх¬ны номоо хэвлүүлсэн. Гадаад явах анх¬ны томилолтоо авсан. Том том шаг¬налуудыг хүртсэн, их сайхан хамт олон¬той ч болсон. Монголын радиогийн 75 жилийн ойг энэ жил тэмдэглэж бай¬на. Радиогийн 75 жилийн хөгжлийн 30 жилд нь ажилласан гэхээр хуучны хүн шиг л санагдаад байгаа. Манай радио¬гийн ахмадууд хааяа ирэхээрээ юм ямар амархан хөгжиж, залууждаг юм бэ, радиод хэдхэн таньдаг хүн үлдэж гэж хэлдэг. Тэдний нэг нь би. Ц.Чи¬мэ䬬дорж бид хоёр энэ их айлын нэг ту-шаа¬лын хоёр шүү дээ. Ц.Чимэддорж маань малын эмч, харин би нягтлан бо¬догч. Байгууллага маань биднийгээ эн¬гэр цээжиндээ тэвэрч, өдий болго¬лоо. Нэг байгууллагад удчихаар түүн¬дээ хоргодоод, өөр газар очоод юу ч билээ гэж бодогдох юм аа.
-Нээрээ л тэгдэг байх. Та радиод байх энэ л хугацаанд олон сайхан уран бүтээлээ туурвисан. Таны шүлэг, туурвилын талаар яриа дэлгэмээр байна л даа. Тэднээс Бүрнээбаяр гавьяатын дуулдаг “Амьдрал аа би чамд хайртай дуу”-г олон хүн мэддэг?
-Ер нь уран бүтээлч хүн бүтээл туур¬вилаараа бахархах ёстой. Зохиол¬чид бид дэндүү даруу, хийснээ хийсэн гэж боддоггүй хүмүүжилтэй юм байна л даа. Уран бүтээлийнхээ 35 жилийн хил дээрээс эргээд харахад сонин л бай¬даг. “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуу намайг Монголын ард түмэнд та¬нил болгосон, миний нэрийн хуудас гэж болно. Энэ тэнд явж байхад энэ дуу¬гаа дуулж өгөөч, шүлгийг нь уншаад өгөөч гэдэг. Миний дууны эхэн үеийн бү¬тээл бол “Амьдрал аа би чамд хайртай” дуу. Би зуу дөхсөн дууны шү¬лэг бичжээ. Радиогийн “Алтан фонд”-од дал орчим дуу бий. Одоо ч цаана нь гуч шахам дуу хийчихээд байна. Дуу миний уран бүтээлийн чиглэл болсон байна.
-“Камертон” хамтлаг таны “18 нас” дуугаар рок попын алтан бос¬гоор алхан орж ирсэн гэдэг. Энэ дуу бидний үеийн залуусыг нэг хэсэгтээ л байлдан дагуул¬сан шүү?
-Үнэхээр “Камертон” хамтлаг “18 нас” дуугаар гарч ирсэн. Энэ дуугүйгээр “Камертон” хамтлагийг өнөөдөр хэн ч тө¬сөөлөхгүй байх. Хамтлагийнхан олон ч бүтээлээ “18 нас” дуугаараа хий¬сэн, CD ч гаргасан. “Камертон”-ы за¬луу¬сыг уран бүтээлийнх нь их аян замд гарахад миний шүлэг нэг гишгүүр болсонд баяртай л явдаг. “18 нас” дууны аялгууг “Никитон” хамтлагийн ахлагч Б.Батчулуун хийсэн юм. Энэ шүлэгт нэг гайхамшигтай мөр бий. Үүрээр түүнийхээ улаахан уруулаарҮнсүүлж зүүдэлж сэрмэгцээ ичингүйрээд гэж. Хэчнээн гоё вэ. Хачин энхрий, ичингүйрсэн хайр. Уран бүтээл нэгэнт л “гараас гар¬сан” бол өөрийнхөө хувь тавиланг хөө¬дөг. Яг л хүн шиг. Төрсөн өдөртэй, өсч бойждог цаг хугацаатай юм шиг байгаа юм. “18 нас” дуу өөрийнхөө л хувь тавилангаар олны хүртээл болсон.
-“18 нас” дуугаа хэзээ бичсэн бэ. Анхны хайраа найрагт мөнхөл¬сөн шүлгийн тань нэг юм болов уу гэж тааж байна?
-Ерээд оны эхэн үеэр л бичсэн шү¬лэг. Нэг байгууллагаас залуу насны ту¬хай дууны шүлгийн уралдаан зарласан юм. Тэр уралдаанд л зориулж бичсэн юм шүү дээ. Тэгтэл нөгөө байгууллага ч уралдаанаа шүүсэнгүй. Би ч араас нь хөөцөлдсөнгүй, тэгээд л орхичихсон. Бүр хожим “Камертон” хамтлаг энэ дууг дуулаад гарч ирсэн юмдаг. Би энэ хамтлагийг хоёр гурван жил дуул¬сан хойно нь өөрийнхөө бүтээлийг мэд-сэн хүн шүү дээ.
-Тийм хожуу юу?
-Бүр “18 нас” CD-ийгээ гаргачихсан хой¬но нь /инээв/. Нэг өдөр миний охин, хүү хоёр таны “18 нас”-ыг “Камертон” хамтлаг дуулаад байна гэлээ. Сонсч үзлээ. Нээрээ л миний шүлэг байсан л даа. Сүүлд “Камертон” хамтлаг миний уран бүтээлийн цэнгүүнд ирж тоглосон. Рок попынхны нэг том уралдаанд хамтлагаараа түрүүлээд надад нэг алтан цом авчирч өгсөн шүү.
-Одоо та хамтлагийн гишүүдтэй холбоотой байдаг уу. Тэд тус тусдаа уран бүтээлээ хөөгөөд завгүй л байх шиг?
-Холбоотой байгаа шүү.
-“18 нас” дууны тухай ярьсных, тодруулж асуумаар зүйл байна. Энэ дуу өөр нэг аятай байх аа. Нэг тийм хөнгөндүү хэмнэл¬тэй… “Мөрөөдлийн цэцэгтэй нас” бил үү?
-Зарим дуу маань гурав, дөрвөн аятай байдаг шүү. “18 нас” дуу бол хоёр хувилбартай. Эхнийх нь дууны үг хэ¬вээрээ, анхны хувилбараараа гэсэн үг.Ахиад ирэхгүй ч мөнхийн гэрэлтэй насАяа миний 18 нас гэсэн дахилт¬тай. Хөгжмийн зохиолч Хатанбаатар нэг өдөр над дээр ирээд гэрэлтэй, цоглог хүүхдийн дуу хиймээр байна гэхэд нь би “18 нас” дууны шүлгээ үзүүллээ. М.Хатанбаатар “Үгүй, чи одоо дахилтаа боль. Энэ надад таалагдахгүй байна. 18 насны тухай дуу зөндөө бий” гэв. Тэгээд л би дахилтаа
“Мөрөөдлийн цэцэгтэй насны¬хаа
Нууцыг хэнд задлая даа гэж өөрчилсөн .
Шүүдэрхэн тунгалаг гэрэлт одтой
Шөнөжин ирмэлцэж мөрөөдөж хоноод
Алиман сарны болорхон туяанд
Анхны болзоонд зогсмоор са¬наг¬даад
Мөрөөдлийн цэцэгтэй насныхаа
Нууцыг хэнд задлая даа /дуулав/ Хэн нэгэнд хүнийг хайрлаж буй сэтгэ¬лээ дэлгэмээр санагдаад, тэгсэн хэр-нээ хэлж чадахгүй гэгэлзээд байгаа биз. -Уран бүтээлчээс асуухгүй өн¬гөрч боломгүй нэг асуулт байдаг. Уншигч олноо ямар уран бүтээ¬лээр мялаах гэж байна даа?-Янз янз л байна. Өнгөрсөн жил хоёр ном гаргасан. “Анар нүдэн хараацай” гэж нэг тууж. Ерээд онд бичсэн гар ноо¬рог гэнэт гарч ирэхээр нь найз нөхөд¬дөө уншуулаад тэгээд бичсэн. С.Пү¬рэв багш маань миний шүлгийг анх “Цог” сэтгүүлийн “Оч” буланд тавьж өгч, анхны номд минь өмнөтгөл бичиж байсан ачтай хүн. Багшдаа тэр туужаа үзүүлсэн чинь “аятайхан тууж юм биш үү” гэлээ. Урамшлаа. Одоо бас нэг тууж бичиж байна. Зохиолчдын бай¬гуул¬лагын 80 жилийн ой саяхан болоод өнгөрлөө. Зохиолч хүн байна даа, уран бүтээлээ тайлагнах үүднээс яруу найргийн нэг ном хэвлүүлсэн дээ. Шинэ шүлгийн түүвэр байгаа юм.
-Монголын утга зохиолын ер¬төн¬цөд өөрийн гэсэн орон зай¬тай, гишгэсэн мөртэй хүний хувьд та залуу яруу найрагчдын талаар ямар бодолтой явдаг вэ. Шүлэг бичсэн хүн болгоныг яруу найрагч гэх юм уу. Эсвэл өөр тодорхойлолт байна уу?
-За яахав дээ. Эрх чөлөө гэдэг сай¬хан юм байна шүү дээ. Бидний үед анх¬ны ном гарна гэдэг их том нэр хүнд, хувь заяа, магадгүй орших эс оршихын заа¬гийг хэлж өгдөг байлаа. Тэр хүртлээ хүн тэмцэж ургадаг цаг байсан даа. Ном маш олон шат дамжлагаар дам¬жиж гардаг байсан. Миний “Алс цагийн аяс” номыг Яруу найргийн зөвлө¬лөөр хэлэлцэнэ. Дараа нь Зохиолчдын хо¬рооны Яруу найргийн зөвлөлөөр батална. Тэгээд Намын төв хороо хянаж байж гаргадаг байсан. Тиймдээ ч номын чанар гайгүй байсан байх. Одоо бол дуртай нь номоо хэвлүүлдэг болсон байна л даа. Үүнд буруу юу байх вэ. Мөнгөтэй нь бичдэг бол тэр дор нь хэвлүүлчихнэ. Энэ нэг талаас сайн боловч нөгөө талаас утга зохиолын мөн чанарыг маш их унагаж байна. Саяхан оюут¬нуудын дунд яруу найргийн тэм¬цээн боллоо. Долгорын Нямаа, Б.Баярсайхан бид гурав шүүгчээр ажилласан. Тэмцээн дээр Нямаа гуай “Яруу найраг гэдэг чинь байхгүй болчихсон санагдаад байна. Залуусын шүлгийг сонсоод байхад шүлэглэх, шүлэг бичих хоёрыг ялгахгүй байна. Шүлэглэх гэдэг бол шүлэг бичихээс хамаагүй өөр юм. Гэтэл зарим нь шүлэглээгүй шүлэг их болж. Шүлэг уг нь өөрийн дотоод хөг аялгуу, хэмнэл, зүй тогтолтой байх ёстой. Зүй тогтол нь байхгүй болчихлоо” гэж хэлж билээ. Анзаармаар л үг юм байна даа гэж би бодсон шүү.
-Залуус шүлэглэж байгаагаа шүлэг бичиж байна гэж та хэл¬лээ. Өнөө зүй тогтол алдагдлаа гэж ойлгож болох нь ээ?
-Яруу найрагчид, шүлэгчид өөрс¬дийн¬хөө бүтээлд цензур тогтоомоор тийм үе ирж л дээ. Одоо аль шүлгийг тэр гэх вэ. Мөнгөтэй л бол ямар ч но¬мыг ямар гоёор хэвлэдэг болсон юм бэ. Нийтээрээ яруу найрагч болчихоор уншигчид тоохоо ч больдог юм шиг байна. Одоо хэнийг гэх вэ дээ.
-Яруу найраг залуу насных гэж ярьдаг. А.С.Пушкиний “Үнэхээр амьдрал намайг үргэлжилсэн үг рүү чангааж байна” гэснийг та хүлээн зөвшөөрдөг үү?
-Ийм тал байж болох юм. Яагаад гэ¬вэл шүлэг өөрөө залуу насны гэдэг юм уу оргилуун дэврүүн насных. Дү¬рэл¬зэж байгаа гал, тэр галыг мэдэрч бай¬гаа сэрэл мэдрэмж. Ихэнх хүн юмыг хоёр талтай гэж ярьдаг шүү дээ. Гэ¬тэл залуу насанд дандаа нэг талаас нь хардаг. Амьдрал гэдэг гэрэл гэгээ, гоё сайхан, ариун нандин бүхнээр дүү¬рэн юм шиг санагдаж, бүх юм дандаа учрал шиг дандаа өглөө шиг бодогдоно. Чихэнд үргэлж эгшиглэнтэй аяз сонсог¬дож зүрх сэтгэлд хайр дурлал бадам¬лан дүрэлзэж байдаг. Энэ хөгөөр яруу най¬раг залуу цагийнх байж магадгүй. Одоо бол надад амьдрал жаргаж бай¬гаа нар, эсвэл нэг их уй шиг санагдаад бай¬на л даа. Магадгүй яг энэ эгшнээс төр¬сөн шүлэг бүр ч сайн болж магад¬гүй. Гэхдээ тэр их хүний үг том мэдрэмж гэж боддог
.-Та Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумаас төрсөн найрагч. Хонгор нутгаа ойрд зорив уу?
-Нутаг руугаа явж байгаа. Ноднин очиж төрсөн бууцан дээрээ хөрвөөгөөд ирсэн. Аавыгаа, ээжийгээ байхад ойр ойрхон очдог байлаа. Нутаг руугаа одоо ч гэсэн байн байн очмоор л санаг¬даад байна. Аав ээжийг нутаг л орлодог юм байна л даа. -Төрсөн нутаг гэснээс хонгор нутгийн хувь заяанд нутгийн хүүгийн хувьд санаа зовж явдаг уу. Алтныхны хөлд их л хэлмэг¬дэж байгаа гэж сонсогдох юм?-Хонгор нутаг минь сүйдэж байгаа шүү. Өөрийн хүй дарсан чулуунаас л эх орон эхэлдэг байх. Тэр чулуунаас бидний амь амьсгал байнга уяатай явдаг юм шиг. Тэр их сүйтгэл бидний бие дундуур, зүрхэн дундуур зүсээд л өнгөрч байна даа. Манай Баян-Овоо бол их баян нутаг. Багад хонь хурга хариулж явахад нүх сүв их тааралддаг. Дээр үед хятадууд алт ухаж байсан гэж хөгшид хэлдэг байсан. Одоо суманд маань эрүүл газар үлдээгүй дээ. Гэрээсээ гараад нүхэндээ унаж нас барж байна шүү дээ. Нэг найз маань гэрээсээ гарах төдийд л нүхэнд унаж өөд болсон. Өнөөдөр найз маань, маргааш сум, тэгээд Монгол маань нүхэнд унахад бэлэн байна. Их л гунигтай. Би өөртөө буруу өгч л байгаа. Нутаг орныхоо тухай тэр их дажны тухай бичиж амжаагүй л явна даа.
Үндэсний шуудан 2009.05.7
0 comments:
Post a Comment